George Berkeley

George Berkeley

George Berkeley (Kilkenny, 12 maart 1685 – Oxford, 14 januari 1753) was een Iers filosoof van Engelse afkomst. Anglicaans geestelijke (bisschop). Hij wordt beschouwd als de grondlegger van het spiritualistisch of subjectief idealisme.

Leven

Zijn familie bekleedde de functie van ontvangers van havengelden en bezat landerijen. Ze was gelieerd aan Engelse families met dezelfde naam. De Nederlandse stadhouder Willem III heeft na de slag aan de Boyne ooit nog korte tijd te Kilkenny verblijf gehouden. Op zijn 15e werd Berkeley ingeschreven aan het Trinity College te Dublin. Hij was bevriend met onder anderen sir John Percival en Jonathan Swift. Hij emigreerde in verband met een evangelisatieproject in 1728 naar Newport (Rhode Island, in de tegenwoordige VS) maar remigreerde weer naar Londen in 1731 wegens het uitblijven van toegezegde subsidiegelden. Werd drie jaar later tot bisschop van Cloyne benoemd, waar hij gedurende de rest van zijn leven naast andere dingen onder meer een soort utopisch socialisme in de praktijk probeerde te brengen.

Filosofie

Berkeley is vooral bekend/berucht vanwege zijn immaterialisme. Hij heeft weliswaar niet in deze woorden de tegenstelling tussen materialisme en idealisme gepostuleerd, maar toen dat later (door het Marxisme) wel gedaan werd, werd hij zeer vaak als veronderstelde vertegenwoordiger van het idealisme naar voren geschoven. Zijn immaterialisme ging zelfs zover dat hij enkele jaren na het verschijnen van zijn hoofdwerk (A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge) door paters jezuïeten uit Parijs in de "Mémoires de Trévoux" werd beschreven als een extremist die de leer van Nicolas Malebranche ad absurdum voerde en die de leider van een sekte van solipsisten was die buiten het eigen ego niets of niemand een bestaan toekende.

Filosofisch gesproken is hij het best te beschouwen als idealist empirist, zij het dat zijn filosofie ook als poging tot geloofsverkondiging moet worden gezien. Buiten de geest heeft het stoffelijke geen werkelijkheidskarakter (vandaar dat zijn soort idealisme ook wel spiritualisme genoemd wordt, van het Latijn, spiritus, geest). De natuur bestaat slechts uit vingerwijzingen van het opperwezen die de mens maar moet zien te interpreteren. Het wezen van de materiële dingen bestaat slechts doordat ze op een bepaalde manier waargenomen worden (esse est percipi, 'zijn is waargenomen worden'). Het zintuiglijk waarneembare wordt opgevat als de taal waarin God tot ons spreekt. Locke had nog een onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire eigenschappen van de dingen, maar bij Berkeley missen alle zintuiglijk waarneembare eigenschappen een grond en zijn ze slechts nog gewaarwordingen. Hij verenigt in zich het empirisme van Locke en het idealisme van Malebranche.

In het werk dat aan zijn hoofdwerk vooraf gaat, betoogt hij dat we de zintuigen niet te veel moeten vertrouwen. Zo besteedt hij veel tijd aan het betoog dat we met onze ogen afstanden niet direct zouden kunnen waarnemen, en de impliciete conclusie is dat onderscheiden dingen buiten ons niet hoeven te bestaan. Daar werkt hij al toe naar de hoofdthese van zijn belangrijkste werk: de natuur zoals we die met de zintuigen kunnen waarnemen kan slechts opgevat worden als een stel tekens of symbolen die door de Schepper aan de mens ter ontcijfering wordt aangeboden.

Een bekende vraag die Berkeley stelde is: Als in een verlaten bos een boom omvalt, en niemand hoort het, heeft de boom dan wel geluid gemaakt? Hij vindt van niet, omdat alleen materiële dingen die ervaren worden ook echt bestaan (in gedachten). Spirituele dingen hebben daarentegen een eigen bestaan; de ziel van de mens bestaat zonder meer.

Bekendste werken

• 1709 Towards a New Theory of Vision
• 1710 Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge

Berkeley en zijn ideeën worden op een speelse manier behandeld in het boek De wereld van Sofie van Jostein Gaarder.