Drie karakteristieken

Boeddhisme
Concepten
Geschiedenis
Stromingen
Geschriften
Tempels
Devotie
Per land
Termen
Van A tot Z

De drie karakteristieken (Pali: tilakkhana) zijn een boeddhistische beschrijving van de wijze waarop dingen en objecten in de wereld aanwezig zijn. Volgens de lering van de drie karakteristieken zijn alle geconditioneerde dingen inconstant (Pali: anicca) en onderhevig aan stress (dukkha). Dit leidt tot de conclusie dat alle dingen daarom ook niet-zelf of zelfloos (anatta) zijn.

Anicca, dukkha, anatta

In veel suttas (toespraken van de Boeddha) worden de drie karakteristieken op de volgende manier gepresenteerd:

1. Alle geconditioneerde dingen zijn anicca (Pali): impermanent, inconstant, veranderlijk van aard.
2. Alle geconditioneerde dingen zijn daarom ook dukkha: pijnlijk, brengers van ongemak en oncomfortabel. Dukkha verwijst ook naar de inherente stress die veranderlijke dingen beleven.
3. Omdat ze inconstant en veranderlijk zijn en ongemak brengen, is het niet passend om ze als iemands bezit of als 'zelf' te beschouwen. Ze zijn anatta: niet-zelf of zonder zelf, zonder eigenaar, bezitter.

De Boeddha gebruikte ook vaak de redenering dat als dingen echt jezelf of 'van jezelf' zijn, je er perfecte controle over uit moet kunnen oefenen. Niets moet ze overkomen waarvan jij niet wilt dat het ze overkomt. Echter, omdat geconditioneerde dingen veranderlijk (anicca) zijn, en veranderen conform hun condities of relevante oorzaken en niet slechts volgens iemands wil of intentie, staan geconditioneerde dingen niet onder jouw ultieme controle. Ze veranderen conform hun condities en oorzaken en ervaren daardoor interne stress en kunnen ongemak en lijden (dukkha) in de mens veroorzaken.

Dukkha betekent overigens niet dat dingen geen comfort kunnen brengen. Het verwijst meer naar het ongemak en de mentale stress die veroorzaakt worden doordat dingen en condities hun eigen weg gaan en niet noodzakelijkerwijs altijd onze wil en intenties 'gehoorzamen'. Onze verlangens blijven dan onbevredigd en dát is de werkelijke dukkha.

Het geconditioneerde en het ongeconditioneerde

Anicca en dukkha hebben betrekking op alle geconditioneerde dingen. Anatta echter heeft betrekking op alle dingen: zowel de geconditioneerde dingen als het ongeconditioneerde of het doodloze. Het ongeconditioneerde kan in de toestand van Nirvana ervaren worden. Dat is de ervaring die overblijft als alle geconditioneerde dingen onthecht zijn. Dit ongeconditioneerde is, net als de geconditioneerde dingen, anatta of niet-zelf. Het verschilt van de geconditioneerde dingen in dat het nicca (permanent of constant) is. Het ervaart geen interne stress en brengt een einde aan het lijden.

Plaats binnen de leer

De lering van de drie karakteristieken is een fundamenteel concept van het boeddhisme. Een diepgaand inzicht hierin leidt tot het bereiken van Verlichting. Ook voor de beginner echter is een goed begrip en een goede toepassing van de lering van de drie karakteristieken een belangrijk en essentieel aspect van de boeddhistische praktijk.

De Anatta Lakkhana Sutta is de tweede lering die de boeddha gaf na zijn verlichting. In deze toespraak gaf hij een gedetailleerde uitleg van de drie karakteristieken en tijdens het luisteren naar deze toespraak bereikten de eerste vijf discipelen van de Boeddha het Nirvana en werden zo Arahants.

Relatie met andere concepten

De lering over de drie karakteristieken staat niet op zich. Voor een helder begrip van deze lering is ook een goed begrip van de lering over de vijf khandhas en de Vier Nobele Waarheden essentieel.

Externe links

• Het Niet-zelf Kenmerk - de voornaamste toespraak van de Boeddha over anatta.
• Anatta Lakkhana Sutta: de toespraak over niet-zelf en de drie karakteristieken.
• (en) Meditating on No-Self