Tartan

Zie Tartan (doorverwijspagina) voor andere betekenissen van Tartan.

Drie tartans

Een tartan is een geruite, wollen stof, waar de Schotse kilt van wordt gemaakt. De oude Kelten droegen al geruite kleding en de goede kwaliteit was zelfs in het Romeinse Rijk bekend.

Het woord tartan stamt waarschijnlijk af van het Franse woord ‘tiretaine’, dat een soort wol aanduidt, of van het Gaelische woord ‘breacan’ dat gespikkeld betekent.

Een voorbeeld van een Tartan, de Abercrombie-ruit

Het patroon van een tartan wordt gemaakt door met afwisselende stroken gekleurde draden te weven, zowel in de schering als in de inslag, met rechte hoeken ten opzichte van elkaar. Op de kruispunten van dezelfde kleur, wordt deze helderder, dan als de draad een andere kleur kruist. De resulterende kleurenblokken herhalen zich in verticale en horizontale richting. Dit soort weefpatronen worden al aangetroffen in China in 3500 voor Christus.

William Mosman: portret van John Campbell of the Bank uit 1749 met een rode tartan. De huidige tartan van Clan Campbell is groen

Geschiedenis

Oorspronkelijk hoorde elke ruit waarschijnlijk bij een bepaalde streek, en werd deze geassocieerd met een wever of weversfamilie die daar woonde. Later hoorde elke ruit bij een bepaalde Schotse Clan. Er is ook een tijd geweest, dat de Schotse ruit verboden werd in Schotland. Dit gebeurde na de Jacobitische opstanden, nadat Engeland en Schotland één werden. Nadat de Highlanders de Slag bij Culloden in 1746 hadden verloren, wilde de overheid de Hooglandse cultuur vernietigen. De overheid riep in 1747 de Dress Act (kledingwet) in het leven, die de mannen verbood om zich in tartans te hullen.

Een aantal Schotten wist die wet te omzeilen, door bijvoorbeeld het leger in te gaan, waar de ruit niet verboden was. Toen de Dress Act na 35 jaar werd opgeheven, had de wet zijn vernietigende werking al gedaan. Veel van de Schotse tradities waren verloren gegaan en moesten opnieuw uitgevonden worden.

In de laatste helft van de 18e eeuw was er een opleving van de Keltische cultuur. Verhalen en gedichten over Jacobistische vogelvrijverklaarden en de liederen van Ossian (die later overigens een vervalsing bleken), spraken tot de verbeelding van mensen en zelfs de Engelse koning George IV bezocht in 1822 een grote receptie in Holyrood gekleed in een kilt met de Stuart-ruit.

Vele Schotten probeerden hierna te achterhalen of ze ook een eigen ruit hadden, maar veel van de kennis was verloren gegaan. Daarbij maakten hun kleermakers hun wijs, dat ze het nog wel wisten, en ontwierpen zelf snel een ruitenpatroon. Om aan deze zwendel een einde te maken publiceerde James Logan in 1831 het boek The Scottish Gael or Celtic Manners, as Preserved among the Highlanders. In dit boek werden 55 ruiten beschreven, maar tegenwoordig zijn er honderden bekend.

Sommige ruiten mogen alleen gedragen worden door clanleden. Voor de rest staat het iedereen vrij te dragen wat hij zelf mooi vindt. Een enkele ruit, bijv. die van Burberry, is gepatenteerd. Een zichzelf respecterende Schot draagt uitsluitend de tartan van zijn eigen clan.

Vroeger had elk Schots regiment in het Britse leger ook een eigen tartan, maar dat werd stopgezet in 1940.

Zie ook

Clan MacKay

• Abercrombie-ruit
• Anderson-ruit
• Arbuthnott-ruit
• Armstrong-ruit
• Baird-ruit
• Barclay-ruit
• Borthwick-ruit
• Boyd-ruit

Bibliografie

• The Scottish Clans and Their Tartans. Kessinger Publishing (2005). ISBN 141796815X. (originally published by: W. & A. K. Johnston Ltd., Edinburgh and London, 1944).
• Ash, Juliet; Wright, Lee (1988), Components of Dress: Design, Manufacturing, and Image-making in the Fashion Industry. Routledge. ISBN 0415006473.
• Banks, Jeffrey, de la Chapelle, Doria (2007), Tartan: Romancing the Plaid. Rizzoli, New York. ISBN 9780847829828.
• Campbell of Airds, Alastair (2000), A History of Clan Campbell; Volume 1, From Origins To The Battle Of Flodden. Edinburgh University Press, Edinburgh. ISBN 1-902930-17-7.
• Duncan, Ian (2007), Scott's Shadow: The Novel in Romantic Edinburgh. Princeton University Press. ISBN 0691043833.
• Fortson, Benjamin W (2004), Indo-European Language and Culture: An Introduction. Blackwell Publishing. ISBN 1405103167.
• Haig, Matt (2004), Brand Royalty: How the World's Top 100 Brands Thrive and Survive. Kogan Page Publishers. ISBN 0749442573.
• Jacobson, Ralph E, Ray, Sidney F.; Attridge, Geoffrey G.; Axford, Norman R (2000), The Manual of Photography: Photographic and Digital Imaging. Focal Press. ISBN 0240515749.
• Alexander MacBain, Etymological Dictionary of the Gaelic language, 1911, Eneas Mackay, Stirling
• Micheil MacDonald, The Clans of Scotland, The History and Landscape of the Scottish Clans, 1995, Grange Books , London ISBN 1-85627-749-6
• Merriam-Webster's Collegiate Dictionary, 11th, 2003, ISBN 0877798095
• Magnus Magnusson, Scotland: The Story of a Nation, Grove Press, 2003 ISBN 0802139329
• Iain Moncreiffe, The Highland Clans, 1967, Barrie & Rocklif, London
• George, Way of Plean Squire, Romilly, Clans & Tartans, 2000, HarperCollins, Glasgow ISBN 0-00-472501-8
• James, Compleat History of the Rebellion, From its first Rise, in 1745, to its total Suppression at the glorious Battle of Culloden, in April 1746
• James, Scotland's Forged Tartans, An analytical study of the Vestiarium Scoticum, 1980, Paul Harris Publishing Edinburgh ISBN 0-904505-67-7
• Victoria, Queen of the United Kingdom, Empress of India, Victoria of the United Kingdom, More leaves from the journal of a life in the Highlands, from 1862 to 1882
• Tartans, ed. Blair Urquhart, The Apple Press, London, 1994, ISBN 1-85076-499-9
• Clans and Tartans—Collins Pocket Reference, George Way of Plean and Romilly Squire, Harper Collins, Glasgow 1995, ISBN 0-00-470810-5
• "The Invention of Tradition: The Highland Tradition of Scotland", Hugh Trevor-Roper, in The Invention of Tradition, ed. Eric Hobsbawm and Terence Ranger, 1983, ISBN 0-521-24645-8.
• History of highland dress: A definitive study of the history of Scottish costume and tartan, both civil and military, including weapons, John Telfer Dunbar, ISBN 0-7134-1894-X.