Paasvuur

Voorbereidingen voor de drie paasvuren ("Osten", "Knüll" en "Viereck") aan de Elbe bij Hamburg-Blankenese

Bij het Osterfeuer in Seestermühe wordt een stropop verbrand

Mensen bekijken Paasvuur te Eibergen op 1e Paasdag 2006

Paasvuur te Onstwedde op 2e Paasdag 2004

Het aansteken van een paasvuur is een oud ritueel dat in delen van Europa voorkomt. Op eerste of tweede Paasdag worden in een deel van Europa paasvuren aangestoken. Hiervoor wordt - vaak weken of vaak zelfs maanden tevoren - veel hout verzameld en op een grote bult gelegd die soms tientallen meters hoog is. Als het duister invalt wordt het geheel aangestoken. Het spektakel trekt vaak veel toeschouwers en meestal is het een echt dorpsgebeuren.

De noordgrens van het gebied waarin dit volksgebruik plaats vindt, loopt door Denemarken en de zuidgrens door Zwitserland en Oostenrijk. Het oosten van Nederland is de westgrens en de oostgrens loopt oostelijk van de Harz. Maar ook buiten dit gebied worden paasvuren ontstoken.

Geschiedenis

Het aansteken van een paasvuur is een oud gebruik waarvan verondersteld wordt dat het een voorchristelijke oorsprong heeft. Paasvuren zijn in elk geval sinds 1559 uit schriftelijke bronnen bekend. Het paasvuur wordt in verband gebracht met Ostara. Het paasvuur (vuur en rook) zou voor vruchtbaarheid zorgen. Mensen sprongen door het vuur of werden (net als de veestapel) tussen vuren geleid. Ook vonden wilde dansen rond het vuur plaats en werd er veel gedronken. Wilde uitspattingen vonden plaats.

St. Patrick treft voorbereidingen voor een paasvuur, postzegel uit 1937

In de 17e eeuw werden er vanuit de protestantse kerk pogingen gedaan om deze traditie te beëindigen. Paasvuren werden verboden, maar toen dat niet bleek te helpen werden de paasvuren gekerstend. De kerk maakte van het paasvuur het aansteken van de paaskaars of paaslamp. Ook vonden wijdingen van het paasvuur plaats. maar kreeg later na de kerstening een Christelijke invulling als het licht van Pasen en teken van de Verrijzenis van de Zoon van God, het licht der wereld. In Duitsland wordt op de paasvuren ook een pop of figuur als Judas Iskariot of een heks symbolisch verbrand.

Op een postzegel uit Ierland is St. Patrick te zien die voorbereidingen treft voor een paasvuur, deze postzegel is gewijd aan de invoering van het christendom in de vijfde eeuw.

In 1959 kreeg het paasvuur van Lunteren geen vergunning, doordat predikanten van hervormde en gereformeerde kerk het in strijd met de geest van het paasfeest vonden door de heidense afkomst. Op het laatste moment werd echter toch toestemming gegeven. Door de aandacht in de media kwamen er meer dan tienduizend toeschouwers naar Lunteren.

De paasvuren bleven ondanks de kerstening bestaan, alhoewel de betekenis en rituelen aangepast werden aan de tijd. In bepaalde gevallen werd het aansteken van het paasvuur, na een tijd van afwezigheid, in ere hersteld.

Tijdens WOII werden paasvuren tussen zonsondergang en zonsopkomst verboden. Toch bleef na dit verbod het gebruik van het aansteken van een paasvuur in veel gebieden bestaan.

Aan het eind van de 20e eeuw kwam het paasvuur onder druk te staan door strenge milieuvoorschriften. De bergen snoeihout werden inmiddels aangevuld met verzameld zwerfafval, maar ook met bijvoorbeeld autobanden en ander materiaal. Een verbod op paasvuren bleek echter niet overal haalbaar. In de meest plaatsen resulteerde dit in gemeentelijke bepalingen die onder andere voorschrijven dat alleen snoeihout op de paasvuurbult gelegd mag worden. Ook werden paasbulten vlakbij bebouwing verboden, dit resulteerde niet zelden in een reusachtige paasbult op een centrale plek. Vaak helpt de overheid hierbij, door het beschikbaar stellen van snoeihout en het beschikbaar stellen van brandweer en politie. Tegenwoordig kijkt het publiek alleen naar het vuur, het vuurspringen en wilde uitspattingen blijven (vaak) achterwege.

De paasvuren worden soms bedreigd, er wordt geprobeerd de paasbulten voortijdig in brand te steken. Daarom zal bij bepaalde vuren de wacht gehouden worden. Af en toe lukt het toch het paasvuur voortijdig te ontsteken.

Nederland

In Nederland zijn de meeste vuren in Drenthe, Groningen, Overijssel en Gelderland. Maar ook in Friesland (voornamelijk in de Stellingwerven) en in Noord-Brabant komen paasvuren voor. Het bekendste zijn de Twentse vuren (Boakebraandn) gezien de geringe afstand van vuur tot vuur.

In het Saksische oosten van het land worden de vuren op Eerste Paasdag aangestoken, in Drenthe en Friesland gebeurt dit juist op Tweede Paasdag.

In Huissen wordt een duivelspop (Judas) verbrand tijdens het paasvuur, in 2012 werd er tijdens deze verbranding gevendeld door de gilden Laurentius en Gangulphus.

Paasberg en paasweide

Paasbergen en paasweiden komen (of kwamen) in veel gebieden voor, zoals in Arnhem (zie paasberg (Arnhem)), Tiel, Wageningen en Terborg (zie paasberg (Terborg)). Bij enkele paasbergen gaat het om een prehistorische grafheuvel

In Denekamp wordt een boom (de paasstaak, een spar) gehaald bij Singraven en deze boom wordt naar de paasweide gesleept. Daar wordt er een teerton aan gehangen. Na het opzetten van de boom wordt hij door Judas verkocht. De teerton wordt samen met het paasvuur in brand gestoken. In Tilligte wordt eenzelfde ritueel opgevoerd.

Paasbult en keuring

Het hout wat verzameld wordt, vormt de paasbult (ook wel peaskebult(e) of poasbult genoemd), baak (of boak(en)) of paasstapel. Het verzamelen van het hout wordt ook poasboeske hoal'n genoemd. Soms worden paasliederen of bedelliedjes gezongen tijdens het inzamelen van brandbaar materiaal. Men ging rond bij boerderijen en haalde de troep die bij de grote schoonmaak tevoorschijn kwam op.

In sommige gebieden vormt de meiboom (of paasstaak) een vast onderdeel van de paasbult.

Soms vindt er een keuring van de paasbulten plaats, waarbij de mooiste paasbult een prijs wint.

Vlöggelen en poaskearls

In Ootmarsum komt het vlöggelen (vleugelen) voor. Men verzamelt zich op de paasweide en trekt zingend door de omgeving naar het marktplein. Op paasmaandag trekt met opnieuw vleugelend naar de paasweide en omliggende heuvels, waarna het paasvuur ontstoken wordt. De poaskearls (paaskerels) spelen bij de festiviteiten een grote rol.

Grootste paasvuur ter wereld

Het wereldrecord van het grootste geheel met de hand gebouwde paasvuur staat op naam van de Holtense buurtschap Espelo met een hoogte van ruim 27 meter kaphout van de Holterberg. Dit record stamt uit 1987. Espelo houdt ieder jaar samen met Dijkerhoek, Holterbroek, Ligtenberg en de Beuseberg een strijd om het grootste en het mooiste paasvuur. Deze paasvuren worden geheel met de hand gebouwd, waarbij het is toegestaan om maximaal 4,5 meter met de kraan te bouwen. Hiervoor stond het record van het hoogste paasvuur ter wereld op naam van Lochuizen, waar in 1985 een paasvuur van ruim 16 meter werd gebouwd.

In 2012 heeft Espelo een paasvuur van 45,98 meter hoogte gebouwd en heeft deze prestatie ingestuurd als record bij het Guiness Book of Records. De geschatte omtrek van dit paasvuur is 160 meter. Het vorige record stamt uit 2005, een hoogte van meer dan 43 meter, en is van een paasvuur in Slovenië.

Varianten

In sommige delen van Europa brandt het paasvuur niet op eerste of tweede Paasdag, maar op de voorafgaande zaterdag, Stille Zaterdag.

Ook op Texel worden in de lente grote vuren ontstoken, alleen dan niet met Pasen, maar op de vooravond van 1 mei op 30 april. Deze vuren worden meierblissen (ook wel meijerblissen of meiblitsen) genoemd. Dit gebeurde ook op andere plaatsen.

Noord-Friesland in Duitsland kent op 21 februari een soortgelijk gebruik, het biikebrennen.

Zie ook

• Vreugdevuur
• Vuuroffer

Mediabestanden

Zie de categorie Easter fires van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

· ·

Pasen · Hemelvaart · Pinksteren