Samengesteld werkwoord

Een samengesteld werkwoord is een lexicale eenheid die bestaat uit een werkwoord en een affix in de vorm van een zelfstandig naamwoord of voorzetselbijwoord. Dergelijke werkwoorden komen vooral in het Nederlands, Duits en Hongaars veel voor.

Nederlands

In het Nederlands zijn de meeste samengestelde werkwoorden ook scheidbare werkwoorden. Dit wil zeggen dat bij de meeste vervoegingen - behalve het tegenwoordig of voltooid deelwoord - het tweede deel van het eerste wordt losgekoppeld en dan in de regel achteraan in de zin komt te staan, na alle andere zinsdelen. Enkele voorbeelden van scheidbaar samengestelde werkwoorden zijn:

• paard-rijden → Ik rijd paard, Jij rijdt paard enz, maar: Ik heb paardgereden.
• op-leggen → Ik leg op, Jij legt op enz., maar: Ik heb opgelegd.
• aan-komen → Ik kom aan, Jij komt aan enz., maar: Ik ben aangekomen.

Het tweede deel van een samengesteld werkwoord staat dus in de regel altijd aan het einde van de (hoofd)zin. Dit betekent dat het direct achter het werkwoord komt te staan als er geen andere zinsdelen meer zijn:

• Ik rijd graag paard.
• Ik kom morgenavond aan.
• Ik kom terug zodra ik meer weet (hoofdzin + bijzin).

Het niet-scheidbare stofzuigen vormt een uitzondering op deze regel; hier is sprake van een soort rudimentaire vorm van incorporatie, iets dat vooral in polysynthetische talen veel gebeurt.

Duits

In het Duits worden samengestelde werkwoorden volgens hetzelfde principe als in het Nederlands gescheiden:

• Er ist angekommen — Hij is aangekomen.
• Ich komme morgen an - Ik kom morgen aan.

Een verschil met het Nederlands is dat in het Duits het woordje zu aaneen wordt geschreven:

• anzukommen - aan te komen

Hongaars

In het Hongaars worden samengestelde werkwoorden soms gescheiden in ontkennende zinnen. Een voorbeeld is het werkwoord letesz, "ophangen", "de verbinding verbreken":

• Leteszem a telefont. — Ik hang op.
• Nem teszem le a telefont - Ik hang niet op.

Hetzelfde gebeurt bij imperatieven die een verbod uitdrukken:

Ne tedd le a telefont! — Hang niet op!

Een andere woordvolgorde versterkt de kracht van het verbod en de intonatie van de spreker:

Le ne tedd a telefont! - Hang (verdomme enz.) niet op (want anders...)!

Engels

Het Engels heeft naast gewone samengestelde werkwoorden zoals overhaul, "reviseren", en woorden als upload en download tevens een alternatieve constructie, de als werkwoord fungerende woordgroep.