Seksuele selectie

De veren van mannelijke pauwen kunnen niet met natuurlijke selectie, maar wel met seksuele selectie verklaard worden.

Seksuele selectie is in de biologie de selectie van partners op grond van eigenschappen die als seksueel aantrekkelijk worden ervaren, maar die voor de overleving van het individuele dier geen of zelfs nadelige gevolgen hebben. Zulke eigenschappen maken het gemakkelijker om een partner te krijgen. Seksuele selectie is vergelijkbaar met natuurlijke selectie, omdat het ervoor zorgt dat dieren met deze eigenschappen meer nakomelingen kunnen krijgen. Het is daarmee een aandrijvend mechanisme achter biologische evolutie.

Bij sommige diersoorten is vooral bij de mannetjes het effect van seksuele selectie duidelijk waarneembaar, bijvoorbeeld bij de mannetjes van polygame soorten. Zeker als de harems, zoals bij zeeleeuwen, erg groot zijn, maakt het hebben of niet hebben van een harem een groot verschil voor het voortplantingssucces. Voor vrouwtjes, en voor mannetjes van monogame soorten, speelt seksuele selectie wel een rol, maar die is veel kleiner.

In het algemeen wordt er uitgegaan van twee 'hoofdmodellen' van seksuele selectie, namelijk strijd tussen mannetjes en vrouwelijke partnerkeuze. Bij strijd tussen mannetjes, vechten de mannetjes onderling ook wel intraseksuele selectie genoemd. Hierbij worden vaak speciale lichaamsdelen, zoals geweien gebruikt. In veel gevallen zijn deze gevechten gestandaardiseerd om verwondingen te voorkomen, maar bij sommige soorten kan het er in bepaalde gevallen ook veel bloed vloeien.

Bij vrouwelijke partnerkeuze (interseksuele selectie) is het zo dat niet de mannetjes uitmaken wie de vrouwtjes krijgt, maar de vrouwtjes zelf. Bij soorten waar dit een rol speelt, gebruiken de mannetjes methoden om vrouwtjes te lokken, bijvoorbeeld door een mooi uiterlijk (zie bijvoorbeeld paradijsvogels), door hun stemgeluid of door het tentoonstellen van een bouwwerk (prieelvogels).

Het vóórkomen van seksuele selectie kan vaak worden vastgesteld uit het verschil tussen de beide geslachten. Bij soorten waar weinig seksuele selectie plaatsvindt, zijn mannetjes en vrouwtjes erg gelijkvormig. Als seksuele selectie plaatsvindt, zijn de mannetjes groter en sterker dan de vrouwtjes (bij strijd tussen mannetjes), of veel opvallender gekleurd (bij vrouwelijke partnerkeuze).

Een opvallende eigenschap van seksuele selectie is dat het aanleiding kan geven tot zeer overdreven eigenschappen, waarvan men op het eerste gezicht zou verwachten dat natuurlijke selectie ze wel weg zou selecteren. Een voorbeeld zijn de lange, bontgekleurde staarten van paradijsvogels. Het procedé hier is dat aanvankelijk de vrouwtjes, om wat voor reden ook, mannetjes met een langere of fellere staart aantrekkelijk vonden, en daar dus bij voorkeur mee paarden. Door seksuele selectie werden vervolgens de staarten van de mannetjes steeds langer en feller. Dat vermindert weliswaar de overlevingskans van het mannetje, maar als dat verschil maar wordt gecompenseerd door de grotere paringskans van de mannetjes die wel overleven met een langere staart, zal de staart blijven groeien, totdat een evenwicht wordt bereikt tussen de natuurlijke en de seksuele selectie.

Interessant hierbij is dat het effect zichzelf kan versterken: Als er sprake is van een bepaalde voorkeur bij de vrouwtjes, zullen hun vrouwelijke nakomelingen hun voorkeur erven en hun mannelijke nakomelingen erven datgene wat hun vader aantrekkelijk maakte (bijvoorbeeld lange staartveren).