Dr. A.F. Philips Observatorium

Het Dr. A.F. Philips Observatorium

Het Dr. A.F. Philips Observatorium is een publiekssterrenwacht in Eindhoven en bevindt zich in het centrum van Eindhoven aan de rand van het Stadswandelpark. De Sterrenwacht is vernoemd naar Anton Philips (Bestuursvoorzitter van Philips), die met een schenking de Sterrenwacht mogelijk maakte.

Gebouw

Het gebouw is voltooid in 1937 en is een rijksmonument. De architect was Louis Kalff. Het gebouw is in opdracht van Philips gerealiseerd. De toren is voorzien van een draaibare koperen koepel. De vorm en constructie van de Sterrenwacht zijn dusdanig gekozen dat wind, zonnewarmte en trillingen minimale invloed hebben op de prestaties van de telescoop. In de begintijd was de toren lichtblauw geverfd, later was de uit klinkers opgetrokken toren ongeverfd, tegenwoordig is hij wit geschilderd.

Het hoge raam aan de straatzijde is vervaardigd uit massief glazen bouwstenen die op slechts enkele plaatsen in Nederland toegepast zijn.

De Sterrenwacht heeft twee ingangen: een eenvoudige op de begane grond, die leidt naar de presentatieruimte, en een meer officiële ingang op de eerste verdieping, die leidt naar de ontvangstruimte.

Het cilindervormige gebouw bestaat uit vier boven elkaar gelegen ronde ruimten. De ruimten zijn met elkaar verbonden door een om de centrale cilinder heen liggend trappenhuis.

Presentatieruimte

Op de begane grond bevindt zich de presentatieruimte. Deze raamloze ruimte was oorspronkelijk in gebruik als optische werkplaats. In het plafond zit een gat dat in de ruimte erboven afgedekt is met een loszittende tegel. Dit gat was bedoeld om optiek met een lange brandpuntafstand te kunnen testen. Later is het een opslagruimte geweest en na de renovatie van 1981 is hij ingericht als presentatieruimte. Aan het plafond bevindt zich een planetarium bestaande uit modellen van de planeten die aan rails kunnen worden verplaatst. In 2012 is de presentatieruimte opgeknapt.

Ontvangstruimte

De hoofdingang biedt toegang tot de ontvangstruimte. Aan de wanden hangen sterrenkundige afbeeldingen en een model van de Zon. Er staat een kleine Newtontelescoop opgesteld. Aan het hoge plafond hangt een Slinger van Foucault. De smeedijzeren lamp aan het plafond was bij de opening het geschenk van de leden van de Eindhovense Weer- en Sterrenkundige Kring (EWSK). De lamp bevat de symbolen van de sterrenbeelden van de dierenriem.

Werkkamer

Een verdieping hoger is de werkkamer. De ronde tafel en enkele stoelen zijn oorspronkelijk. In de begintijd van de Sterrenwacht was hier ook een slaapgelegenheid voor de waarnemer. Er is een bescheiden bibliotheek. Naast de witte TL verlichting is er rode verlichting beschikbaar, om de aan het donker gewende ogen van de waarnemer niet te verblinden.

Aan het plafond bevindt in een kastje de huidige aandrijving van de telescoop. De aandrijfas loopt door het plafond via de voet van de montering naar de telescoop. De oorspronkelijke aandrijving, bestaande uit een slinger, motoren en regelkast, staat aan de wand opgesteld en kan nog in beweging gezet worden. Hij was tot 1998 in gebruik. Alle assen en tandwielen van de telescoopaandrijving die volgen na de motor zijn tot op de dag van vandaag in bedrijf.

De betonnen balken aan het plafond dragen de telescoop.

Koepelruimte

Bovenin de toren bevindt zich de ruimte waar de telescoop is opgesteld. Hij is voorzien van een draaibare koepel. Om het overbrengen van trillingen op de kijker te vermijden, loopt men op een verhoogde houten vloer die nergens de muur en de kolom van de telescoop raakt. De houten draagbalken liggen op uitgemetselde stenen in de muur en op dik vilt.

De koepelruimte biedt ook toegang tot een kleine ruimte die oorspronkelijk in gebruik was als donkere kamer, maar die nu dienst doet als opbergruimte voor hulpstukken en randapparatuur van de telescoop.

Geschiedenis

De eerste steen van de Sterrenwacht is op 28 november 1936 gelegd door Prins Bernhard, in het bijzijn van Prinses Juliana. Deze steenlegging was een onderdeel van een intocht in Eindhoven, waarbij ook het Radiomonument door Prinses Juliana werd onthuld. De Sterrenwacht is officieel geopend op 8 januari 1938. Deze plechtige opening vond plaats in het Sint Joris College in Eindhoven. Hierbij werd het woord gevoerd door onder anderen de toenmalige Minister van onderwijs, kunsten en wetenschappen prof. dr. J.R. Slotemaker de Bruïne, prof. dr. J.H. Oort, prof. dr. G. Holst (directeur van het Laboratorium der Philips Fabrieken), dr. J. van der Bilt (voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde) en dr. J.C.A.M. Bongenaar (leraar van het St Joris College).

Op het bordes in de ontvangstruimte hangt een houten plaquette ter ere van Ir. J.P. Heyboer die in april 1945 als verzetsstrijder in Amsterdam door de Duitse bezetter is vermoord.

Instrumentarium

De Sterrenwacht beschikt over een Newton spiegeltelescoop (van Philips) uit de jaren 1930 en een Coronado PST zonnetelescoop. De Newtontelescoop heeft een hoofdspiegel met een diameter van 40cm en een brandpuntsafstand van omstreeks 3200mm. Hij heeft dus een openingsverhouding van F/8, hetgeen voor een telescoop van dit type en omvang zeer groot is.

Openstellingen

Elke eerste en derde dinsdag van de maand (m.u.v. de zomermaanden) is de Sterrenwacht geopend voor publiek van 20:00 tot omstreeks 22:30. Op verzoek worden rondleidingen voor groepen georganiseerd. Op zondagmiddag is de Sterrenwacht soms open en wordt de Zon waargenomen.

Twitter

De Sterrenwacht twittert regelmatig over openstellingen en andere activiteiten onder de naam @Sterrenwacht040.

Externe links

• Website Dr. A. F. Philips Sterrenwacht
• Dr. A. F. Philips Sterrenwacht op Twitter
• Dr. A. F. Philips Sterrenwacht op eindhoven.nl