Henric van Veldekeplein

Henric van Veldekeplein
Geografische informatie
Locatie	Maastricht
Wijk	Binnenstad (Maastricht)
Lengte	ca. 50 m
Breedte	ca. 50 m
Algemene informatie
Genoemd naar	Hendrik van Veldeke
Naam sinds	1911
Bestrating	kasseien rondom een plantsoen
Bebouwing	8 rijksmonumenten, waaronder Sint-Servaasbasiliek en Sint-Janskerk
Portaal    Maastricht

Zicht op het westelijk deel van het plein vanaf Sint-Janstoren in 1962

Zicht op het plein vanaf de westwerktoren van de Sint-Servaas tijdens de restauraties in 1983. Links het Staargebouw

Het Henric van Veldekeplein is een plein in het centrum van Maastricht.

Geschiedenis

Het gebied van het tegenwoordige Henric van Veldekeplein behoorde tot 1795 tot de immuniteit van het rijksvrije kapittel van Sint-Servaas. Hier werd waarschijnlijk al vóór 1200 een parochiekerk gebouwd, de tegenwoordige Sint-Janskerk. Een deel van het huidige plein was in gebruik als parochiekerkhof. Waarschijnlijk vanaf de 12e eeuw leefden de kanunniken niet langer gemeenschappelijk en verrezen langs het Sint Servaasklooster kanunnikenhuizen. Op de noordwesthoek van het plein stond 't Spijker, een grote voorraadschuur, waarin het kapittel onder andere het graan bewaarde, dat het door middel van tiendheffingen en andere belastingen van haar horigen en pachters uit de elf banken van Sint-Servaas had verkregen.

In 1591 werd het Sint-Janskerkhof omheind en beplant met lindebomen. Na de overdracht van de kerk aan de protestanten in 1633 werd het kerkhof opgeheven, maar het gebied bleef deel van de immuniteit van het kapittel. In de Franse tijd werd het voormalige kerkhof Place de la Paix genoemd (naar analogie van het Vrijthof dat de naam Place d'Armes kreeg).

In 1906 werd aan het plein de Staarzaal geopend, een concertzaal die ook voor andere evenementen werd gebruikt. Het gebouw had een uitbundige Art Nouveau-gevel in de vorm van een lier, ontworpen door de Luikse architecten Vogelaar & Pirnay. De gevel werd in 1955 gemoderniseerd en in 1997 werd het gebouw gesloopt.

In 1911 werd de naam van het plein gewijzigd van Vredesplein naar de huidige naam. Vanaf dat jaar beijverden een gemeentelijke commissie en een burgercomité zich voor de oprichting van een monument voor de middeleeuwse dichter Hendrik van Veldeke, de auteur van onder andere het Leven van Sint-Servaas. In 1934 werd het bronzen beeld van de dichter naar ontwerp van Charles Vos onthuld.

Begin jaren tachtig werden beide aan het plein grenzende kerken gerestaureerd, waarbij de toren van de Sint-Jan zijn opvallende rode kleur kreeg. Het restant van de in 1953 deels verbrande middentoren van Cuypers op het westwerk van de Sint-Servaas werd bij die gelegenheid verwijderd.

Architectuur en bezienswaardigheden

Aan het plein liggen twee belangrijke middeleeuwse kerken. De noordkant wordt geheel in beslag genomen door het zuidwestelijk deel van de Sint-Servaasbasiliek, waaronder het impossante romaanse westwerk en het vroeg-gotische Bergportaal. De oostzijde van het plein wordt gedomineerd door de 79 m hoge toren van de Sint-Janskerk. Aan weerszijden van de Sint-Janskerk lopen stijl-naar-beneden-lopende straatjes naar het Vrijthof. Het smalle straatje tussen de twee kerken heet Het Vagevuur.

Van de kanunnikenhuizen rondom het Henric van Veldekeplein hebben er zeven de status van rijksmonument (drie daarvan liggen langs de noordzijde van het plein, waar de officiële straatnaam Sint Servaasklooster luidt). Het grootste en indrukwekkendste is de proostenwoning op nummer 29, ook wel paleis van de hoogproost genoemd. In dit stadspaleis met de indeling van een Frans hôtel particulier, woonde vanaf ca. 1750 de proost van het Sint-Servaaskapittel. De gevels van het hoofdgebouw zijn versierd met rocailles in Lodewijk XV-stijl; de beide zijvleugels zijn 19e-eeuws.

Op de plaats van het gesloopte Staargebouw verrees halverwege de jaren '90 de Kanunnikencour, een postmodernistisch ensemble van de Luikse architect Charles Vandenhove.

Waar eens de voorraadschuur van het Servaaskapittel stond, staan tegenwoordig de twee heilige bisschoppen van Maastricht, Monulfus en Gondulfus. De bronzen beelden uit 1993 zijn ontworpen door Jef Courtens. Centraal op het plein, temidden van een plantsoen met bloemperken, gras en taxusen, zit op een sokkel van zwart graniet het bronzen beeld van Hendrik van Veldeke.

Trivia

• In het huis op nummer 22 werkte van 1821 tot 1836 Elisabeth Gruijters als huishoudster. In 1837 stichtte zij de Liefdezusters van de Heilige Carolus Borromeus, een congregatie die zich later in de nabijgelegen proosdij van Sint-Servaas zou vestigen.
• Rond 1875 woei bij een storm de spits van de Sint-Janstoren. Bij de restauratie door Cuypers van 1877-1885 werd niet alleen het dak hersteld, maar werd de toren ook iets verhoogd door de plaatsing van een achthoekige kroon tussen de lantaarn en de torenspits.
• De onthulling van het Veldeke-monument op 10 september 1934 viel niet alleen samen met de vermeende 1550e sterfdag van Sint-Servaas († 384); men stelde voor het gemak ook het geboortejaar van Hendrik van Veldeke vast op 1134, om zodoende een dubbel jubileum te kunnen vieren.
• In 1951 was er een kortstondig plan om van het plein een openluchttheater te maken.

Zie ook

• Lijst van rijksmonumenten in Maastricht (Henric van Veldekeplein)
• Lijst van rijksmonumenten in Maastricht/Sint Servaasklooster

• 
  Westwerk Sint-Servaas
• 
  Bergportaal Sint-Servaas
• 
  Zuidzijde Sint-Servaas
• 
  Toren Sint-Jan
• 
  Kanunnikencour
• 
  Paleis van de hoogproost
• 
  Kanunnikenhuis
• 
  Kanunnikenhuis
• 
  Hendrik van Veldeke
• 
  Monulfus en Gondulfus

Mediabestanden

Zie de categorie Henric van Veldekeplein (Maastricht) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen

• Boogard, J. van den, S, Minis, Monumentengids Maastricht. Leiden, 2001 ('Boogard/Minis' in referenties)
• Janssens, J., In de schaduw van de keizer. Hendrik van Veldeke en zijn tijd (1130-1230). Zutphen, 2007 ('Janssens' in referenties)
• Minis, L., St. Janskerk (Maastrichts Silhouet #31). Maastricht, 1990 ('Minis' in referenties)
• Ubachs, P.J.H., en I.M.H. Evers, Historische Encyclopedie Maastricht. Zutphen, 2005 ('Ubachs/Evers' in referenties).

Referenties