Joint Strike Fighter-programma

De Joint Strike Fighter X35A (nu F-35 Lightning II)

Model van de Joint Strike Fighter op de Berlin Air Show, 2002

De Boeing X-32B, nu in het Patuxent River Naval Air Museum

Het Joint Strike Fighter-programma (JSF-programma) was een programma van het Amerikaanse ministerie van defensie om de F-16 Fighting Falcon en andere in de jaren 1990 gangbare tactische gevechtstoestellen te vervangen door een nieuw "volgende-generatie"-gevechtstoestel. Het programma liep uit op een confrontatie tussen de Boeing X-32 en de Lockheed Martin X-35, waarbij uiteindelijk de Lockheed Martin als winnaar uit de bus kwam. Hierna werd voor de X-35 de naam F-35 Lightning II gekozen en werd het JSF-programma het F-35 Lightning II-programma.

Doelen

Het JSF-programma werd gestart met als doel de ontwikkeling van een betaalbaar stealth-vliegtuig voor de eenentwintigste eeuw. Dit wordt bereikt door schaalvoordelen; de verwachte productie van de JSF is mogelijk 2000 vliegtuigen. Tegelijkertijd moest tegemoet worden gekomen aan de specifieke eisen van de United States Air Force (USAF), Royal Air Force, United States Navy en het United States Marine Corps (USMC). Later kwamen hier de wensen van de andere partnerlanden bij. De F-35 verlaat de 4e generatie techniek en zet zichzelf als 5e generatie fighter/bomber op de kaart, die tegemoet moet komen aan de eisen en wensen van Luchtmachten in de toekomst.

Voor onder andere de Amerikaanse luchtmacht (USAF) en de Nederlandse Koninklijke Luchtmacht moet de JSF de F-16 Fighting Falcon vervangen, voor de Amerikaanse marine en de Australische luchtmacht moet hij de General Dynamics F-111 en de F-18 vervangen en voor het Amerikaanse marinierskorps en de Britse Royal Navy moet de B-variant de Harrier vervangen. Verder zal de JSF mogelijk de A-10 Thunderbolt II vervangen.

Versies

De opzet van het JSF programma was om in één vliegtuig drie verschillende missie-typen te integreren, waardoor de basis van de verschillende varianten gelijk zou zijn en kosten bespaard zouden worden. De verschillende typen van de JSF zijn:

• F-35A. Deze versie kan conventioneel opstijgen en landen en is primair bestemd voor de USAF (Amerikaanse Luchtmacht) en partnerlanden als Nederland (Koninklijke Luchtmacht). Deze versie wordt ook wel CTOL genoemd wat staat voor Conventional Take-Off and Landing
• F-35B. Deze versie moet de Harrier en de AV-8B gaan vervangen van het US Marine Corps en de Britse Marine en Luchtmacht. Dit type kan op zeer korte startbanen opstijgen en verticaal landen door middel van een grote turbine in het midden van het vliegtuig en wordt aangeduid als STOVL (Short Take Off/Vertical Landing (STOVL))
• F-35C. Deze laatste versie moet gaan vliegen vanaf vliegdekschepen en heeft daardoor een iets grotere vleugel en een verstevigd landingsgestel. Deze versie is primair bedoeld voor de US Navy. De techniek staat bekend als Carrier Variant (CV)

Oorsprong

Eind jaren 80 en begin jaren 90 werden verschillende projecten in het leven geroepen door het Defense Advanced Research Projects Agency (DARPA) om onderzoek te verrichten naar, onder andere, volgende generatie-gevechtsvliegtuigen. Deze onderzoeken richtten zich specifiek op Advanced Short Takeoff and Vertical Landing (ASTOVL), stealth en het ontwikkelen van opvolgers van bestaande vliegtuigen waaronder de A-6 Intruder, F-15 Eagle, General Dynamics F-111 en F-117 Nighthawk. Deze projecten liepen echter stuk op de kosten.

De verschillende Amerikaanse strijdkrachten, die alle veelvuldig van vliegtuigen gebruikmaken, hadden tot dan toe steeds los van elkaar opdrachten uitgegeven tot het ontwerpen van vliegtuigen. Dit leidde tot veel dubbel werk en veel verschillende typen. Na het ter ziele gaan van de hierboven genoemde projecten sloeg men de handen ineen. Er werd voor gekozen om de in de projecten opgedane kennis te bundelen onder de naam Joint Advanced Strike Technology (JAST), een project met als doel het doorontwikkelen van de technologieën benodigd om een geavanceerde straaljager te bouwen. Het daadwerkelijk ontwikkelen van een vliegtuig behoorde aanvankelijk niet tot de doelstelling. De drie deelnemers aan deze zogenaamde Concept Definition and Design Research-fase waren: Lockheed Martin, Boeing en een consortium bestaande uit McDonnell Douglas, British Aerospace en Northrop Grumman. Dit project werd gestart in 1993.

Eigenschappen

De F-35 is een van de modernste vliegtuigen die op dit moment ontworpen worden en zal in staat zijn om zwaar verdedigde gebieden binnen te dringen zonder gezien te worden, wapens in te zetten en weer terug te keren. Het toestel is in staat om zowel de modernste lucht-grondbewapening mee te nemen zoals Small Diameter Bombs en JDAM. Bovendien neemt het de modernste lucht-luchtbewapening mee, zoals AIM-120 AMRAAM en de AIM-9X. Doordat deze wapens in het toestel worden opgeborgen worden de stealtheigenschappen niet gecompromitteerd.

Radar

De JSF zal worden uitgerust met de geavanceerde AN/APG-81 radar die AESA technologie gebruikt om zowel een luchtbeeld als een grondbeeld te maken.

Logistiek

Twee derde van de totale kosten van een gevechtsvliegtuig zijn de onderhouds- en logistieke kosten. De JSF heeft een geavanceerd systeem dat zelfstandig in staat is om reserve onderdelen te bestellen, onderhoud te plannen en toestellen te monitoren op hun status.

Systeemintegratie

De multifunctionele missiecomputer koppelt alle sensoren, zoals CCTV, IR en radar, aan elkaar om een gecombineerde inschatting te maken van de dreiging en deze te presenteren aan de piloot. Hierdoor is de piloot op de hoogte van de actuele dreiging en weet hij bovendien of de vijand hem kan zien. Dit systeem is uniek in de wijze waarop het sensoren koppelt en presenteert aan de piloot.

Demonstratiemodellen

In 1997 volgden twee opdrachten om een demonstratiemodel voor de volgende fase te bouwen, een voor Lockheed Martin en een voor Boeing. Voor deze zogenaamde Concept Definition Phase werd het project hernoemd naar Joint Strike Fighter program.

Op 26 oktober 2001 kondigde het Amerikaanse ministerie van defensie de start van de System Development and Demonstration-fase aan, en daarbij de selectie van de X-35. Dit contract was bijna $19 miljard waard. Daar bovenop kwam nog eens $4 miljard voor Pratt & Whitney om de F-35-motor te ontwikkelen.

De primaire reden van de keuze voor de X-35 was het ontwerp van de STOVL-versie (een variant die vanaf een korte landingsbaan kan opstijgen en verticaal kan landen). Waar de X-32 gebruik maakte van een systeem waarbij de lucht direct vanuit de turbine naar aparte uitlaten geleid wordt, maakte de X-35 gebruik van een secundaire turbine aangedreven door de hoofdmotor. Deze secundaire turbine heeft een grote capaciteitsmarge en laat dus een groter totaalgewicht van het vliegtuig toe. Hoewel met name de neusinlaat van de X-32 lelijk werd gevonden, heeft dit geen rol gespeeld bij de keuze voor de X-35. Wel leverde dit Boeings prototype een aantal bijnamen op, waaronder "Monica" (naar Monica Lewinsky) en Sailor Inhaler.

Financiering

Deelnameniveau	Land	Inschrijfdatum	Bijdrage
Level 1	Verenigd Koninkrijk	17 januari 2001	$2 miljard
Level 2	Italië	24 juni 2002	$1 miljard
	Nederland	17 juni 2002	$800 miljoen
Level 3	Turkije	11 juni 2002	$175 miljoen
	Canada	7 februari 2002	$150 miljoen
	Australië	31 oktober 2002	$150 miljoen
	Denemarken	28 mei 2002	$125 miljoen
	Noorwegen	20 juni 2002	$125 miljoen
Security Cooperation Participation	Israël
	Singapore

De ontwikkelingskosten van het JSF-project waren in eerste instantie geraamd op ongeveer $24 miljard. Dit bedrag wordt betaald door de Verenigde Staten en de partnerlanden. Er zijn verschillende niveaus van partnerschap in het project, gekenmerkt door een minimumbijdrage en verschillende bevoegdheden.

Bij de aanbesteding werden maximaal één level 1-partnerland en maximaal twee level 2-partnerlanden toegestaan. Deze moesten een bijdrage leveren van respectievelijk ongeveer 10% en 5% van de ontwikkelingskosten. Landen met een level 3-partnerschap moesten minimaal 1% van de kosten bijdragen; over het aantal level 3-landen was nog overleg mogelijk. De inschrijving op de partnerschappen eindigde op 15 juli 2002. Ook was er nog de mogelijkheid om deel te nemen als een Security Cooperation Participant (een soort observatorrol zonder inspraak in de ontwikkeling). In de tabel staan behalve de VS de landen die deelnemen aan het JSF-project.

Inmiddels zijn de ontwikkelingskosten gestegen tot $44,8 miljard. Het Amerikaanse Government Accountability Office concludeerde in april 2006 dat het project bijna 2 jaar achter lag op schema en 30% duurder werd dan aanvankelijk geraamd. Voor Nederland zijn deze kostenstijgingen echter alleen van invloed op de aankoopprijs van het vliegtuig, de bijdrage aan de ontwikkeling ligt vast op de afgesproken $800 miljoen. Door Nederland werd in 1999 geschat dat de totale kosten van het JSF-project ten minste 10 miljard gulden (€4,5 miljard) zouden zijn. De kostprijs van de F-35A-variant is echter gestegen van de initieel geschatte $45 miljoen naar meer dan $60 miljoen. De huidige raming van het bedrag dat benodigd is voor aanschaf van de toestellen is bijgesteld naar €5,5 miljard. Samen met de op €9,1 miljard geraamde exploitatiekosten voor 30 jaar brengt dit het totaal aan levensduurkosten op €14,6 miljard voor 85 toestellen. De Algemene Rekenkamer zei in oktober 2006 niet te kunnen inschatten of deze bedragen nog verder zullen stijgen, en in mei 2008 gaf de rekenkamer aan dat de omzet van $8 miljard voor de Nederlandse wapenindustrie (die in 2002 werd geraamd) bij lange na niet gehaald kon worden. De hoge kosten en het feit dat het vliegtuig nog altijd niet operationeel is hebben er toe geleid dat steeds meer landen zijn afgehaakt, waardoor de ontwikkelingskosten voor de resterende landen steeds meer oplopen. Als reactie hierop geven ook andere landen aan niet langer in het project te geloven; zo zijn Turkije en Italië bezig om projecten op te zetten voor eigen gevechtsvliegtuigen.

Nederlandse deelname

De eerste Nederlandse F-16 werd in 1979 geleverd. Deze toestellen zijn echter niet meer in dienst. De huidige vloot van Nederlandse F-16's is in gebruik sinds midden jaren 80, begin jaren 90. De toestellen hadden een geplande levensduur van 20 jaar en zouden oorspronkelijk al rond de eeuwwisseling vervangen moeten worden. Vanwege de uitvoering van het Mid Life Update (MLU) project, dat in 1998 werd gestart, is de operationele levensduur aanzienlijk verlengd.

Voor de toekomstige vervanging van de F-16 werden in eerste instantie 6 vliegtuigtypen overwogen:

• Joint Strike Fighter,
• F/A-18E/F Super Hornet; dit toestel viel meteen af omdat het te groot is voor de Nederlandse vliegtuigshelters, omdat het met 2 motoren te duur in onderhoud zou zijn en omdat het uit de jaren 80 van vorige eeuw stammende ontwerp van dit toestel verouderd zou zijn ten opzichte van het opgestelde missieprofiel.
• Eurofighter Typhoon; het producerende consortium (EADS) trok zich terug nadat extra informatie werd gevraagd en er door de militaire top aanvullende eisen werden gesteld waaraan het toestel diende te voldoen.
• Dassault Rafale; toen de Franse makers van dit toestel begrepen dat het met zijn 2 motoren voor Nederland te duur in onderhoud zou zijn, haakten zij af.
• Saab JAS39 Gripen; met de JAS39E/F (Extended/Future) hoopt Saab een alternatief voor de JSF te kunnen bieden (inmiddels doet Saab in de officiële kandidatenvergelijking mee met de Grippen Next Generation).
• Advanced F-16 (F-16 Block 60); dit is een toestel dat tot op heden alleen nog op de tekentafels bestaat. Het is een ver doorontwikkelde variant van de huidige F-16. De Block 60 moet capaciteiten bieden die beter zijn dan de Block 52+ zoals die bijvoorbeeld in Polen in gebruik is. Lockheed Martin ziet dit echter niet als een reëel alternatief omdat de F-16 wordt vervangen door de JSF.

De mogelijke kandidaten zijn in 2001 door het Ministerie van Defensie in overleg met TNO, NLR en NIVR op meer dan 700 punten met elkaar vergeleken, waarna de JSF als beste optie bij de gehanteerde eisen werd aangewezen. Omdat betrokken zijn bij het project volgens deze vergelijking goedkoper was dan de JSF van de plank kopen is besloten als level 2-partner aan het project mee te doen. In 2008 is een tweede vergelijking gehouden. Eurofighter en Dassault bedankten voor de eer gezien de eerdere ervaring met het krijgen van eisen achteraf, waarna JSF, Saab Gripen en Advanced F16 zijn vergeleken. Ook hieruit kwam de JSF als beste optie bij de gehanteerde eisen naar voren. Naar aanleiding van deze vergelijking is besloten de definitieve beslissing over de aanschaf uit te stellen tot 2012. Wel wil het kabinet een testtoestel aanschaffen.

Aanschaf testtoestellen

Op 31 mei 2008 heeft Nederland een Memorandum van overeenstemming ondertekend, waarin de intentie tot de aanschaf van twee testtoestellen is opgenomen. In maart 2009 werd tevens bekend dat de RAF overgaat tot de aanschaf van testvliegtuigen. In 2009 is in tegenstelling tot het regeerakkoord besloten de definitieve beslissing over de aanschaf uit te stellen tot 2012. Regeringspartij PvdA wilde de beslissing uitstellen tot er meer duidelijkheid was over een aantal facetten van het programma. Het belang van deelname aan het internationale testprogramma werd echter wel onderschreven. Echter, zonder de aanschaf van twee testtoestellen kan niet aan het testprogramma worden deelgenomen. Aan de andere kant was er niet voldoende draagvlak om al twee toestellen te kopen, omdat er te veel onduidelijkheden waren over de prijs van het tweede toestel (dat in 2010 gebouwd is). Daarom is besloten wel door te gaan met de bouw van het eerste testtoestel, maar onder voorwaarde dat dit toestel bij een negatieve beslissing over de aanschaf van het tweede toestel zou kunnen worden teruggegeven. Het woord kopen werd tijdens het debat hierover gemeden, aangezien de PvdA een dag eerder had aangegeven geen toestellen te willen kopen. Het besluit over de bouw van het tweede testtoestel werd in 2010 genomen en daarmee ook het besluit tot definitieve deelname aan het testprogramma. Hoewel deelname logisch lijkt (een nationaal testprogramma als alternatief zou vele malen duurder uitpakken), is dit politiek gezien zeker geen gelopen race.

Belgische discussie

In 2000 werd ook in België gediscussieerd over een mogelijke deelname, zo vertrokken vijf federale parlementairen (4 kamerleden, 1 senator), 3 federale kabinetsmedewerkers (Defensie en Eerste Minister), 3 gewestelijke kabinetsmedewerkers, 1 begeleider van de VS-ambassade in Brussel en 1 vertegenwoordiger uit het Groothertogdom Luxemburg naar Washington D.C.. Gezien de grootte van de investering en de resultaten in de toekomst werd meteen van deelname afgezien. Toenmalig minister van defensie André Flahaut uitte daarna zijn voorkeur voor een Europese straaljager. Inmiddels heeft de Belgische regering besloten pas tot een eventuele aankoop over te gaan als de JSF al in productie is en ´af fabriek´ geleverd kan worden.

Kritiek

Nut en noodzaak

Het F-35-project kent discussie binnen de VS. Men twijfelt of de F-35 geschikt is om de A-10 te vervangen, de vervanging van de andere typen lijkt niet discutabel te zijn.

In Nederland wordt door onder andere de PvdA, GroenLinks en de SP gesteld dat de F-16's tot 2020 niet vervangen hoeven te worden. Defensie spreekt dit tegen op twee punten. Ten eerste maken de F-16s veel meer vlieguren dan oorspronkelijk was voorzien waardoor ze sneller slijten en ten tweede is er een grens aan wat een opwaardering kan bereiken. Hierbij wordt dus voorbijgegaan aan het feit dat de F-16 misschien wel vliegbaar blijft tot 2020, maar zijn effectiviteit als militair wapen verliest.

JSF versus drone

Sinds de start van het JSF project in 1993 is er een verschuiving ingetreden van bemande naar onbemande vliegtuigen voor militaire doeleinden. Op de Holloman Air Force Base in Nieuw-Mexico worden de operators van de drones opgeleid. Hun aantal overtreft sinds 2011 ruimschoots het aantal conventionele piloten dat de luchtmacht van de VS opleidt. Het Center for Peace and Security Studies aan de Georgetown University stelt dat UAVs kosteneffectiever zijn.

Kosten

Protest tegen JSF

Verder is er veel kritiek op de kosten en de daarmee gepaard gaande vertragingen in internationaal verband. Zo zal de SDD-fase niet in 2011 maar pas in 2015 afgerond worden en is het initiële budget al met 45% overschreden. De Nederlandse Algemene Rekenkamer stelt dat de kostprijs van de F-35 niet is aan te geven wegens de beperkte toegang tot Amerikaanse informatie waardoor Nederland onbekende risico's loopt.

Op 2 maart 2010 maakte Michael Donley, de onderminister van Defensie, bekend dat de kosten hoogstwaarschijnlijk zullen toenemen en dat de JSF pas in 2015 zal worden opgeleverd.

De defensiecommissie van de Amerikaanse Senaat vraagt zich in een op 6 juni 2012 gepubliceerd verslag af of het toestel nog wel voor een 'betaalbare' prijs geleverd kan worden. De prijs per toestel is nu berekend op 61,5 miljoen euro, blijkt uit een brief van Ministerie van Defensie Hans Hillen aan de Tweede Kamer. Toen de onderhandelingen startten in 2000 werd nog gerekend met 35 miljoen euro per toestel.

Restricties aan levering technologie

De Amerikaanse overheid is bang dat geavanceerde stealthtechnologieën in verkeerde handen vallen en heeft besloten voor de exportversie minder geavanceerde stealthtechnologieën toe te passen. Niettemin maakt VD AMOK zich zorgen over levering van de F-35 aan landen als Turkije en Israël, vooral vanwege de verklaring van de Nederlandse regering dat "van Nederlandse invloed op het Amerikaanse wapenexportbeleid geen sprake zal zijn". Gedeeltelijk in Nederland geproduceerde F-35's kunnen dus geëxporteerd worden zonder dat het parlement hier inspraak in heeft.

Offset orders

De kritiek op het aantal orders dat de Nederlandse defensie-industrie krijgt neemt af. De industrie, verenigd in het NIFARP gaf eerder al aan tevreden te zijn met de orders die tot nu toe toegekend zijn. Zo heeft Stork in 2009 nog een order ter waarde van minimaal 200 miljoen dollar gekregen[2]. De F-35 was één van de thema's bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2006: PvdA, GroenLinks en SP hebben beëindiging van de Nederlandse deelname in hun verkiezingsprogramma's opgenomen. Het Centraal Planbureau heeft op verzoek van de Tweede Kamer onderzoek gedaan naar de werkgelegenheidsaspecten. Het CPB concludeert: "Het JSF-programma leidt nauwelijks tot meer banen in ons land", wat krachtig wordt tegengesproken door NIFARP. NIFARP stelt dat deelname aan de ontwikkeling van de JSF 4000 banen oplevert[3].

Milieutechnische aspecten: lawaai

Uit recent onderzoek van de Amerikaanse luchtmacht is gebleken dat de JSF buitengewoon veel lawaai produceert. De eenmotorige F-35 produceert tijdens het opstijgen twee keer zo veel lawaai als de tweemotorige F-15, met pieken tot boven 130 decibel(A), volgens een Amerikaanse Milieu Effect Rapportage. Bij het landen van de F-35 blijkt zelfs vier keer zoveel lawaai als de F-15 te worden geproduceerd. Voor de Amerikaanse basis Eglin blijkt dat het aantal mensen in de omgeving dat blootgesteld wordt aan een geluidniveau boven 75 decibel toeneemt met meer dan 1500 procent.

Recent Nederlands onderzoek door het NLR toont echter aan dat bij typische vliegprofielen het geluid dat de JSF produceert nagenoeg gelijk is aan de Saab Gripen. In dit onderzoeksrapport van het NLR is het maximaal toegenomen verschil in geluidsniveau van de JSF ten opzichte van de F-16 5 decibel, oftewel maximaal een ruim drie maal sterker geluidsniveau. Het Nederlandse Ministerie van Defensie verwacht in het normale oefenprogramma minder starts en landingen met de JSF omdat het toestel een grotere actieradius heeft dan de huidige F-16. Los daarvan is Defensie gebonden aan een maximum aan geluid dat geproduceerd mag worden hetgeen niet overschreden mag worden ongeacht het type toestel. Indien de norm toch overschreden dreigt te worden, dan is het mogelijk om geluid te "exporteren" naar het buitenland. De Commandant Vliegbasis Leeuwarden geeft aan dat dit een reële optie is waarbij mogelijk tot 15% van de vluchten in het buitenland zal plaatsvinden.

Onder de bevolking ontstaat onrust over de komst van de JSF in verband met het geluidsniveau, de sloop van woningen in de omgeving van vliegbasissen wordt niet uitgesloten door staatssecretaris Jack de Vries. Bovendien wordt er getwijfeld aan de betrouwbaarheid van het onderzoek en de onafhankelijkheid van de voorzitter van de raad van toezicht van de NLR. De bevolking vreest dan ook niet alleen het toekomstige geluidsniveau, maar ook verlies van werkgelegenheid door een eventuele sluiting van de Vliegbasis. Vliegbasis Leeuwarden biedt werkgelegenheid aan 1200 mensen van wie er ongeveer 1000 in de regio wonen en is daarmee een van de grotere werkgevers in de regio.

Second opinion

In maart 2010 werd bekend dat het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) een second opinion gaat uitvoeren naar het geluid van de Joint Strike Fighter. Er zijn geruchten dat het RIVM onder druk wordt gezet deze second opinion niet uit te voeren.

Kritiek Verenigde Staten

In Florida en Vermont zijn protesten tegen het lawaai van de JSF ontstaan, alhoewel de inwoners van het gebied wel gewend zijn aan het geluid van vliegverkeer.

JSF maakt vier keer meer lawaai dan F-16

Een nieuw Amerikaans rapport bevestigt de door Dorpsbelang Marsum gevreesde extra geluidoverlast van de JSF. Het rapport gaat uit van een vier keer zo grote geluidoverlast in vergelijking met de huidige F-16.

Vertrouwelijke gegevens gekopieerd

Anonieme Amerikaanse regeringsfunctionarissen hebben bekendgemaakt dat computerspionnen grote hoeveelheden vertrouwelijke gegevens over de Joint Strike Fighter hebben buitgemaakt. De inbraken in slecht beveiligde computersystemen van bedrijven die te maken hebben met het duurste defensieproject van het Pentagon ooit vinden al sinds 2007 plaats.

Rapport Algemene Rekenkamer

De Algemene Rekenkamer concludeerde dat Defensie niet goed heeft nagedacht over de beveiliging van nationale gegevens. Ook zal Nederland afhankelijk worden van Lockheed Martin en de Amerikaanse overheid.

Debat in Tweede Kamer

Wikinieuws

Op 5 juli 2012 vond een debat in de Tweede Kamer plaats over de voortgang van het JSF-programma. Arjan El Fassed van GroenLinks diende zijn motie in om een parlementaire enquête te starten. SP-Kamerlid Jasper van Dijk zal meteen een motie indienen om helemaal uit het testprogramma te stappen.

Onzekerheid over inzetbaarheid

De Algemene Rekenkamer vraagt zich in september 2013 af of de plannen die op Prinsjesdag zijn gepresenteerd haalbaar zijn. Het Ministerie van Defensie meldt dat er 37 JSF's aangekocht zullen worden en stelt dat er altijd 4 JSF's beschikbaar zullen zijn voor internationale missies. De overige toestellen worden gebruikt voor bewaking van het nationale luchtruim en dat van bondgenoten, en voor pilotentraining.

Volgens de Algemene Rekenkamer is dit niet zo stellig te zeggen, omdat het niet zeker is of de uitgaven ieder jaar binnen het budget (270 miljoen euro per jaar) zullen blijven. Deze financiële onzekerheid geldt niet alleen voor de JSF's, maar voor budget van de strijdmacht als geheel. Het JSF-programma kampt al langer met budgetoverschrijdingen en tegenslagen, zoals problemen met de radar-absorberende verf en de geavanceerde helm die de piloot moet dragen.

De oppositie is dan ook erg kritisch naar aanleiding van het rapport van de Algemene Rekenkamer. Ook twee afdelingen van de PvdA dienen op de ledenraad van de partij moties in die gericht zijn tegen het kabinetsbesluit over de aanschaf van de JSF. De PvdA in Friesland dient een motie in waarin wordt gepleit voor uitstel van een besluit over de JSF tot volgend jaar.

Testvluchten opgeschort na grote problemen

In 2013 komen grote problemen aan het licht, er wordt een scheur in een turbineblad ontdekt. Ook wordt een defect aan een onderdeel van het aandrijvingssysteem van het F-35B-toestel ontdekt. Het Amerikaanse ministerie van Defensie heeft alle testvluchten met de JSF opgeschort.

Onderzoek lijkt uit te wijzen dat de problemen niet veroorzaakt worden door metaalmoeheid, de werkelijke oorzaak van de defecten is nog niet bekend.

Het JSF-project heeft na 20.000 tests nog steeds te maken met hardnekkige kinderziekten.

Zie ook

• F-35 Lightning II

Externe links

• Website van het JSF-project

Bronnen, noten en/of referenties