Kerkorgel

Kerkorgel in Schijndel

St. Elisabethskerk in Grave

Een kerkorgel is een orgel dat zich bevindt in een kerkgebouw.

Gebruik

Kerkorgels werden oorspronkelijk niet gebruikt als begeleidingsinstrument, maar om op geëigende plekken in de liturgie muziekstukken te laten horen. Met name in de zestiende- en zeventiende-eeuwse Nederlanden werd het kerkorgel zelfs überhaupt niet gebruikt tijdens kerkdiensten of Heilige Missen, maar alleen voor concerten, en ter opluistering van seculiere evenementen. In sommige steden was het orgel van de belangrijkste kerk(en) dan ook eigendom van het stadsbestuur, en de organist in dienst van de wereldlijke overheid. Toch werd de voornaamste taak van het kerkorgel het begeleiden van de volkszang, allereerst in de protestantse kerken later ook in de meeste rooms-katholieke kerken. Hoofddoel werd het begeleiden van menselijke stemmen (een koor of solist) en het kerkorgel werd dan ook voor deze taak uitgerust.

Grotere kerken hebben vaak meerdere orgels. Naast een hoofdorgel staat er dan vaak ook een koororgel en soms ook nog een kistorgel. In de Evangelische Kerken (lidkerken van de Gemeenschap van Protestantse Kerken in Europa) staat soms een altaarorgel.

Techniek

Zie pijporgel voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het orgel is een blaasinstrument. Dat betekent dat het geluid in een pijporgel wordt voortgebracht doordat er geperste lucht (in vakkringen ‘wind’ genoemd) door een (aantal) pijp(en) wordt geblazen. Het lijkt qua principe dus erg op een blokfluit, behalve dat de windvoorziening mechanisch of elektrisch tot stand komt. Het soort geluid, de klankkleur, hangt af van de wijze van klankopwekking, de vorm van de pijp en het materiaal waar de pijp van gemaakt is. Wanneer een fluitist van toonhoogte wil veranderen sluit hij één of meerdere gaatjes. Eigenlijk verandert hij daarmee voortdurend de lengte van de trillende luchtkolom in de fluit (zodat men verschillende toonhoogtes hoort). Bij een orgelpijp is dit niet mogelijk. Voor iedere toonhoogte moet dus een pijp met een andere lengte worden aangeblazen (vergelijk de panfluit). Heeft een toetsenbord (klavier) 51 toetsen, dan moet elk register ook 51 pijpen hebben. Deze pijpen worden van hout (eik dan wel den) of metaal (lood dan wel tin) gemaakt.

Nieuwe techniek

Al sinds de jaren zeventig worden pijporgels via elektronische weg nagebootst. Ook in kerken heeft die techniek ingang gevonden. Daarbij wordt de klank via een digitale techniek verkregen, namelijk door sampling. De klank is dan redelijk natuurgetrouw. Een andere techniek die gebruikt wordt om een pijporgel na te bootsen wordt acoustic modelling genoemd. Eigenlijk vallen dit soort digitale orgels onder de synthesizers.

Zie ook

• Lijst van Nederlandse orgels
• Lijst van Belgische orgels
• Lijst van orgelbouwers
• Katholieke Klokken en Orgel-raad

Externe links

• Internettijdschrift Het Orgel over orgelmuziek en orgelbouw
• Vlaams tijdschrift voor orgelcultuur

Mediabestanden

Zie de categorie Church organs van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.