Keizerrijk Oostenrijk: verschil tussen versies

Kaisertum Österreich
	(Details)
Kaart
Algemene gegevens
Hoofdstad	Wenen
Oppervlakte	± 650.000 km²
Bevolking	± 45.000.000
Talen	Duits, Hongaars, Tsjechisch, Kroatisch, Pools, Oekraïens, Slowaaks, Italiaans, Servisch en Sloveens
Religie(s)	Rooms-katholiek, Protestants, Orthodox
Volkslied	Kaiserhymne
Munteenheid	Gulden, Kroon
Regering
Regeringsvorm	Monarchie
Dynastie	Habsburg
Staatshoofd	Keizer

Interactief door geschiedenis bladeren

← Oudere bewerking Nieuwere bewerking →

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

VisueelWikitekst

In de regel

Versie van 1 jul 2015 22:08

Het keizerrijk Oostenrijk ontstond in 1804 toen keizer Frans II van het Heilige Roomse Rijk zichzelf tot erfelijk keizer uitriep over de gebieden die tot de Habsburgse monarchie behoorden. Formeel had hij deze gebieden slechts in een personele unie geregeerd. Op 6 augustus 1806 deed hij afstand van de (inmiddels lege) keizerstitel van het Heilige Roomse Rijk, mede uit de vrees dat Napoleon Bonaparte deze titel voor zich zou opeisen.

Volkeren

Oostenrijk was een multinationale staat, waarin verschillende volkeren leefden: met name Duitsers, Hongaren, Tsjechen, Roemenen, Polen, Slowaken, Slovenen, Kroaten, Roetheniërs, Italianen, Roma en Joden.

Volkslied

Het Oostenrijkse volkslied was de Kaiserhymne. De tekst werd veranderd telkens wanneer het land een nieuwe keizer kreeg.

Wapenspreuk

Op veel Oostenrijkse gebouwen stond sinds de tijd van keizer Frederik III de afkorting A.E.I.O.U. Dit staat voor Austriae Est Imperare Orbi Universo (Oostenrijk is bestemd om over de hele wereld te heersen), ook verklaard met Austria Erit In Orbe Ultima (Oostenrijk zal tot het einde van de wereld blijven bestaan) of in het Duits Alles Erdreich Ist Österreich Untertan (het hele aardrijk is aan Oostenrijk onderworpen).

Geschiedenis

De Duitse Bond in 1860 (gele grenzen) met een deel van Oostenrijk

Het keizerrijk ontstond doordat keizer Frans II een historische realiteit juridisch bevestigde. Het Heilige Roomse Rijk was de afgelopen 200 jaar een steeds losser verband geworden, terwijl daarbinnen gebieden als Pruisen en Oostenrijk zich steeds hechter organiseerden. Na zijn afstand van de Roomse-Duitse kroon ook niet meer de jure. Frans II regeerde dus verder als Frans I van Oostenrijk.

Slag bij Austerlitz

Het keizerrijk ontstond toen Napoleon Bonaparte grote delen van Europa beheerste. De oorlogen tegen het Frankrijk van Napoleon verliepen dramatisch. Op 2 december 1805 verloor Oostenrijk de Slag bij Austerlitz. Bij de hieropvolgende Vrede van Presburg van 26 december 1805 gingen Tirol en de in 1797 verworven Italiaanse gebieden (met name Venetië) verloren. Voor-Oostenrijk werd opgesplitst en verdeeld afgestaan aan Beieren, Baden, Württemberg, Hessen-Darmstadt en Zwitserland.

Slag bij Wagram

Op 9 april 1809 begon Oostenrijk opnieuw aan een oorlog met Frankrijk. Het probeerde sympathie te verwerven in de Duitse gebieden onder Franse bezetting. Dit lukte alleen in Tirol, waar de opstand van Andreas Hofer enige tijd standhield. Op 21 en 22 mei wonnen de Oostenrijkers de Slag bij Aspern van de Fransen, maar dit bleek geen beslissende overwinning. De Fransen bezetten Wenen en overwonnen op 26 en 27 juni de Oostenrijkers definitief in de Slag bij Wagram, vlak bij Wenen, doordat de Oostenrijkse legers te verspreid waren. Bij Znaim (Znojmo) volgden nog enige schermutselingen. Hierdoor moest Oostenrijk op 14 oktober 1809 de Vrede van Schönbrunn tekenen, waarbij Salzburg aan de Franse vazalstaat Beieren werd afgestaan. Ook Dalmatië, de Krajina en het Küstenland (waaronder Triëst) gingen verloren, zodat Oostenrijk een binnenstaat werd. Toch liet Frans I op aanbeveling van minister van buitenlandse zaken Klemens von Metternich zijn dochter Marie Louise met Napoleon trouwen.

De oorlogen met Frankrijk brachten het land aan de rand van de afgrond. In 1811 kon Oostenrijk zijn schulden niet meer aflossen en ging het land bankroet.

Oostenrijk in de geschiedenis

Avaarse Mark (791-843)
Marcha Orientalis (843–907)
Marcha Austriae (976-1156)
Hertogdom Oostenrijk (1156–1453)
Aartshertogdom Oostenrijk (1453–1804)

Oostenrijkse Kreits (1512–1806)

Habsburgse Monarchie (1526–1804)

Keizerrijk Oostenrijk (1804–1867)
Ausgleich (1867)
Oostenrijk-Hongarije (1867–1918)
Republiek Duits-Oostenrijk (1918–1919)
Eerste Oostenrijkse Republiek (1919–1938)

Anschluss (1938)
Groot-Duitse Rijk (1938–1945)
Geallieerde bezettingszones (1945–1955)

Tweede Oostenrijkse Republiek (1955-heden)

Portaal

Geschiedenis

Restauratie

Pas met de ondergang van Napoleon ging het weer beter met Oostenrijk. Bij het Wener Congres in 1814 en 1815 onder voorzitterschap van Klemens von Metternich kwam de Restauratie. Oostenrijk herkreeg alle verloren gebieden, met uitzondering van Voor-Oostenrijk en de Oostenrijkse Nederlanden. Het afstaan van de Oostenrijkse Nederlanden was bedoeld om ten noorden van Frankrijk een bufferstaat (het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden) te creëren om zo het gevaarlijke Frankrijk beter in toom te houden. Voor-Oostenrijk bestond uit enkele gebieden in het tegenwoordige Baden-Württemberg, met name de Breisgau met de universiteitsstad Freiburg, die al sinds 1368 bij Oostenrijk hoorde. Bij de keuze tussen Voor-Oostenrijk en Salzburg werd voor de laatste gekozen, omdat dit een grotere territoriale eenheid opleverde.

De bedoelingen van Metternich waren om de gebieden in Duitsland en Italië zo veel mogelijk te versnipperen en dus te verzwakken (van hem komt de uitspraak Italien ist ein geografischer Begriff, oftewel, het is geen natie, alleen een aanduiding voor het gebied) om zo de positie van Oostenrijk te versterken. Dit is maar deels succesvol gebleken, omdat Pruisen al gauw kon profiteren van het Duitse machtsvacuüm, en de Oostenrijkse gebieden in Italië altijd rusteloos zouden blijven.

In 1821 werd Metternich kanselier van Oostenrijk.

Op 2 maart 1835 overleed keizer Frans I en werd opgevolgd door zijn geestelijk onbekwame zoon Ferdinand I, namens wie de Geheime Staatsconferentie het land bestuurde.

Revoluties in 1848

In het revolutiejaar 1848 brak de liberale Maartrevolutie uit in Wenen, Praag, Milaan en vooral in Hongarije. Metternich werd op 13 maart tot aftreden gedwongen en vluchtte naar Londen. In Lombardije onderdrukte veldmaarschalk Josef Radetzky von Radetz de Italiaanse opstand, en wist een Piëmontese invasie af te slaan. De opstand in Praag en de Weense Oktoberopstand later dat jaar werden onderdrukt door veldmaarschalk Alfred I zu Windisch-Graetz. Naar aanleiding van die Oktoberopstand was keizer Ferdinand I naar Olmütz (Olomouc) gevlucht, alwaar hij op 2 december 1848 afstand deed van de troon ten gunste van zijn 18-jarige neef Frans Jozef. In Hongarije hadden de revolutionairen de keizer al afgezet en Lajos Kossuth als president aangesteld. Windisch-Graetz wist in 1849 met Russische hulp en met de inzet van een Kroatisch leger onder ban Josip Jelačić de Hongaarse revolutie te onderdrukken. Het is ironisch dat hetzelfde nationalisme dat het keizerrijk op barsten zette, het ook weer redde, want de Kroaten werden liever door de Oostenrijkers bestuurd dan door de Hongaren.

Desondanks verwierp Frans Jozef I twee ontwerpen voor een nieuwe grondwet. Hierdoor kon hij tot 1859 als een absoluut vorst regeren.

Risorgimento

In 1859 liet de nog onervaren keizer zich in een oorlog met Frankrijk slepen. Ten gevolge van de verloren slagen bij Magenta en Solferino gingen de Italiaanse gebieden met uitzondering van Venetië verloren aan Sardinië-Piëmont. Het keizerlijke absolutisme was hierdoor niet langer houdbaar, en op verzoek van de keizer werden nieuwe grondwetsvoorstellen gemaakt. Door tegenstellingen tussen liberalen, conservatieven en nationalisten kon geen compromis bereikt worden.

Oostenrijks-Pruisische oorlog

Voordat een beslissing genomen kon worden over de regeringscrisis, trad het Duitse vraagstuk op de voorgrond. Het conflict in de troonopvolging van Sleeswijk-Holstein leidde tot een escalatie van de spanningen tussen Pruisen en Oostenrijk.

Oostenrijk kreeg opnieuw harde klappen, nu door de Pruisische invasie in Bohemen. Bij de Slag bij Königgrätz (nu Hradec Králové) versloegen de Pruisen het Oostenrijkse leger. Hiermee verloor Oostenrijk zijn leidende positie in de Duitse Bond aan Pruisen. Doordat de Pruisen zich bij hun bezetting van Bohemen correct gedroegen tegenover de Tsjechen, werd hun nationaliteitsgevoel versterkt.

Ausgleich

In 1867 kregen de Hongaren alsnog hun zin en werd het keizerrijk onderdeel van de federatieve staat Oostenrijk-Hongarije. De Tsjechische wens om eenzelfde regeling voor Bohemen en Moravië werd niet gehonoreerd, niet alleen omdat in die gebieden een grote Duitse minderheid woonde, maar ook omdat de Oostenrijkse en Hongaarse leiders geen macht wilden afstaan aan een derde rijksdeel.

Keizers van Oostenrijk

	Naam	Periode
	Frans	1804 - 1835
	Ferdinand	1835 - 1848
	Frans Jozef	1848 - 1916
	Karel (Nooit formeel monarch geweest)	1916 - 1918

Gebieden in het keizerrijk Oostenrijk

Gebied	Hoofdstad	Volkeren	Bijzonderheden
Koninkrijk Bohemen	Praag	Tsjechen, Duitsers
Markgraafschap Moravië	Brünn	Tsjechen, Duitsers, Slowaken
Hertogdom Silezië	Troppau (tsj. Opava)	Polen, Tsjechen, Duitsers
Koninkrijk Galicië en Lodomerië	Lemberg	Polen, Roetheniërs	(in 1846 uitgebreid met Kraków, vanaf 1850 zonder de Boekovina)
Hertogdom Boekovina (sinds 1850)	Czernowitz	Roemenen, Roetheniërs
Koninkrijk Hongarije	Boedapest	Hongaren, Slowaken, Roemenen, Duitsers	ambtstaal Hongaars
Grootvorstendom Zevenburgen	Klausenburg (ho. Kolozsvár, ro. Cluj-Napoca)	Hongaren, Roemenen, Duitsers
Koninkrijk Kroatië en Slavonië	Agram (kr. Zagreb)	Kroaten
Koninkrijk Dalmatië	Zara (kr. Zadar)	Kroaten, Italianen
Koninkrijk Illyrië	Laibach (sl. Ljubljana)	Duitsers, Slovenen, Kroaten, Italianen, Friaulers	in 1850 gesplitst in Istrië, Karinthië, Krajina, Görz en Gradisca
Graafschap Görz en Gradisca	Görz (it. Gorizia, sl. Gorica)	Italianen, Friaulers, Slovenen, Duitsers	vanaf 1850
Markgraafschap Istrië	Pazin	Slovenen, Italianen, Duitsers	vanaf 1850
Hertogdom Karinthië	Klagenfurt	Duitsers, Slovenen	vanaf 1850
Hertogdom Krain	Laibach (sl. Ljubljana)	Slovenen, Duitsers	vanaf 1850
Lombardo-Venetiaans Koninkrijk	Venetië	Italianen	tot 1866 (1859-1866 alleen Venetië); ambtstaal Italiaans
Hertogdom Stiermarken	Graz	Duitsers
Hertogdom Salzburg (sinds 1850)	Salzburg	Duitsers
Graafschap Tirol	Innsbruck	Duitsers
Vorarlberg	Bregenz	Duitsers
Voor-Oostenrijk	Freiburg im Breisgau	Duitsers	afgestaan in 1815; universiteit Freiburg
Aartshertogdom Oostenrijk	Wenen	Duitsers	universiteit Wenen

Kroonlanden

De onderstaande gebieden vormden zogeheten kroonlanden. Deze kroonlanden waren een soort deelstaten, bestuurd door een Landeshauptmann of Statthalter (gouverneur).

Cisleithanië
1. Bohemen
2. Boekovina
3. Kärnten
4. Krain
5. Dalmatië
6. Koninkrijk Galicië en Lodomerië
7. Küstenland
8. Oostenrijk beneden de Enns
9. Moravië
10. Salzburg
11. Oostenrijks Silezië
12. Steiermark
13. Tirol
14. Oostenrijk boven de Enns
15. Vorarlberg

Transleithanië
16. Hongarije met Vojvodina en Zevenburgen
17. Kroatië en Slavonië
18. Bosnië en Herzegovina (ingelijfd in 1908)

Zie de categorie Keizerrijk Oostenrijk van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

@@ Regel 22: / Regel 22: @@
 | Kaart = Austrian Empire (1815).svg
 | Kaartjaar =
-| Regeringsvorm = [[monarchie]]
+| Regeringsvorm = [[Monarchie]]
 | Hoofdstad = [[Wenen]]
-| Staatshoofd = [[keizer]]
+| Staatshoofd = [[Keizer]]
 | Dynastie = [[Habsburg]]
 | Ontstaan =
@@ Regel 41: / Regel 41: @@
 | Bevolking = ± 45.000.000
 | Etniciteit =
-| Munteenheid = [[Oostenrijks-Hongaarse gulden|gulden]], [[Oostenrijkse kroon|kroon]]
+| Munteenheid = [[Oostenrijks-Hongaarse gulden|Gulden]], [[Oostenrijkse kroon|Kroon]]
 | Leus =
 | Nationale feestdag=
 | Volkslied = [[Kaiserhymne]]
 | Talen = [[Duits]], [[Hongaars]], [[Tsjechisch]], [[Kroatisch]], [[Pools]], [[Oekraïens]], [[Slowaaks]], [[Italiaans (taal)|Italiaans]], [[Servisch]] en [[Sloveens]]
-| Religie = [[rooms-katholiek]], [[protestants]], [[Oosters-Orthodoxe kerken|orthodox]]
+| Religie = [[Rooms-katholiek]], [[Protestants]], [[Oosters-Orthodoxe kerken|Orthodox]]
 | Noten =
 }}
@@ Regel 100: / Regel 100: @@
 === Oostenrijks-Pruisische oorlog ===
-[[Bestand:Cisleithanien Transleithanien.png|{{largethumb}}|Oostenrijk vanaf 1867 met [[Cisleithanië]] (rood), [[Transleithanië]] (geelgroen) en vanaf 1908: [[Bosnië en Herzegovina]] (groen)]]
+[[Bestand:Cisleithanien Transleithanien.png|{{largethumb}}|Oostenrijk vanaf 1867 met [[Cisleithanië]] (rood), [[Transleithanië]] (geelgroen) en vanaf 1908: [[Bosnië en Herzegovina]] (groen).]]
 Voordat een beslissing genomen kon worden over de regeringscrisis, trad het Duitse vraagstuk op de voorgrond. Het conflict in de troonopvolging van [[Sleeswijk-Holstein]] leidde tot een escalatie van de spanningen tussen [[Pruisen]] en Oostenrijk.
@@ Regel 117: / Regel 117: @@
 | align="center"|[[Bestand:Franz I (II) half-length portrait in Austrian uniform.jpg|80px]]
 | [[keizer Frans II|Frans]]
-| [[1804]]–1835
+| [[1804]] - [[1835]]
 |-
 | align="center"|[[Bestand:Ferdinand I; Keizer van Oostenrijk.jpg|80px]]
 | [[Ferdinand I van Oostenrijk|Ferdinand]]
-| [[1835]]–1848
+| [[1835]] - [[1848]]
 |-
 | align="center"|[[Bestand:Kaiser franz.jpg|80px]]
 | [[Frans Jozef I van Oostenrijk|Frans Jozef]]
-| [[1848]]–1916
+| [[1848]] - [[1916]]
 |-
 | align="center"|[[Bestand:Karl of Austria.jpg|80px]]
-| [[Karel I van Oostenrijk|Karel]] (nooit formeel monarch geweest)
+| [[Karel I van Oostenrijk|Karel]] (Nooit formeel monarch geweest)
-| [[1916]]–1918
+| [[1916]] - [[1918]]
 |}