Samenvloeiing van de Leie en de Schelde

De Bavobrug aan de Portus Ganda

Al eeuwenlang stromen in Gent de rivieren Leie en Schelde samen. De plaats waar beide rivieren in de 20e eeuw samenvloeiden zal bij de Portus Ganda in 2018 worden hersteld.

Geschiedenis

De locatie van de historische samenvloeiingen is onbekend. Oorspronkelijk hebben beide rivieren immers een aantal meanders en stromen ze samen in een laagte die zich uitstrekt van de Zandberg en de Blandijnberg (westen) tot aan de Sint-Amandsberg (oosten). Dit is een overstromingsgebied, gevormd als winterbed van de Schelde. In deze laagte kunnen de rivieren op meerdere plaatsen samenvloeien, afhankelijk van het tijdperk en het waterpeil.

In de 7e eeuw wordt boven de samenvloeiing de Sint-Baafsabdij gesticht, die oorspronkelijk Ganda genoemd wordt. Wat verder ontstaat al snel de handelsplaats Portus Ganda. In 811 bezoekt Karel de Grote deze haven, ter inspectie van de vloot die hij er heeft samengetrokken om de invallen van de Vikingen te verijdelen. Naarmate de middeleeuwse stad groeit, worden de rivieren in hun definitieve bedding geleid, nl. de Leie (Kortrijksepoort–Portus Ganda), de Bovenschelde (Ter Platen–Kuiperskaai), de Nederschelde of "Reep" (Kuiperskaai–Portus Ganda) en de Zeeschelde (vanaf de Portus Ganda). In de 11e eeuw wordt de Ketelvest gegraven, de eerste bijkomende verbinding tussen de Leie en de Schelde. Sinds 1969 zijn ze ook verbonden door de Ringvaart.

Dit zijn niet de enige kanalen binnen Gent. In de 11e eeuw komt op enkele plaatsen een stadsgracht, bestaande uit de voornoemde Ketelvest in het zuiden, de Oude Houtlei in het westen en de Ottogracht in het noorden. De monniken (muinken) van de St.-Pietersabdij vestigen zich langs de bochtige Bovenschelde, waarna hier de Oude Schelde (oosten) en de Muinkschelde (westen) naast elkaar stromen. Deze Muinkschelde wordt in de 18e eeuw gekanaliseerd. Latere kanalen liggen voornamelijk tussen de Boven- en de Zeeschelde, nl. van noord naar zuid: de "Schepenenvijver" of het "Capucijnenvaardeken" onder de huidige Filips van Arteveldestraat (1254), het "Klein Scheldeken" aan Ter Hoyen (±1300), de vestinggracht langs de Sint-Lievenspoort en de Keizerpoort (14e eeuw) en de Franse Vaart (18e eeuw). Vanaf de Leie vertrekken trouwens de kanalen Burggravenstroom (12e eeuw, later Sassevaart), Lieve (1251) en Brugse Vaart (1623). Ten oosten van de Zeeschelde wordt tot slot een zijarm gegraven (1752), later Rommelwater, Vissenrei of Visserij genoemd.

• 
  Gent en haar waterlopen in de 16e eeuw
• 
  De Bovenschelde bij de Kuiperskaai
• 
  De Leie in Gent

Demping en heropening

Zie Nederschelde voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Vanaf 1850 worden veel grachten in Gent gedempt en overwelfd, omdat ze onzuiver zijn, geurhinder veroorzaken en onder meer cholera veroorzaken. Na de Tweede Wereldoorlog komt hierbij het aspect mobiliteit: er moet plaats geruimd worden voor nieuwe verkeersaders. Zo verdwijnt in de jaren 1960 ook de Nederschelde: het zuidelijke deel wordt overwelfd (hier ligt nu het François Laurentplein), het noordelijke deel wordt gedempt. De Schelde en de Leie blijven weliswaar in verbinding, dankzij de Ketelvest en vooral de Ringvaart. Aan het einde van de eeuw wil men de waterweg herstellen, aangezien geurhinder en mobiliteit een kleinere rol spelen. In 2002 begint een onderzoek naar de heropening van het noordelijke deel. In afwachting daarvan wordt alvast de Portus Gandaomgeving heraangelegd en de Scaldissluis gebouwd. Het effectieve opengraven gaat eindelijk van start op 4 november 2016. In het najaar van 2018 moeten pleziervaartuigen weer rondom het stadscentrum kunnen varen.

• 
  De Nederschelde in de 19e eeuw
• 
  De overwelving onder het François Laurentplein
• 
  De nieuwe Scaldissluis in 2012

Externe links

• Webpagina's van de stad Gent over de heropening van de Nederschelde
• Webpagina met foto's uit het verleden

Bronnen en noten

• Devriese, Luc en Gelaude, Frank, Rivierlandschappen in het Gentse verleden, in Snep!, Natuurpunt Gent, 1ste trimester 2010, jg. 9, 1, p. 52-56