Peru: verschil tussen versies

Koppelingen bewerken
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Miguel Chong (overleg | bijdragen)
161 bewerkingen
Geen bewerkingssamenvatting
Labels: Leeghalen Misbruikfilter: Leeghalen
Regel 1: Regel 1:
{{Zie dp}}
{{Infobox land plus
| naaminlandstaal = República del Perú
| vlag = [[Bestand:Flag of Peru.svg|125px|rand]]
| vlagartikel = Vlag van Peru
| wapen = [[Bestand:Escudo nacional del Perú.svg|90px]]
| wapenartikel = Wapen van Peru
| locatiekaart = LocationPeru.svg
| talen = [[Spaans (hoofdbetekenis)|Spaans]] ([[Quechua (taal)|Quechua]] en [[Aymara (taal)|Aymara]] zijn co-officieel in gebieden waar deze dominant zijn)
| hoofdstad = [[Lima (stad)|Lima]]
| religie = [[Rooms-Katholieke Kerk|katholiek]] 83%, [[Protestantisme|protestants]] 12%, niet-religieus 2%, anders 3% (volkstelling 2007)
| regeringsvorm = [[Republiek]]
| pctwater = 0,4
| munteenheid = [[sol (munteenheid)|Sol]]
| valutacode = PEN
| tijdzone = [[UTC−5|−5]]
| volkslied = ''[[Somos libres, seámoslo siempre]]''
| staatshoofd = [[Martín Vizcarra]]
| regeringsleider = [[Salvador del Solar]]
| feestdag = [[28 juli]]
| tld = pe
| landcode = PER
| tel = [[51 (getal)|51]]
| VNkaart = Un-peru.png
}}
'''Peru''' ([[Spaans (hoofdbetekenis)|Spaans]]: ''Perú''; [[Quechua (taal)|Quechua]] en [[Aymara (taal)|Aymara]]: ''Piruw''), officieel de '''Republiek Peru''' (Spaans: ''República del Perú''), is een land aan de westkust van [[Zuid-Amerika]]. Het wordt begrensd door [[Ecuador]] en [[Colombia]] in het noorden, [[Brazilië]] in het oosten van Peru, [[Bolivia]] in het zuidoosten, [[Chili]] in het zuiden en de [[Grote Oceaan]] in het westen.
Zowel 'Peruaans' als 'Peruviaans' is correct als bijvoeglijk naamwoord.

== Geschiedenis ==
{{Zie hoofdartikel|Geschiedenis van Peru}}
[[Bestand:80 - Machu Picchu - Juin 2009 - edit.2.jpg|thumb|left|[[Machu Picchu]]]]
Voor de komst van de [[Spanje|Spaanse]] [[Conquistador (historisch)|veroveraars]] was Peru het hart van het rijk van de [[Inca's]], waarvan [[Cuzco (stad)|Cuzco]] de hoofdstad was. Tussen de verovering in 1572 en de onafhankelijkheid in 1821 werd het land door [[Spanje]] bestuurd. Vanaf die tijd werd Peru afwisselend door militaire en burgerregeringen bestuurd. Ook wisselden dictators en democratische regeringen elkaar af.

Tussen 1836 en 1839 vormde Peru een [[confederatie]] met [[Bolivia]]. Van 1864 tot 1866 heeft Peru oorlog gevoerd met [[Spanje]] over de Peruaanse [[guano]]-eilanden (de [[Ballestaseilanden]]). Spanje had namelijk een van deze eilanden bezet, maar daar was Peru het niet mee eens. In deze oorlog won Peru, mede dankzij de hulp van [[Ecuador]], [[Bolivia]] en [[Chili]].

Peru heeft met [[Bolivia]] oorlog gevoerd tegen [[Chili]] tussen 1879 en 1883, de zogeheten [[Salpeteroorlog]]. Chili viel namelijk de kuststrook van Peru binnen en bezette de woestijn, waar veel kostbaar [[keukenzout|zout]] te vinden was. Peru verloor deze oorlog en moest twee provincies aan Chili afstaan.

Van 1980 tot 1992 ging de Peruaanse bevolking gebukt onder de gewelddadige acties van de maoïstische terreurbeweging [[Lichtend Pad]], die als doel had de bestaande orde omver te werpen. De brute willekeur waarmee dit gepaard ging heeft aan zeker dertigduizend mensen het leven gekost en voor een geschatte 29,5 miljard euro aan materiële schade aangericht. De manifestatie van Lichtend Pad vormde in de twintigste eeuw de grootste rem op de ontwikkeling van Peru, totdat de leiding in 1992 gevangen werd gezet.

== Geografie ==
=== Fysieke kenmerken ===
Peru heeft drie landschapsvormen. De eerste is het Amazonelaagland, ''La selva''. In het [[Tropen (geografie)|tropische]] [[regenwoud]] heersen hoge temperaturen (boven 23 °C) en veel [[neerslag (atmosfeer)|neerslag]]. Het regenwoud is verdeeld in laaglanden onder de 700 meter en [[nevelwoud]] vanaf 700 meter. Het nevelwoud heeft een [[subtropisch klimaat]] met heftige regenbuien van november tot maart. In de zomermaanden kent het regenwoud de meeste zon. De ''selva'' beslaat ongeveer de helft van de oppervlakte van het land, maar minder dan 10% van de bevolking woont hier.

In de laaglanden kent men twee verschillende [[seizoen]]en. Allereerst is er het [[Droge tijd|droge seizoen]] (van april tot oktober), met temperaturen boven de 35 °C. Tijdens deze maanden zakt het waterpeil van de rivieren en zijn de wegen in redelijke staat. Het [[Regentijd|regenseizoen]] loopt van november tot maart. In deze periode regent het minimaal één maal per dag keihard, en de modderige wegen maken het over land reizen in deze gebieden moeilijk.

De tweede landschapsvorm is ''La costa'', het [[kust]]gebied. ''La costa'' bestaat vooral uit steen en zand[[woestijn]] (de [[Atacama (woestijn)|Atacama]]) en ligt ingeklemd tussen de [[Grote Oceaan|Stille Oceaan]] en de uitlopers van de [[Andes]]. Het is er fris (gem. 14 °C), behalve in het noorden. De warmste maanden zijn december, januari en februari. Het regent er bijna nooit. Van mei tot half september hangt er een hardnekkige [[mist]] (''[[garúa]]'') waardoor men niet kan zwemmen. Want de [[Humboldtstroom]] (of Perustroom), een koude [[zeestroom]] in de [[Grote Oceaan|Stille Oceaan]], koelt het water sterk af. De kustlijn is 2000 km lang, van [[Chili]] tot [[Ecuador]].

Door de verstedelijking - en vooral door de kolossale groei van de bevolking van de hoofdstad [[Lima (stad)|Lima]] - woont hier nu ongeveer de helft van de bevolking van het land. Landbouw kan alleen worden bedreven in de dalen van de in de [[Andes]] ontspringende riviertjes, waar [[irrigatie]] mogelijk is.

[[Bestand:Sierra02a.jpg|thumb|De ''Sierra'' bij Cuzco]]
Tot slot is er ''La sierra'', het [[Berg (landvorm)|bergland]] tussen de [[kust]]strook en het [[oerwoud]]. Het heeft een ontoegankelijk [[reliëf (landschap)|reliëf]] met lage of betrekkelijk lage temperaturen. Toch woonde hier van oudsher het grootste deel van de bevolking. Dat is minder geworden door de verstedelijking, maar nog altijd woont hier ca. 40 % van alle Peruanen, die in grote meerderheid [[indianen|indiaans]] zijn. Hier zijn de warmste maanden ook de regenmaanden: december tot april. Het [[Hoogland van Bolivia]] is na het [[Tibetaans Hoogland]] de hoogste vlakte van de wereld. Daar ligt ook het [[Titicacameer]]. Het regenseizoen ligt tussen december en maart. Peru telt in totaal 37 bergtoppen die de grens van 6000 meter overschrijden. De hoogste is de [[Nevado Huascarán]] (6768 m).

De rivier de [[Amazone (rivier)|Amazone]] ontspringt in de Peruaanse [[Andes]] en mondt uit in Noord-[[Brazilië]]. De rivier is ongeveer 6000 km lang, waarvan 713 km in Peru. Het [[stroomgebied]] strekt zich uit over een oppervlakte van zes miljoen vierkante kilometer. De rivieren met de grootste lengte binnen Peru zijn de [[Ucayali (rivier)|Ucayali]] (1771 km), de [[Marañón (rivier)|Marañón]] (1414 km) en de [[Putumayo (rivier)|Putumayo]] (1380 km). Het [[Titicacameer]] is op 3812 m hoogte het hoogste bevaarbare meer ter wereld en met een oppervlakte van 8340 km², na het Maracaibo meer in Venezuela, het grootste meer van [[Zuid-Amerika]]. Dwars door het meer loopt de grens met [[Bolivia]]. Andere grote meren in Peru zijn het [[Junínmeer]] en het [[Parónmeer]].

Peru telt ook een aantal [[vulkaan|vulkanen]]. De voornaamste vulkanen in Peru zijn de [[Ampato]], de [[Misti]], de [[Ubinas (vulkaan)|Ubinas]], de [[Coropuna]], de [[Chachani]] en de [[Sabancaya]].

=== Bestuurlijke indeling ===
Sinds de wet van [[18 november]] [[2002]] zijn de departementen van Peru regio's geworden. Er zijn 25 regio's (''regiones''; enkelvoud: ''región'') en de provincie [[Lima (provincie)|Lima]].

De Peruaanse regio's zijn opgedeeld in provincies (''provincias''), die op hun beurt in districten (''distritos'') zijn onderverdeeld. Peru bestaat uit 25 regio's, 194 provincies en 1821 districten.

De 25 [[regio's van Peru]] zijn, in alfabetische volgorde:
:[[Amazonas (regio)|Amazonas]], [[Áncash (regio)|Áncash]], [[Apurímac (regio)|Apurímac]], [[Arequipa (regio)|Arequipa]], [[Ayacucho (regio)|Ayacucho]], [[Cajamarca (regio)|Cajamarca]], [[Callao (regio)|Callao]], [[Cuzco (regio)|Cuzco]], [[Huancavelica (regio)|Huancavelica]], [[Huánuco (regio)|Huánuco]], [[Ica (regio)|Ica]], [[Junín (regio)|Junín]], [[La Libertad (regio)|La Libertad]], [[Lambayeque (regio)|Lambayeque]], [[Lima (regio)|Lima]], [[Loreto (regio)|Loreto]], [[Madre de Dios (regio)|Madre de Dios]], [[Moquegua (regio)|Moquegua]], [[Pasco (regio)|Pasco]], [[Piura (regio)|Piura]], [[Puno (regio)|Puno]], [[San Martín (regio)|San Martín]], [[Tacna (regio)|Tacna]], [[Tumbes (regio)|Tumbes]], [[Ucayali (regio)|Ucayali]].

=== Steden ===
De hoofdstad is [[Lima (stad)|Lima]].

Enkele andere plaatsen in Peru zijn:
{{Kolommen3
| Kolom1=
* [[Arequipa (stad)|Arequipa]]
* [[Cajamarca (stad)|Cajamarca]]
* [[Caral]]
* [[Cuzco (stad)|Cuzco]]
* [[Chiclayo (stad)|Chiclayo]]
| Kolom2=
* [[Ica (stad)|Ica]]
* [[Iquitos]]
* [[Pisco (stad)|Pisco]]
* [[Trujillo (Peru)|Trujillo]]
* [[Piura (stad)|Piura]]
| Kolom3=
* [[Huacho]]
* [[Huánuco (stad)|Huánuco]]
* [[Tacna (stad)|Tacna]]
* [[Huaraz (stad)|Huaraz]]
* [[Juliaca]]
* [[Callao (stad)|Callao]]
}}

== Flora en fauna ==
[[Bestand:Panthera onca.jpg|thumb|[[Jaguar]]]]

=== Fauna ===
Er leven veel verschillende soorten [[apen]], de brulaap is de luidste. De [[jaguar]], die de grootste en bekendste katachtige is van [[Zuid-Amerika]], komt ook hier voor. In het hoogland leven de [[lama (dier)|lama]] en de [[alpaca (zoogdier)|alpaca]] (een soort [[kameel]]). De grootste [[slangen|slang]] van Peru is de [[Anaconda (slang)|anaconda]], die wel acht meter lang kan worden. Een andere grote [[wurgslang]] is de [[boa constrictor]]. In het water kun je een [[brilkaaiman]] tegenkomen en kleurige [[pijlgifkikkers]]. Ook de [[andescondor|condor]], met een spanwijdte van drie meter, is te vinden in Peru.

=== Flora ===
Op de [[woestijn]]achtige [[kust]]strook groeien vooral [[Cactusfamilie|cactussen]] en [[succulent]]en; en in het noorden zijn er [[mangrove]]bossen. In de [[Andes]] en haar valleien groeien [[agave (geslacht)|agaves]], [[Bromeliafamilie|bromelia's]], [[Orchideeënfamilie|orchideeën]] en [[Mais|maïs]]. In het [[tropisch regenwoud]] komen de grootste bomen voor, met een bereik van 60-70 meter.

In het zuidoosten van het [[Amazonebekken|Amazonegebied]] ligt het [[Nationaal park Manú]] ([[Spaans (hoofdbetekenis)|Spaans]]: ''Parque Nacional del Manu''). Dit is een van de grootste natuurparken ter wereld. Het park beschikt over tien procent van alle vogel- en plantensoorten van de wereld en maakt deel uit van het werelderfgoed. In het park wonen ook enkele [[indianen]]stammen.

=== Beschermde natuurgebieden ===
Voor uitgebreide lijsten, zie [[Lijst van nationale parken in Peru|nationale parken]] en [[Lijst van natuurgebieden in Peru|andere natuurgebieden]]

De grootste ''areas naturales protegidas'' ('''ANP''')<ref>[http://www.sernanp.gob.pe/documents/10181/165150/LISTADO+ACTUALIZADO+ANP.pdf/d5f8065c-44be-47f3-b88a-2718858c4d50 Servicio Nacional de Áreas Naturales Protegidas por el Estado (SERNANP); Listado oficial de Áreas Naturales Protegidas (ANP).]</ref>, nationaal bestuurd:
* Alto Purus, 25.107 km², [[nationaal park]] (''parque nacional'')
* Pacaya - Samiria, 20.800 km², [[Ecosysteem|ecosysteem]] (''reserva nacional'')
* [[Nationaal park Manú|Parque Nacional del Manu]], 17.163 km², [[nationaal park]] (''parque nacional''), [[Werelderfgoed]]
* Sierra del Divisor, 13.545 km², [[nationaal park]] (''parque nacional'')
* [[Nationaal Park Cordillera Azul]], 13.532 km², [[nationaal park]] (''parque nacional'')
* Bahuaja - Sonene, 10.914 km², [[nationaal park]] (''parque nacional'')
* Pucacuro, 6380 km², [[Ecosysteem|ecosysteem]] (''reserva nacional'')
* El Sira, 6164 km², [[Ecosysteem|ecosysteem]] (''reserva comunal'')
* Subcuenca del Cotahuasi, 4906 km², [[Beschermd landschap|beschermd landschap]] (''reserva paisajística'')
* Matsés, 4206 km², [[Ecosysteem|ecosysteem]] (''reserva nacional'')
* Amarakaeri, 4023 km², [[Ecosysteem|ecosysteem]] (''reserva comunal'')
* Reserva Nacional de Salinas y Aguada Blanca, 3669 km², [[Ecosysteem|ecosysteem]] (''reserva nacional'')
* [[Nationaal park Huascarán|Huascarán]], 3400 km², [[nationaal park]] (''parque nacional''), [[Werelderfgoed]]
* Reserva Nacional de Paracas, 3350 km², [[Ecosysteem|ecosysteem]] (''reserva nacional'')
* Otishi, 3060 km², [[nationaal park]] (''parque nacional'')

Er zijn vijf [[biosfeerreservaat|biosfeer-reservaten]]<ref>[http://www.sernanp.gob.pe/documents/10181/107041/Mapa+reservas+de+biosfera+julio+2017.pdf Servicio Nacional de Áreas Naturales Protegidas por el Estado (SERNANP); Kaart.]</ref>:
* Reserva de Biosfera Gran Pajatén (25.097 km²), met als kern het [[Nationaal park Rio Abiseo|Parque Nacional Río Abiseo]]
* Reserva de Biosfera del Manu (24.390 km²)<ref>[http://www.unesco.org/new/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/SC/pdf/SC-17-CONF-229-8_New_BRs_Extensions_Modifications_EN.pdf Manu Biosphere Reserve (Peru) – Extension 2017.]</ref><ref>[http://www.unesco.org/new/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/SC/pdf/SC-17-CONF-229-8_New_BRs_Extensions_Modifications_Fr.pdf Réserve de biosphère de Manu (Pérou) : Extension 2017.]</ref>, met als kern het [[Nationaal park Manú]].
* Reserva de Biosfera Oxapampa-Ashaninka-Yanesha (18.017 km²), met als kern het ''Parque Nacional Yanachaga Chemillén''.
* Reserva de Biosfera Huascarán (11.558 km²), met als kern het [[Nationaal park Huascarán]].
* Reserva de Biosfera Noroeste Amotapes-Manglares (11.159 km²), deel van Reserva de Biosfera Bosques de Paz (grensoverschrijdend, 16.170 km² totaal).

== Bevolking en demografie ==
[[Bestand:Peru-demography.png|thumb|250px|Bevolkingsontwikkeling (in duizenden) tussen 1961 en 2003 ([[FAO]], 2005)]]

=== Bevolkingssamenstelling ===
Peru telt {{statsland-schattingkort}} inwoners, waarvan 45% [[indianen]] (''indigena''), 37% [[Mesties|mestiezen]] (''mestizo''), 15% [[Europa (werelddeel)|Europeanen]] en 3% [[Afrika]]nen, [[Japanners]] en [[Han-Chinezen|Chinezen]] (2006). Zie ook de gegevens van de [[Peruviaanse census 2005|volkstelling in 2005]]. De [[levensverwachting]] bedraagt 68 jaar voor de mannen en 71 jaar voor de vrouwen (2006).

De grote meerderheid van de bevolking van het land bestaat uit [[indianen]] en [[Mesties|mestiezen]]. Tot enkele decennia geleden sprak de helft van de bevolking nog de indiaanse talen [[Quechua (taal)|Quechua]] en [[Aymara (taal)|Aymara]] als moedertaal. Door de verstedelijking is dat percentage de afgelopen decennia sterk gedaald.

=== Taal ===
Het [[Spaans (hoofdbetekenis)|Spaans]] is de officiële taal in het gehele land. In gebieden waar het [[Quechua (taal)|Quechua]] en het [[Aymara (taal)|Aymara]] sterk staan zijn zij co-officieel, dus naast het Spaans. Het [[Quechua (taal)|Quechua]] en het [[Aymara (taal)|Aymara]] worden vooral gesproken in de [[Andes]], waar de [[indianen]] het talrijkst zijn. Tegenwoordig wordt er op de Peruaanse scholen ook [[Engels (hoofdbetekenis)|Engels]] gegeven.

=== Religie ===
Het overgrote deel van de Peruvianen is [[Rooms-Katholieke Kerk|katholiek]] (ca. 80 %). Het katholicisme was tot 1933 staatsgodsdienst in Peru. Peru heeft zeven [[aartsbisdom]]men met twaalf [[Bisdom (Rooms-Katholieke Kerk)|bisdom]]men, veertien [[prelatuur|vrije prelaturen]] en acht [[apostolisch vicariaat|apostolische vicariaten]]. De oudste bisdommen zijn Cuzco ([[1538]]) en Lima ([[1540]]), dat in 1546 tot aartsbisdom werd verheven.
Ongeveer 9 % van de bevolking is [[protestants]] ([[Evangelische Peruaanse Kerk]], [[pinkstergroep]]en en [[zevendedagadventisten]]). (volkstelling 2016)
De grondwet van 1933 voorziet in [[scheiding van Kerk en Staat]] en [[godsdienstvrijheid]].

===Grootste agglomeraties van Peru===
{{Zie hoofdartikel|Lijst van grootste agglomeraties van Peru}}

== Cultuur en bezienswaardigheden ==
=== Bezienswaardigheden ===
Door zijn rijke geschiedenis en afwisselende landschap heeft Peru vele bezienswaardigheden te bieden, waarvan enkele wereldberoemd zijn. Zie ook de [[Werelderfgoedlijst#Peru|Peruaanse monumenten op de Werelderfgoedlijst]].

==== Ballestaseilanden ====
Vlak bij de kust van Peru liggen de [[Ballestaseilanden]]. Deze eilanden worden veelvuldig bezocht door vele soorten zeevogels, zoals [[jan-van-gent]]en en [[pinguïns]], en door [[zeeleeuwen]].

==== Chan Chan ====
De ruïnestad [[Chan Chan]] kenmerkt zich door de overblijfselen van negen grote lemen paleizen. Te bezoeken is alleen het paleis van het Tschudi-complex, bestaande uit een plein en meerdere zalen. Chan Chan staat op de [[werelderfgoed]] lijst van [[UNESCO]], maar wel als bedreigd erfgoed. Van de negen paleizen is alleen het zogenaamde paleis van Tschudi goed bewaard gebleven.

==== Caral ====
[[Bestand:PeruCaral01.jpg|thumb|De piramiden van [[Caral]]]]
[[Caral]] is de oudste vandaag bekende stad van [[Amerika (continent)|Amerika]]. Het is gelegen in een vallei, 200&nbsp;km ten noorden van de hoofdstad [[Lima (stad)|Lima]]. Het oudste bouwwerk van de [[Caral|ruïnes van Caral]] is een [[piramide (bouwwerk)|piramide]] die dateert uit de derde eeuw voor Christus.<ref name="bbc-caral">{{Citeer web|url=http://www.bbc.co.uk/science/horizon/2001/caral.shtml|titel=The Lost Pyramids of Caral|taal=en|uitgever=BBC|bezochtdatum=15 maart 2014}}</ref>

==== Cuzco ====
[[Cuzco (stad)|Cuzco]] was de vroegere hoofdstad van de [[Inca's]]. De oorspronkelijke plattegrond had de vorm van een [[poema]] met als kop de [[tempel]]s van [[Sacsayhuamán]]. De [[Spanjaarden]] hebben de Incagebouwen grotendeels vernield, maar veel fundamenten worden nog gebruikt voor moderne doeleinden. Intrigerend is, dat de Inca's grote ongelijkvormige rotsblokken gebruikten, die zij naadloos en zonder gebruik van cement op elkaar stapelden.

In de nabijheid van Cuzco zijn vele oude heilige plaatsen, waarvan [[Sacsayhuamán]] (''sexy woman'' voor toeristen) de bekendste is. Dit [[tempel]]complex zou geheel met [[goud (hoofdbetekenis)|goud]] bekleed zijn geweest.

==== Hoogvlakte ====
De [[hoogvlakte]] van Peru is zo'n vier à zes kilometer hoog. Hierdoor is de lucht een stuk ijler en het is er ook niet zo warm. Tegen de [[hoogteziekte]] kauwen de Peruanen [[Coca (plant)|cocabladeren]]. Deze cocabladeren kunnen overigens ook gebruikt worden als basis voor de drug [[cocaïne]].

Op sommige plaatsen zijn, met een beetje geluk, [[andescondor|condors]] te zien.

==== Lima ====
Als hoofdstad van Peru heeft [[Lima (stad)|Lima]] uiteraard veel interessante musea die bezocht kunnen worden. Een bekend museum is het [[goud (hoofdbetekenis)|goud]]museum, waarin diverse voorwerpen van oude [[indianen]]culturen en vele gouden objecten te zien zijn.

==== Machu Picchu ====
[[Machu Picchu]] is een stad van de Inca's die de Spanjaarden nooit gevonden hebben en daardoor niet is vernietigd. Er is in deze stad nog veel van de Inca-beschaving terug te vinden. De naam Machu Picchu betekent letterlijk Oudeman Hoogte, in het Quechua. Toeristen kunnen via de oude echte ''[[Wegennetwerk van de Inca's|Inca trail]]'' in vier dagen in Machu Picchu aankomen. Er wordt een pas van 4200 m gepasseerd.

==== Nazcalijnen ====
De [[Nazcalijnen]] zijn een aantal midden in de woestijn gelegen eeuwenoude figuurtekeningen in het zand. Deze figuren zijn alleen vanuit de lucht goed te zien. Er zijn veel verschillende theorieën over het ontstaan van de figuren. Er is nog geen duidelijkheid over.

==== Titicacameer ====
[[Bestand:Lago Titicaca 001.jpg|thumb|Het [[Titicacameer]]]]
Het [[Titicacameer]] is op ca 3800 m het hoogst bevaarbare meer ter wereld. Vroeger woonden op dit meer de [[Uros]] op [[riet]]en eilandjes, tegenwoordig verblijven zij daar voornamelijk voor de toeristen. Ook liggen er in het meer enkele bewoonde eilandjes, o.a [[Amantaní]], waar voornamelijk [[Aymara (volk)|Aymara-indianen]] wonen. Toeristen kunnen tijdens een georganiseerde toer voor een nacht bij deze mensen verblijven en ervaren hoe het leven hier is.
Het meer ligt voor een deel in Peru en voor een deel in [[Bolivia]].

==== Tropisch regenwoud ====
Peru kent een zeer afwisselend landschap. Enerzijds is er de [[woestijn]] aan de [[kust]], anderzijds zijn er de hoogvlaktes, maar ook heeft Peru [[Tropisch regenwoud|tropische regenwouden]]. Het regenwoud kan op enkele plekken in Peru bezocht worden. Bepaalde gebieden zijn uitgeroepen tot nationaal park.

=== Peruaanse keuken ===
[[Bestand:Ceviche de pulpo.jpg|thumb|''[[Ceviche]]'', een zeer populair gerecht in Peru]]
De [[Peruviaanse keuken|Peruaanse keuken]] wordt beschouwd als een van de meest gevarieerde van de wereld, en heeft een record van grootste variëteit aan typische gerechten (491).

Peru beschikt over een gastronomie van vier continenten in één land. Het heeft ongeveer 2000 verschillende soepgerechten en 250 traditionele desserts.

=== Feestdagen ===
[[Bestand:SeñordelosMilagrosNazarenas.jpg|thumb| [[Jezus (traditioneel-christelijk)|Jezus]] "Maand van de Señor de los Milagros"]]
{| class="wikitable"
! Datum
! Naam
|-
| [[1 januari]]
| [[Nieuwjaar]]
|-
| [[maart]]-[[april]]
| [[Goede Week]]
|-
| [[1 mei]]
| [[Dag van de Arbeid]]
|-
| [[29 juni]]
| San Pedro en San Pablo <br> ([[Hoogfeest van Petrus en Paulus]])
|-
| [[6 juli]]
| [[Día del maestro]]
|-
| [[7 juni]]
| [[Slag van Arica]]
|-
| [[24 juni]]
| [[Día del Campesino]]
|-
| [[28 juli]]
| [[Nationale feestdag]]
|-
| [[30 augustus]]
| [[Santa Rosa de Lima (feestdag)|Santa Rosa de Lima]]
|-
| [[oktober]]
| [[Maand van de Señor de los Milagros]]
|-
| [[8 oktober]]
| [[Zeeslag van Angamos]]
|-
| [[1 november]]
| [[Allerheiligen]]
|-
| [[2 november]]
| [[Dag van de Doden]]
|-
| [[8 december]]
| [[Dag van de Onbevlekte Ontvangenis]]
|-
| [[9 december]]
| [[Slag van Ayacucho]]
|-
| [[25 december]]
| [[Kerstmis]]
|}

== Economie ==
In Peru bestaan verschillende economische systemen naast elkaar. Vooral de mensen op het platteland, in de berg[[Dal (aardrijkskunde)|dalen]] en op het [[Hoogland van Bolivia]] kennen nog steeds een ruilsysteem en voorzien in hun eigen behoeften. Politieke onlusten en onzekerheden belemmeren al jarenlang buitenlandse investeringen en Peruaans privékapitaal ontbreekt ook.

30% van alle Peruanen leeft onder de [[armoedegrens]]. De twee pijlers van de Peruaanse economie zijn [[visserij]] en [[mijnbouw]].

* [[Landbouw]]: 30% van de bevolking leeft van de landbouw. Deze is nauwelijks gemechaniseerd. De belangrijkste exportproducten zijn [[rietsuiker]], [[katoen]], [[Koffieplant|koffie]], [[Coca (plant)|coca]] en [[rijst]]. De hooggelegen terrassen worden nog steeds op de [[Inca's|Incamethode]] bebouwd. De velden zijn meestal klein en gelegen op een steile helling. De lange [[vorst (weer)|vorst]] en de korte groeiperiodes bemoeilijken de landbouw.
* [[Visserij]]: [[Ansjovis]], [[vismeel]] (goed voor 24% van de export).
* [[Delfstof]]fen: [[Koper (element)|Koper]], [[zink (element)|zink]], [[goud (hoofdbetekenis)|goud]], [[zilver (hoofdbetekenis)|zilver]], [[aardolie]].
* [[Industrie]]: [[Textiel]], [[voedingsmiddel]]en, [[Scheikunde|chemie]], [[metaal]].

In 2010 is een fabriek voor het maken van [[lng|vloeibaar aardgas]] in gebruik genomen. Het [[Peru LNG]]-project vergde een [[investering]] van 3,8 miljard dollar en kan per jaar 4,4 miljoen ton [[lng]] produceren. Het aardgas komt uit de Camisea-[[Aardgas|gasvelden]] en wordt over een afstand van 408 kilometer per [[Pijptransport|pijplijn]] naar de fabriek vervoerd. Door de verkoop van lng nemen de overheidsinkomsten van Peru met circa 320 miljoen dollar per jaar toe.

In 2011 was Peru een van de oprichters van de [[Pacific Alliantie]], met de andere drie leden [[Chili]], [[Colombia]] en [[Mexico (land)|Mexico]] vormt het land een [[Douane-unie|handelsblok]].

=== Energie ===
In 2014 produceerde het land 27 miljoen [[ton olie-equivalent]] (Mtoe), voor 84% fossiele en 16% duurzame energie. (1Mtoe = 11,63 TWh, miljard kilowattuur). Dat was meer dan nodig voor de energievoorziening, het [[Internationaal_Energieagentschap#Terminologie_in_energiestatistiek|TPES]] (''total primary energy supply''): 24 Mtoe. Het land exporteerde 2 Mtoe olie en gas meer dan het importeerde.

Van de energie ging ongeveer 6 Mtoe verloren bij conversie in de energie industrie. Voor eindgebruikers resteerde 17 Mtoe waarvan 3,4 Mtoe = 40 TWh elektriciteit<ref>{{en}}[https://www.iea.org/classicstats/statisticssearch/report/?country=PERU&product=balances&year=2014 IEA - Report Peru: balances for 2014]</ref> die voor 50% met waterkracht opgewekt werd.<ref>{{en}}[https://www.iea.org/classicstats/statisticssearch/report/?country=PERU&product=ElectricityandHeat&year=2014 IEA - Report Peru: electricity and heat for 2014]</ref>

De uitstoot van kooldioxide was 48 megaton, dat is 1,5 ton per persoon,<ref>{{en}}[https://www.iea.org/classicstats/statisticssearch/report/?year=2014&country=PERU&product=Indicators IEA - Report Peru: indicators for 2014]</ref> veel minder dan het wereldgemiddelde van 4,5 ton per persoon.<ref>{{en}}[https://www.iea.org/classicstats/statisticssearch/report/?year=2014&country=WORLD&product=Indicators IEA - Report World: indicators for 2014]</ref>

== Politiek ==
{{Zie hoofdartikel|Politiek in Peru}}
* [[Lijst van presidenten van Peru|President]]: [[Martín Vizcarra]] (Onafhankelijk)
* Premier: [[César Villanueva]]
* Lidmaatschappen: [[APEC]] en [[Organisatie van Amerikaanse Staten|OAS]]
* Politieke partijen: [[Mogelijk Peru (partij)|Perú Posible]], [[Peruviaanse Nationalistische Partij]], [[Amerikaanse Populaire Revolutionaire Alliantie|APRA]]

== Verkeer en vervoer ==
De hoofdstad Lima heeft de internationale luchthaven [[Aeropuerto Internacional Jorge Chávez|Jorge Chávez]] met binnenlandse vluchten naar de grote steden. Er zijn twee spoorwegnetten, een van Mollendo naar Arequipa,dit is geen passagierstrein en een van Cuzco naar Puno en het Titicacameer.
Het busvervoer is goed in Peru, er zijn busstations in Lima, Trujillo, Chimbote, Arequipa, Puno (Titicacameer) en Cuzco.

== Bekende Peruvianen ==
[[Bestand:Andean Man.jpg|thumb|Een inwoner van de Andes in traditioneel gewaad, nabij het Peruaanse dorpje [[Písac]]]]
<!--CHRONOLOGISCH OP GEBOORTEJAAR-->
* [[Pachacuti]] († ca. 1471), heerser
* [[Túpac Amaru]] (ca. 1537-1572), heerser
* [[Teodoro Fernández]] (1913-1996), voetballer
* [[Yma Súmac]] (1922-2008), zangeres
* [[Mario Vargas Llosa]] (1936), schrijver
* [[Alberto Fujimori]] (1938), voormalig president
* [[Teófilo Cubillas]] (1949), voetballer
* [[Heddy Honigmann]] (1951), regisseur
* [[Mario Testino]] (1954), fotograaf
* [[Sergio Bambaren]] (1960), schrijver
* [[Gastón Acurio]] (1967), Chef-Kok
* [[Claudio Pizarro]] (1978), voetballer
* [[María García]] (1983), Miss World 2004
* [[Jefferson Farfán]] (1984), voetballer
* [[Reimond Manco]] (1990), voetballer

== Limon-dam ==
De Limon-dam is een onderdeel van het ''Olmos Transandino Project'' en wordt gebouwd in de rivier de Huancabamba in het noordwesten van Peru ten zuiden van [[Guabal]]. De dam zal 4000 GWh per jaar aan elektriciteit gaan produceren en water van de oostkant naar de westkant van de [[Andes]] transporteren door een 19&nbsp;km lange tunnel voor irrigatie van 150.000 ha landbouwgrond in de omgeving van [[Olmosdistrict|Olmos]].

== Zie ook ==
{{Commonscatklein|Peru}}
{{Wikivoyage klein|Peru}}
* [[Inca's]]
* [[Machu Picchu]]
* [[Geschiedenis van Zuid-Amerika]]

== Externe links ==
* {{es}} [http://www.peru.gob.pe/ Webportaal van de Peruaanse overheid]
* {{es}} {{nl}} [http://www.nlgovlim.com/ Ambassade van Nederland in Peru]
* {{nl}} {{es}} [https://web.archive.org/web/20050503060842/http://www.peru-holanda.org/nl/ Vereniging Peru-Nederland]

{{Appendix|2=
{{References}}
}}
{{Navigatie Unie van Zuid-Amerikaanse Naties}}
{{Navigatie landen Zuid-Amerika}}
{{Coor title dms|8|14|0|S|76|1|0|W|type:country_region:PE}}

[[Categorie:Land|Peru]]
[[Categorie:Peru| ]]

Versie van 18 mrt 2019 18:24

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Peru&oldid=53424874"