Verzamelstoornis

Neem het voorbehoud bij medische informatie in acht. Raadpleeg bij gezondheidsklachten een arts.

Appartement van een dwangmatige verzamelaar

Verzamelstoornis of hoarding is een psychiatrische aandoening die volgens de DSM-5 behoort tot het obsessieve-compulsieve spectrum. Er is sprake van persisterende moeilijkheden met het weggooien van bezittingen. De woning van een dwangmatige verzamelaar of 'hoarder' kan zo overvol raken, dat er geen ruimte voor normale bewoning overblijft. Verzamelstoornis veroorzaakt leed bij de verzamelaar en wordt geassocieerd met verschillende gezondheidsrisico's, slecht functioneren, economische lasten en nadelige gevolgen voor familie en vrienden. Het verzamelen komt niet door een somatische aandoening (zoals bijvoorbeeld hersenbeschadiging)en het verzamelen kan niet beter worden verklaard door de symptomen van een andere psychische aandoening (zoals obsessies bij een obsessieve-compulsieve stoornis of beperkte interesses bij een autismespectrumstoornis).

Aantallen

Er bestaan indicaties dat het aantal dwangmatige verzamelaars hoger is dan men op het eerste gezicht zou verwachten. In Groningen (180,000 inwoners) zijn 30 tot 40 hoarders geidentificeerd, maar dit is waarschijnlijk het topje van de ijsberg. Andere schattingen gaan uit van 2.5 % of zelfs 6 a 7 % van de bevolking.

Symptomen

Vaak ziet men het volgende patroon:

• Allerlei zaken die de meeste mensen zouden wegdoen, worden bewaard. Soms betreft het slechts een ophoping van niet-weggegooide objecten, maar het is ook mogelijk dat men actief meer objecten probeert te verkrijgen door ze te kopen, vinden of zelfs te stelen. Hierdoor worden eerst de overtollige ruimtes zoals zolder en garage, en vervolgens de woonruimtes gevuld met met objecten. Kenmerkend is dat de objecten niet of nauwelijks worden gebruikt: een boekenverzamelaar zal bijvoorbeeld dat ene boek uit 1870 direct uit zijn verzameling kunnen aanwijzen terwijl een bibiomaan (boekenhoarder) het object niet meer terug kan vinden. Uiteindelijk raken zelfs de slaapkamers, keuken en de badkamer overvol. Het weggooien van objecten veroorzaakt sterke gevoelens van ongemak, en geschiedt meestal slechts wanneer familie of hulpverleners het heft in handen nemen.
• Het huis raakt zo overvol dat er geen ruimte meer is voor normale bewoning. Bedden kunnen niet meer worden beslapen, de keuken kan niet meer worden gebruikt evenmin als de badkamer, aangezien zelfs bedden, wastafels, baden en douches, en aanrechten volgestouwd zijn. Dit heeft negatieve effecten op de hygiëne in huis en derhalve de gezondheid en functioneren. Ook ontstaat een brandonveilige situatie.
• De obsessieve verzamelaar vereenzaamt omdat hij geen vrienden of familie meer uitnodigt wegens schaamte voor de rommel, of hier ruzie over krijgt. Vaak worden de blinden of gordijnen permanent gesloten. Inwonende partners of familieleden proberen soms zelf (stiekem) rommel op te ruimen, wat tot hevige protesten en ruzie leidt. De meeste obsessieve verzamelaars beseffen niet dat ze een probleem hebben of beseffen dit wel maar ontkennen het hardnekkig en wijzen iedere hulp van de hand. Ook is het mogelijk dat de verzamelaar problemen krijgt met buren, de verhuurder, woningbouwvereniging of eigenaarsvereniging, die hem aanspreken op de situatie en in het uiterste geval tot juridische stappen over kunnen gaan. Kinderen en partners worden heen en weer geslingerd door enerzijds hun trouw en anderszijds het besef dat de situatie onleefbaar wordt. Er zijn gevallen bekend van kinderen die dwangmatig verzamelende ouders zijn weggehaald of zelf wegliepen omdat het huis onbewoonbaar werd. Eveneens zijn er gevallen bekend over hoarders die bij brand niet meer tijdig weg konden komen, of omkwamen doordat ze letterlijk onder hun eigen rommel bedolven raakten en niet meer weg konden komen.

Sommige verzamelaars hebben nog enige orde in hun verzameling en worden aangeduid als 'clean hoarders.' Bij de meesten is er echter geen enkele organisatie en ligt alles kriskros door elkaar. Vaak bestaat de verzameling uit een bonte mix van verschillende objecten, maar sommige hoarders hebben een voorkeur voor een bepaald soort zaak. Een bekend voorbeeld is bibliomanie, waarbij iemand dwangmatig boeken verzamelt die hij niet of nauwelijks leest en die ook als collectestukken geen grote waarde vertegenwoordigen. Ook bestaan dierverzamelaars: personen die obsessief (huis)dieren verzamelen, dat wil zeggen dat ze meer huisdieren houden dan waar zij of de woonruimte de capaciteit voor hebben, met onhygiënische situaties ten gevolge. In dit geval komen ook dierenwelzijnsaspecten aan de orde. Een verzamelstoornis kan zich ook uiten in de vorm van een downloadmanie, waarbij iemand obsessief (bepaalde) bestanden downloadt (porno, spelletjes, tekstbestanden etc). Dit kan ertoe leiden dat men dag en nacht achter de computer zit en dagelijkse taken verwaarloost. De bestanden worden nauwelijks gebruikt of bekeken, het gaat puur om de 'heb'. Bij betrapte downloaders van kinderporno bestaat een niet onaanzienlijk deel uit mensen die het mede of vooral om het verzamelen gaat, ze verzamelen bijvoorbeeld alles op het gebied van porno (waaronder kinderporno) of verzamelen een bepaald soort porno (bijvoorbeeld bondage) waarbij ze ook kinderporno meenemen.

Oorzaak

Over de oorzaak tast de wetenschap nog grotendeels in het duister. Er bestaan aanwijzingen dat de verzamelstoornis (deels)genetisch bepaald is, maar veel hoarders hebben ook mentale trauma's zoals kindermishandeling, de dood van een geliefde, een echtscheiding. Het verzamelen kan een manier zijn waarop de verzamelaar zichzelf bezig houdt en afleiding vindt. Vaak is er sprake van andere stoornissen.

Behandeling

Behandeling van de stoornis is niet eenvoudig, omdat de meeste verzamelaars alle hulp van de hand wijzen. Het huis (al dan niet onder juridische dwang) schoonmaken heeft weinig nut omdat de verzamelaar hier hevig op zal reageren en zich nog meer zal terugtrekken, bovendien begint het verzamelen direct opnieuw. Cognitieve gedragstherapie gericht op de stoornis kan helpen. Hierbij leert de behandelaar de verzamelaar, in zijn eigen huis, om te gaan met zijn bezittingen, zaken weg te doen, en helder na te denken over het verwerven van nieuwe bezittingen. Dit heeft in veel gevallen tot verbetering van de conditie van het huis en verbetering van het welzijn van de verzamelaar geleid. Wel hebben ook behandelde mensen na afloop meestal meer zaken dan gemiddeld in huis en moeten ze continu aan hun behandeling blijven werken. Er is weinig onderzoek gedaan naar behandeling van een verzamelstoornis met medicijnen. Bij ongeveer 75 % van de mensen met de verzamelstoornis is er ook een stemmings- of angststoornis. Medicijnen kunnen in zulke gevallen helpen bij het verminderen van deze psychische problemen. Betreffende het effect van medicijnen op de verzamelstoornis zelf, bestaat nog geen eenduidig resultaat.

Bronnen, noten en/of referenties