Zwartepietendebat

Een protest tegen Zwarte Piet in Amsterdam, 2013

College van socioloog Peter Achterberg van Tilburg University in een pietenpak over de duiding van de discussie waarbij hij een groep ziet die cultuurrelativering aanhangt en anderzijds een groep die het begrip Zwarte Piet verstoffelijkt als iets echts en onveranderlijks (reïficatie).

Het zwartepietendebat of de zwartepietdiscussie is een jaarlijks terugkerend maatschappelijk debat in Nederland en in mindere mate in Vlaanderen over Zwarte Piet, doorgaans voorafgaand aan de Sinterklaastijd. Tegenstanders van Zwarte Piet stellen dat de eigenschappen stereotyperend zijn en dat de figuur racistisch is. Voorstanders stellen dat Zwarte Piet een onschuldig en kindvriendelijk folkloristisch figuur is die voortkomt uit de Nederlandse traditie.

Achtergrond

Zie Zwarte Piet voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In 1836 schrijft de archivaris Laurens Philippe Charles van den Bergh voor het eerst over den zwarten knecht van St. Nikolaas. Voordien was er reeds de folklore van zwartgeschminkte klazen en boemanfiguren.

De eerste afbeelding van een zwarte knecht van Sinterklaas verscheen in 1850 in het prentenboek Sint Nikolaas en zijn knecht van onderwijzer Jan Schenkman met tekeningen van een onbekende maker. Schenkman publiceerde zijn boekje op het moment dat de tijdsgeest aan het veranderen was; de slavernij in de koloniën stond onder druk of werd al afgeschaft. Het houden van slaven was in Nederland reeds lang ongebruikelijk, waardoor de afbeelding niet op te vatten is als een huisslaaf, maar een knecht in betrekking.

In de loop der tijd zijn er elementen in de rol van Zwarte Piet geslopen, die als racistisch kunnen worden ervaren. De aanvankelijk neutrale uitbeelding van de knecht veranderde in de loop der tijd in een karikaturale weergave van een zwarte man. Het reduceren van Zwarte Piet tot een uiting van het koloniale denken is volgens literatuurwetenschapper Rita Ghesquiere "een sterke vereenvoudiging" die geen recht doet aan het historische materiaal.

Pas vanaf de jaren zestig kreeg Piet weer een positiever imago.

Geschiedenis

Voorgeschiedenis

In 1927 werd in een krant voor het eerst melding gemaakt van een donkerkleurig persoon die werd aangesproken als Zwarte Piet. Dit betrof een geval waarbij een gedaagde na het plegen van een geweldsdelict voor de Rotterdamse politierechter moest verschijnen en in zijn verweer aangaf op straat voortdurend 'Zwarte Piet' of 'Monkey Brand' te horen te krijgen. Gedurende de daaropvolgende decennia zijn vergelijkbare incidenten gerapporteerd.

De eerste kritiek op Zwarte Piet in de media leverde Herman Salomonson in 1930 in het zogenoemde "neger-nummer" van De Groene Amsterdammer. Hij schreef hierin onder zijn pseudoniem Melis Stoke het artikel De negers in ons huiselijk verkeer dat donkerkleurige personen eenzijdig in de reclame worden opgevoerd om producten die zwart van kleur zijn aan te prijzen en dat kleine kinderen een neger associëren met 'een zwarte man, een knecht van een bekend filantroop uit de rooms-katholieke wereld, een muzikant, een liedjeszanger etc', in plaats van naar diepere kwaliteiten te kijken. Hij stelde voor om het stereotype patroon te doorbreken door bijvoorbeeld een zwarte Sinterklaas op te voeren gediend door een wit knechtje.

Begin

Bezwaren tegen Zwarte Piet ontstonden voor het eerst in de jaren zestig van de 20e eeuw. M.C. Grünbauer presenteerde in 1968 in Panorama het idee van een "Witte Pietenplan". In 1964 maakte Sinterklaas in een televisie-uitzending bekend dat Zwarte Piet normaal moest gaan praten en vrolijk in plaats van overdreven dom moest acteren.

Rond de onafhankelijkheid van Suriname verhuisden veel Surinamers naar Nederland en vestigden zich met name in Amsterdam en Rotterdam. In Nederland werden zij geconfronteerd met de vergelijking tussen de figuur van Zwarte Piet en de creoolse cultuur. In 1981 startten personen vanuit de Solidariteits Beweging Suriname de actie 'Sinterklaas vieren zonder Zwarte Piet', en in 1986 pleitte de Beweging Surinaams Links er voor om het kinderfeest zonder de figuren Sinterklaas en Zwarte Piet te vieren.

In 1996 wilde het actiecomité 'Zwarte Piet = Zwart Verdriet' Piet een andere kleur geven, maar dat is niet aangeslagen. Wel werden de gouden oorringen soms weggelaten en werd het kroeshaar vervangen door zwarte krullen. Een poging om in 1997 bij de intocht in de Bijlmermeer alleen Bonte Pieten mee te laten lopen leidde echter tot veel negatieve reacties. Er ontstond weer meer steun voor het behoud in plaats van afschaffing van Zwarte Piet en uit een onderzoek in 1998 bleek dat 96% van de bevolking Sinterklaas als een traditie zag, die niets met discriminatie te maken had. Het experiment kreeg geen vervolg.

Heropleving

In juni 2011 startte Quinsy Gario het kunstproject "Zwarte Piet Is Racisme". Toen op 12 november 2011 de intocht van Sinterklaas plaatsvond in Dordrecht droeg Gario een T-shirt met daarop de tekst "Zwarte Piet Is Racisme", waarna hij, Siri Venning, Steffi Weber en Jerry Afriyie gearresteerd werden. Dit kwam in het (internationale) nieuws.

In 2013 begon de discussie opnieuw, naar aanleiding van een brief van de Verenigde Naties in januari 2013, waarin de Nederlandse regering om opheldering werd gevraagd over het sinterklaasfeest en het stereotiepe beeld van zwarte piet. Later verduidelijkte de VN dat het hier ging om 'vrijwilligers die niet betaald worden door de VN en in eigen naam spreken'. In 2017 is het debat veranderd in een gepolariseerd conflict dat vooral draait om de kwestie in hoeverre een Nederlandse traditie die door een deel als kwetsend wordt ervaren dient te worden aangepast of gehandhaafd.

Vanaf 2014 begon George Soros ook met het financieren van anti-zwarte piet actie groepen om daarmee maatschappelijke discussie te creëren en te beïnvloeden.

In 2016 verscheen de documentaire 'Wild Geraas' van journalist Arnold-Jan Scheer. In deze documentaire stellen historici dat Zwarte Piet verwijst naar de Moren die al eeuwenlang vrij rondliepen in Venetië. De Nederlandse publieke omroepen stelden geen belangstelling om de film te vertonen. Scheer stelt: "De winterfolklore van Sinterklaas en Zwarte Piet is ouder dan de variant die Jan Schenkman rond 1850 vastlegde in een kinderboek, ouder ook dan de Nederlandse slavenhandel."

Houding

Volwassenen

Onderzoek van TNS NIPO over de houding tegenover de verandering van het uiterlijk van Zwarte Piet in 2014, 2015 en 2016 bij verschillende groepen in de Nederlandse samenleving.

Onderzoek in de vorm van 19 interviews door het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed in 2014 liet zien dat liefhebbers en critici vanuit een volstrekt andere perceptie naar de figuur Zwarte Piet kijken. Zowel liefhebbers als critici stellen dat de ander een verkeerd beeld heeft van de werkelijke achtergrond van Zwarte Piet.

Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid voert jaarlijks de zogenaamde Pietenpeiling uit onder de Nederlandse bevolking naar hun mening over Zwarte Piet, zowel bij autochtone Nederlanders als bij Surinamers/Antillianen. Op verzoek van NRC Handelsblad zijn deze cijfers in 2017 openbaargemaakt. Uit dit onderzoek blijkt onder meer dat 88% Zwarte Piet niet discriminerend vindt en 82% van de Nederlanders vindt dat Zwarte Piet moet blijven zoals hij nu is. Het ministerie ziet wel een lichte verschuiving ten opzichte van 2015, met name in de Randstad. Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders denken door de discussie meer na over de betekenis. Hun opvattingen en die van de autochtone Nederlanders over Zwarte Piet lopen hierdoor steeds meer uiteen.

In Amsterdam is er een grote minderheid die het uiterlijk van Zwarte Piet wenst aan te passen. De discussie lijkt een kloof zichtbaar te maken tussen de Randstad en de overige delen van Nederland.

Kinderen

Discussie op een school over de zwartepietendiscussie

Tot 2016 was er geen onderzoek gedaan bij kinderen over hun houding ten opzichte van Zwarte Piet. Uit een onderzoek van de Universiteit Leiden in 2016 bleek dat jonge kinderen tussen de vijf en zeven jaar Zwarte Piet als een positief figuur zien met associaties als harde werker, belangrijk en moedig. 83% van de kinderen is zich bewust van zijn huidskleur. Kinderen blijken echter meer een associatie te leggen met een clownesk figuur dan met gekleurde mensen. De onderzoekers schetsen dat de kans klein is dat kinderen door de figuur Zwarte Piet negatieve stereotyperingen van mensen met een donkere huidskleur krijgen.

Er ontbreekt representatief wetenschappelijk onderzoek over de mate waarin kinderen gepest of gediscrimineerd worden met verwijzingen naar Zwarte Piet. In 2016 hield de kinderombudsman een onderzoek, naar later bleek in de vorm van vier kringgesprekken met kinderen in de leeftijd van 10 tot 16 jaar om hun ervaringen te horen. Op grond van de gehoorde ervaringen leek het de kinderombudsman aannemelijk dat de traditionele figuur van Zwarte Piet kan bijdragen aan pesten, sociale uitsluiting of discriminatie en daardoor in strijd is met het Kinderrechtenverdrag. Het verdrag geeft kinderen het recht op gelijke behandeling, bescherming tegen discriminatie en stelt dat belangen van het kind voorop moeten staan bij alle maatregelen die voor hen belangrijk zijn. De Kinderombudsman beveelt aan dat de Zwarte Piet zich ontdoet van discriminerende en stereotyperende kenmerken maar liet zich er niet uit over welke aanpassingen nodig zouden zijn. Hiervoor zou met name op scholen naar kinderen geluisterd moeten worden en zou de discussie op een kindwaardige wijze gevoerd dienen te worden.

Jongeren

Grafiek over mening van Zwarte Piet bij verschillende leeftijdsgroepen

Jongeren zijn tegenwoordig gemiddeld meer voor een veranderende Piet dan de oudere leeftijdsgroepen.

Internationaal

(en) Reacties van buitenlandse studenten op het fenomeen

In oktober 2013 mengde VN-consultant Verene Shepherd zich in de discussie toen zij de figuur van Zwarte Piet "een terugkeer naar de slavernij noemde". De uit Jamaica afkomstige consultant stelde "wij gaan ook niet de straat op en zeggen; dit is hoe alle blanke mensen eruit zien." en vroeg om een einde aan de sinterklaastraditie te maken Uiteindelijk bleek Shepherd niet namens de VN te mogen spreken.

Uit protest hiertegen begonnen twee mannen uit Roosendaal een 'Pietitie' op Facebook. De pagina groeide uit tot de snelstgroeiende Facebookpagina in Nederland ooit.

Opinieschrijver Karen Attiah van de Washington Post uitte in 2014 haar weerzin tegen Zwarte Piet naar aanleiding van het sinterklaasfeest dat zij in 2012 meemaakte in Curacao waaraan 80% donkergekleurden deelnamen. Zij associeerde het met het slavernijverleden en met het in de Verenigde Staten bekende fenomeen blackface. In de documentaire "Zwart als roet" uit 2014 liet Sunny Bergman mensen in Londen reageren op twee zwarte pieten. Veel bewoners vonden de blanke personen in traditioneel zwartepietenkostuum racistisch, en een aantal reageerde agressief.

In augustus 2015 adviseerde de VN-commissie voor de uitbanning van rassendiscriminatie de Nederlandse overheid om negatieve stereotypering aan te passen door de beeltenis van Zwarte Piet te wijzigen. De VN-commissie stelt dat Zwarte Piet soms zodanig wordt weergegeven dat het negatieve stereotypen van mensen van Afrikaanse komaf afbeeldt en dat het door veel mensen van Afrikaanse komaf geassocieerd wordt met slavernij. Ze is bezorgd over het discriminerende effect van dergelijke stereotypen en de behandeling van mensen die hier tegen protesteren.

Binnenlandse politiek

Grafiek over mening van de Figuur Zwarte Piet per stemmers van politieke partijen

De Partij voor de Vrijheid stelde in 2014 voor de traditionele Zwarte Piet wettelijk te beschermen. Een Zwarte Piet zou in het wetsvoorstel verplicht een egaal zwart of donkerbruin gezicht moeten hebben, rood geverfde lippen, zwart krulhaar en goudkleurige oorbellen, en diende gekleed te zijn in een fluweelachtig pak met pofbroek en een hoofddeksel met een gekleurde veer. In 2017 bracht de Raad van State een negatief advies uit over deze voorgestelde wet en wees erop dat het niet aan de overheid is om te bepalen hoe het gevolg van Sinterklaas eruit moet zien. Het voorstel bleek bovendien niet verenigbaar met de vrijheid van meningsuiting, die beschermd wordt door de Grondwet en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens: "Vanouds vallen evenementen als Sinterklaas, carnaval of het bloemencorso niet onder dit grondrecht, maar door de 'Pietencontroverse' heeft de keus voor een Piet met een bepaalde kleur steeds meer de betekenis gekregen van een stellingname, een opinie. Afwijkende sinterklaasvieringen komen daarmee onder het bereik van de uitingsvrijheid.".

De Zwarte Pietwet is in 2017 door de Tweede Kamer verworpen. Alleen de PVV-fractie stemde voor. Het kabinet was er voorstander van dat het kinderfeest met zijn tijd mee zou gaan. Later gaf premier Rutte echter aan bij het standpunt te blijven dat de politiek zich niet diende te mengen in de discussie.

Rechtszaken

In 2013 werden in Amsterdam tegen de door burgemeester Eberhard van der Laan verstrekte evenementenvergunning voor de intocht van Sinterklaas bezwaarschriften ingediend vanwege het negatief stereotype van Zwarte Piet. De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State oordeelde in november 2014 dat de vergunning terecht was afgegeven, aangezien een burgemeester een evenement alleen op orde en veiligheid en niet inhoudelijk mag beoordelen.

In juni 2015 deden enkele belangengroepen (Stichting Nederland Wordt Beter, Zwarte Piet Niet en Stop Blackface) aangifte tegen organisaties die Zwarte Piet afbeeldden, zoals de NTR (als maker van het Sinterklaasjournaal), AH, Blokker, HEMA, Bijenkorf, V&D, en tegen het Sint en Pietengilde. Het gerechtshof besloot dat het Openbaar Ministerie niet hoefde te vervolgen omdat er geen strafbare feiten waren gepleegd. Ook na een verzoek op grond van artikel 12 besliste het gerechtshof in juni 2017 dat justitie niet tot vervolging over hoefde te gaan.

In een andere procedure, voor de Algemene Bezwaarschriftencommissie van de gemeente Rotterdam, oordeelde de commissie dat burgemeester Ahmed Aboutaleb in 2016 de demonstratie van anti-Zwarte Piet activisten tijdens de intocht terecht had verboden.

In 2018 werd een rechtszaak gehouden tegen een man die mensen opruide om geweld tegen Sinterklaas te gebruiken.

Protesten

Intocht van Sinterklaas in Leiden met een anti-zwarte pietendemonstratie en stemkoor van voorstanders van Zwarte Piet in 2016

Tijdens de intocht in november 2011 werden in Dordrecht vier mensen gearresteerd omdat zij protesteerden, zonder daarvoor een vergunning te hebben aangevraagd. De actievoerders onder aanvoering van Quinsy Gario droegen T-shirts met daarop de tekst 'Zwarte Piet is racisme'.

In 2013 was de discussie over Zwarte Piet bijzonder fel. Voor- en tegenstanders debatteerden heftig en in een enkel geval ging men zelfs met elkaar op de vuist. Ook werden er bedreigingen geuit.

In Meppel protesteerde Sylvana Simons in 2015 tijdens de intocht samen met enkele anderen op sobere wijze vanwege de aanslagen in Parijs van een dag eerder. De meeste Pieten bleven traditioneel zwart.

Tegenstanders van Zwarte Piet wilden in 2016 demonstreren bij de landelijke intocht. Er werd ook een tegendemonstratie aangekondigd. Onder meer de Nederlandse Volksunie (NVU) kondigde een demonstratie aan, met als thema 'Ik schaam mij niet voor zwarte Piet! Stop de kinderfeest haters!".

Op 12 november, de dag van de intocht was een noodverordening in Maassluis van kracht op grond van artikel 176 Gemeentewet en de artikelen 6 en 7 lid a en c van de Wet Openbare Manifestaties. Deze verordening was bedoeld als juridisch handvat om eventuele ongeregeldheden te voorkomen of in de kiem te kunnen smoren. De intocht verliep rustig, mede door inzet van honderden agenten, Mobiele Eenheid en vrijwilligers.

De kinderombudsman en Ineke Strouken, de directeur van het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland, kregen vele honderden haatmails nadat zij voorstelden Zwarte Piet aan te passen.

'Blokkeerfriezen'

In 2017 werden enkele bussen met demonstranten tegen Zwarte Piet door actievoerders klemgereden op de snelweg, zodat ze Dokkum, waar de landelijke intocht plaatsvond, niet konden bereiken. De demonstratie werd daarna alsnog verboden, uit vrees voor ernstige wanordelijkheden. De bussen met demonstranten waren ook in Weesp niet welkom. Daar werd door de burgemeester een noodbevel uitgevaardigd toen vernomen werd dat de demonstranten naar deze plaats wilden komen. In oktober 2018 kregen 34 snelwegblokkeerders door de rechtbank taakstraffen opgelegd. De hoogste straf was weggelegd voor initiatiefneemster Jenny Douwes die 240 uur taakstraf kreeg en een maand voorwaardelijke celstraf wegens opruiing. In de media werd rondom de rechtszaak veelvuldig van 'blokkeerfriezen' gesproken, en 'blokkeerfries' werd in 2018 tot 'woord van het jaar' verkozen.

In oktober 2019 werden in hoger beroep de straffen door het Gerechtshof verlaagd. Vijftien blokkeerfriezen kregen allen een taakstraf van 90 uur opgelegd, aanzienlijk minder dan aanvankelijk was geëist. Ook ‘boegbeeld’ Jenny Douwes kreeg 90 uur taakstraf opgelegdd, terwijl tegen haar de maximale taakstraf van 240 uur en tevens een voorwaardelijke celstraf van drie maanden was geëist. De door de verdediging bepleite rijspraak zat er niet: volgens het hof was het blokkeren van de A7 bij Joure op 18 november 2017 door 34 blokkeerfriezen een collectieve actie. „Alle deelnemers hadden hetzelfde doel”, aldus het Hof. De straf werd gematigd omdat er geen ernstige ongelukken waren gebeurd en het een incident betrof. De verdachten hadden een vermeend recht in eigen hand genomen en voor eigen rechter gespeeld. Een dergelijke ondermijning van een beslissing van het bestuur en het aan anderen de mogelijkheid ontnemen te demonstreren, achtte het Hof zeer ernstig en ontoelaatbaar. Juist impopulaire meningen behoren in een democratische samenleving door een demonstratie geuit kunnen worden. Het reguleren van betogingen en het handhaven van de openbare orde en veiligheid zijn bij uitstek taken van de overheid en niet van (groepen van) individuele burgers. Het was niet aan de verdachten ter bepaling waar en wanneer er mocht worden gedemonstreerd en evenmin voor een willen voorkomen van gevreesde ongeregeldheden zelf strafbare feiten te plegen. Van een overmachtssituatie was en het handelen van de verdachten kon als eigenrichting worden aangemerkt. Dat kan niet worden getolereerd omdat dit ernstig afbreuk doet aan de democratische rechtstaat.

In Dordrecht werden door anti-Zwarte Piet-demonstranten vernielingen aangebracht aan het Sinterklaashuis.

Winkeliers

Diverse winkels kondigden in 2014 aan Zwarte Piet uit hun winkelbeeld te verwijderen. De Pieten op verpakkingsmaterialen werden minder stereotiep. Zo kregen de figuren minder dikke lippen of hadden ze geen oorbellen meer.

Verschillende retailers namen in 2015 initiatieven om alternatieven naast Zwarte Piet te zetten. Winkeliers zochten naar een toekomstbestendige invulling, omdat het sinterklaasfeest een van de belangrijkste periodes van het jaar voor hen is.

Jumbo haalde in 2016 beeltenissen van Sinterklaas en Zwarte Piet van het huismerk. Het bedrijf zou symbolen als de mijter van Sinterklaas en de pet van Zwarte Piet afbeelden. In etalages van winkels in het Groene Hart is Zwarte Piet eerder een uitzondering dan regel. Tegenstanders bekladden reclameborden voor een sinterklaasfeest in Amersfoort, de plaatselijke winkeliersvereniging besloot geen aangifte te doen van dit vandalisme.

• 
  Sinterklaaswaren in een supermarkt in 2013; een roetzwarte piet met dikke rode lippen
• 
  Sinterklaasartikelen bij de Hema in 2017; Zwarte Piet heeft roze wangetjes en roetvegen

Televisie

RTL zag in 2015 nog geen reden om het uiterlijk van Zwarte Piet te wijzigen. Op 24 oktober 2016 maakte RTL Nederland bekend in televisieprogramma's als De Club van Sinterklaas Pieten met andere kleuren en zogeheten "schoorsteenpieten" of "roetveegpieten" te tonen. RTL zou voortaan geen Zwarte Pieten meer inzetten. In 2017 zond RTL geen reclames uit waarin Zwarte Piet wordt afgebeeld, dit was reeds in 2016 besloten en aan bedrijven medegedeeld.

In de programma's van de NTR wordt de naam Zwarte Piet sinds 2006 niet meer gebruikt, evenals oorringen en rode lippen. Het populaire Sinterklaasjournaal gebruikte in 2016 zowel zwarte- als witte pieten, maar naast de klassieke zwarte pieten ook kleurige pieten en roetpieten. Begin oktober 2017 meldde de NTR de bontgekleurde Pieten vanaf dan niet langer te zullen gebruiken, aangezien het niet binnen de traditie past. De NTR meldde het uiterlijk niet te laten afhangen van de mening van de sterk uitgesproken voor- of tegenstanders.: "Je kunt met hen ook geen debat meer voeren, want het gaat hen alleen nog maar om hun zin doordrijven. Wij zoeken de nuance, de gulden middenweg."

Paul de Leeuw maakte tot 2014 gebruik van Zwarte Pieten in zijn verschillende programma's van het format Sint & De Leeuw. Sindsdien werden de Zwarte Pieten vervangen door andere hulpjes. In 2015 besloot De Leeuw Sinterklaas te laten komen met vrouwen met blote gekleurde borsten en noemde hen Gekleurde Tieten. Het jaar daarna in 2016 kwam Sinterklaas met kanariepieten en in 2017 met gespierde mannen in speedo's genaamd Cadeau-kanjers, deze laatstgenoemde was een parodie op de koffermeisjes van Miljoenenjacht. Het jaar daarop in 2018 werden de vervangende hulpjes ook afgeschaft en kwam Sinterklaas alleen.

Nickelodeon toont sinds 2015 ongeschminkte Pieten.

In het voorjaar van 2018 stond in het eerste seizoen van de televisieserie De Luizenmoeder het zwartepietendebat één aflevering centraal. In de aflevering werden alle typische voor- en tegenargumenten over Zwarte Piet door de acteurs aangedikt.

Scholen

Uit een onderzoek in 2017 onder 400 schooldirecteuren van het basisonderwijs bleek een duidelijk verschil tussen scholen van de drie grote steden Rotterdam, Den Haag en Amsterdam en de overige gemeenten. Van de grote steden zet 17% van de scholen zwarte pieten in en 84% roetveegpieten. Op basisscholen in Utrecht werd in 2017 gebruik gemaakt van roetveegpieten. In de rest van het land worden bij 89% van de scholen zwarte pieten ingezet en 22% (ook of alleen) roetveegpieten. Uit hetzelfde onderzoek blijkt dat op 4% van de scholen een regenboogpiet voorkomt. De zwartepietendiscussie heeft een rol gespeeld bij 71% van de scholen in de grote steden en bij 25% in de rest van het land.

Lokale intochten

Sinterklaas wordt in Groningen begeleid door Zwarte Pieten en Spaanse edelen, 2015

Bij de lokale intocht in de wijk IJburg in Amsterdam op 23 november 2013 waren er als gevolg van de discussie enkele tientallen 'Gekleurde Pieten'.

Bij de landelijke intocht in 2014, dat jaar in Gouda, waren ook Pieten in andere kleuren dan zwart aanwezig. Bij de intocht van Sinterklaas in Amsterdam had een kwart van de Zwarte Pieten roetvegen op het gezicht. In de meeste Nederlandse gemeenten veranderde er echter weinig.

In 2015 bracht Meppel voor de landelijke intocht aanpassingen aan. In Friesland bleven Zwarte Piet en zijn tegenhanger Swarte Pyt (de knecht van Sint Piter te Grouw) een zwarte of bruine kleur houden.

Naast Amsterdam (waar 75% van de Pieten niet geheel zwart waren), Den Haag en Utrecht zetten ook Rotterdam en Leiden in 2016 roetveegpieten in. In de meeste dorpen en steden is Zwarte Piet bruin of zwart.

De gemeente Rotterdam besloot in 2017 de Zwarte Piet in drie jaar uit te faseren. In Amsterdam zou vanaf dit jaar geen enkele traditionele Zwarte Piet tijdens de intocht te zien zijn. De Amsterdamse pieten kregen het uiterlijk van Spaanse edellieden. Naast Amsterdam zouden ook de gemeentes Den Haag en Meppel geen Zwarte Pieten meer gebruiken.

Buiten Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag was in 2017 vrijwel enkel de traditionele Zwarte Piet te zien bij Sinterklaasintochten.

In 2018 maakt Leiden bekend dat er in 2019 alleen schoorsteenpieten zullen zijn; voor 2018 zelf beloofde men dat slechts 50% van de Pieten nog zwart gingen zijn.

Discussie buiten Nederland

Vlaanderen

De aankomst van Sinterklaas en Zwarte Piet in Gent, België, 2008

In Vlaanderen leeft de discussie over Zwarte Piet minder. De discussie wordt voornamelijk gevoerd naar aanleiding van wat in Nederland gebeurt. Eind 2014 was het oordeel van het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding dat het beeld van Zwarte Piet niet discriminerend is. Het centrum riep wel op tot debat en vroeg "de figuur van Zwarte Piet in elk geval anders voor te stellen dan een domme, ondergeschikte of gevaarlijke zwarte man."

In 2015 werd de Vlaamse sinterklaasfilm Ay Ramon! opgenomen, waarin het uiterlijk van Zwarte Piet aangepast was. Hij had geen kroeshaar, gekleurde lippen en oorbellen meer en zijn gezicht had zwarte vegen in plaats van dat hij volledig zwart was geschminkt. Dezelfde aangepaste Zwarte Piet trad ook aan in Antwerpen, tijdens de jaarlijkse intocht. Wouter Van Bellingen van het Minderhedenforum noemde deze roetveegpiet "een eerbaar compromis in deze fase van de discussie".

In 2016 werd door verschillende Vlaamse zenders voor kinderen, speelgoedwinkels, theaterorganisaties en onderwijsinstanties een Pietenpact ondertekend; vanaf 2017 zullen er geen volledig zwartgeschminkte pieten gebruikt worden. Dat stuitte echter op verzet. Verschillende petities voor het behoud van de klassieke Zwarte Piet werden gelanceerd. Daarbij lieten ook verschillende mensen van Afrikaanse origine, zoals Lies Lefever, zich uit tégen dat Pact.

In grote steden zoals Gent en Antwerpen trad in 2017 de roetveegpiet op, terwijl op het platteland de traditionele Zwarte Piet zichtbaar bleef.

Ook het Vlaamse programma Dag Sinterklaas, kwam in 1993 al terug op de zwarte huidskleur van Zwarte Piet. Hierin werd echter beweerd dat Zwarte Piet eigenlijk een blanke is, die zwart geworden is omdat hij steeds door de (met roet gevulde) schoorstenen moet kruipen.

Curaçao

Op het Antilliaanse eiland Curaçao bestaat sinds 2012 de gewoonte dat de Pieten alle kleuren van de regenboog hebben. Dit werd gedaan om tegemoet te komen aan de bezwaren van een kleine minderheid op het eiland. Er zijn naast deze gekleurde Pieten ook vele Pieten zwart geschminkt en Sanikolas (Sinterklaas) wordt wit geschminkt. Ook lopen smurfen en andere fantasiewezens mee in de optocht van Sanikolas.

Aruba

Op Aruba wordt de discussie wel gevoerd. In 2013 bleven de Pieten zwart.

Bonaire

Op Bonaire wordt Zwarte Piet niet als racistisch gezien, de discussie speelt hier niet en het is een traditie die men wil houden. Sinterklaas wordt wit geschminkt en de Zwarte Pieten worden ook geschminkt. Shaëdra Boromeo van het Centrum voor Jeugd en Gezin die de intocht organiseert: "Natuurlijk worden ze geschminkt. Pretu pretu. Zwarter dan zwart."

Canada

De intocht van Sinterklaas in 2011 in New Westminster, een voorstad van Vancouver in Canada, werd afgeblazen na verhitte discussies over het al dan niet racistische karakter van Zwarte Piet.

Externe links

• Grootste taboe van Nederland, Trouw, 22 november 1986