Paranormaliteit

Levitatie? Foto genomen vanuit een perspectief waarin het lijkt dat de persoon zweeft.

Paranormale verschijnselen zijn vermeende bovennatuurlijke verschijnselen, die niet wetenschappelijk verklaard zouden kunnen worden; of ook bovenzintuiglijke verschijnselen, om aan te geven dat de verschijnselen niet met de normale zintuigen waargenomen worden (het voorvoegsel para betekent 'naast' of 'voorbij'). Veel wetenschappers staan sceptisch tegenover dergelijke verschijnselen. Voorbeelden van paranormale fenomenen zijn telepathie, telekinese en spoken.

De parapsychologie is een controversiële discipline die onderzoekt of de menselijke geest in staat is tot het paranormale. Een bekende bioloog-filosoof die onderzoek doet naar paranormale verschijnselen is Rupert Sheldrake.

Iemand die regelmatig claimt paranormale waarnemingen te doen, wordt in het westen een medium of paragnost genoemd. Omdat er voor het bestaan van paranormale waarneming geen wetenschappelijk bewijs bestaat, is het niet mogelijk de betrouwbaarheid van een medium of paragnost wetenschappelijk vast te stellen. Mensen die zich tot mediums of paragnosten wenden voor advies doen dit doorgaans in goed vertrouwen, vaak als aanvulling op- of als alternatief voor medisch of psychologisch advies. Er bestaat enige controverse aangaande paranormale dienstverlening, omdat hier - anders dan in medische disciplines - geen wettelijke richtlijnen van toepassing zijn, terwijl vanuit de paranormale waarneming soms wel een medische indicatie wordt geclaimd.

Mogelijke indeling

Hoewel het bestaan van paranormale vermogens niet bewezen is en betwist wordt, rapporteren veel mensen ervaringen die - als de echtheid hiervan kan worden aangetoond - onder het begrip paranormaal geclassificeerd moeten worden.

Een mogelijke indeling van deze gerapporteerde vermogens en/of verschijnselen is:

• Extensie van de bekende zintuiglijke waarneming met een tijdscomponent (zoals zien in de toekomst of het zien van aura's) of naar overledenen (zoals stemmen horen van overledenen of het zien van geesten/spoken) of niet gerelateerd aan de bekende logica (zoals 'voorvoelen' dat iemand een ongeluk krijgt).

• Uitbreiding van waarneming buiten de bekende zintuigen, zoals het waarnemen van gedachten (gedachtelezen of telepathie).

• Uitbreiding van vermogens tot handelen voorbij de kennis van het wetenschappelijke, zoals genezen door handoplegging, telekinese, teleportatie, levitatie, mediëren tussen overledenen en levenden (mediums beweren dat de overledene door hun mond spreekt).

• Het hebben van (voor)kennis zoals voorspellende dromen, wordt door sommigen aangemerkt als paranormale gave. Reïncarnatie wordt soms ook geclaimd als oorzaak van voorkennis.

• De beïnvloeding van de uitkomst van Random Event Generators, door persoonlijke intentie of door een al dan niet vermeend collectief bewustzijn. (Margins of Reality, R. G.Kahn 1987, D. Bierman, European Journal of Parapsychology 1985)

Sommigen beschouwen het voorspellen van de toekomst of het interpreteren van tekens (zoals bij tarot, astrologie, koffiedikkijken, ...) ruimer dan het louter bestaan van toevallige gebeurtenissen.

Voorbeelden van buitenzintuiglijke waarneming

Deze vormen van waarneming kunnen in de medische wereld worden opgevat als hallucinaties, en maken in deze diagnose deel uit van bekende psychiatrische ziektebeelden zoals ontwenningsverschijnselen of als onderdeel van psychotische stoornissen zoals schizofrenie. Bepaalde vormen van drugs, zoals LSD, kunnen ook deze verschijnselen veroorzaken. Niet pathologische verschijnselen van buitenzintuiglijke waarneming zijn nog niet eenduidig wetenschappelijk geclassificeerd.

Helderzien

Helderziendheid is een van de frequentst gerapporteerde gaven, met mogelijke kenmerken:

• Het zien van gebeurtenissen die nog moeten plaatsvinden of hebben plaatsgevonden;
• Het zien van geesten of andere verschijningsvormen, zoals aura's;
• Sommige helderzienden beweren door muren e.d. te kunnen kijken, doch dit wordt slechts zelden gerapporteerd.

De helderziende heeft soms een hulpmiddel nodig, bijvoorbeeld een foto of een kristallen bol of een ander voorwerp, ook wel conductoren genoemd. Hoe de helderziende de beelden ervaart is verschillend. De ene zegt het als een film in zijn hoofd te zien, de ander als dia-serie. Weer andere paragnosten beweren het als gevoel te ervaren, nog anderen door middel van visualisatie.

Vaak vermelden zij het verleden als zwart-witbeeld te zien, het heden in heldere tinten en de toekomst in vage kleuren.

Empathie

Het begrip empathie slaat op het kunnen aanvoelen van gevoelens, emoties, stemmingen en pijnen, maar ook vreugde en verdriet van een ander of een dier. Empathische vermogens schijnen sterker te zijn als de persoon of het dier zich vlakbij bevindt of als het een bekende of familielid betreft, zoals bij twee- of meerlingen wordt beweerd. Maar de persoon of het dier waar men de gevoelens van waarneemt, hoeft niet per se in de buurt te zijn. Empathie kan leiden tot het verwerven van inzichten over iemands verleden aan de hand van diens persoonlijkheid, die tot stand is gekomen door zijn of haar levenservaringen. Frequent wordt ook nog gemeld dat door verwarring tussen eigen gevoelens en de ontvangen gevoelens van een ander - die soms sterker of heftiger kunnen zijn dan de eigen gevoelens - de eigen gevoelens verdrukt kunnen worden. Denk hierbij aan emotioneel heel erg aangedane mensen. Hierdoor zouden personen die onervaren zijn met hun gave daar problemen van kunnen ondervinden. Een redelijk ontwikkeld empathisch vermogen is overigens volkomen natuurlijk bij normale mensen. Een gebrek daaraan wijst meestal op een psychische afwijking.

Heldervoelend

Heldervoelend lijkt op empathie, maar houdt eerder een schijnbare gevoeligheid in voor de niet-levende natuur en het aanvoelen van sferen en stemmingen. Niet van een persoon zelf, maar de eromheen hangende sfeer van bijvoorbeeld een groep mensen of de sfeer tussen twee groepen mensen. Volgens de claims kan het leiden tot het duidelijk aanvoelen van iets: een ophanden staande gebeurtenis, een voorgevoel daarvan - bijna lijkende op helderzien, maar dan daar weer een voorgevoel van.

Helderhorend

Onder dit begrip vallen alle paranormale waarnemingen op auditief vlak:

• Het horen van boodschappen van onzichtbare entiteiten (bv. geesten);
• Het horen van gesprekken waarbij men niet aanwezig is geweest. Dit kunnen ook klanken of andere geluiden zijn. De geluiden werden dus ook niet geregistreerd door de oren;
• Paragnosten rapporteren bv. het "horen" (zonder geluid in de oren) van diverse geluiden van degene waarmee hij werkt. De eigen emotionele verwerking en levenservaring van de paragnost bepalen hoe hij deze geluiden interpreteert.

Aangezien geluiden meestal iets oproepen, zoals herinneringen, gevoelens, e.d. worden dergelijke waarnemingen meestal hierdoor gekleurd. Paragnosten klasseren helderhoren daarom soms deels als telepathie.

Helderruikend

De meeste rapportages omtrent helderruiken hebben betrekking op voorbije gebeurtenissen. Meestal wordt ook de associatie vermeld die de geuren oproepen, zoals emoties of gebeurtenissen. Bijvoorbeeld rozengeur wordt geassocieerd met een liefdesrelatie, een anjer met een overlijden. De geurervaring wordt net als bij helderziendheid niet noodzakelijk via het zintuigorgaan waargenomen.

Helderproevend

Het meer proeven dan met het smaakzintuig mogelijk is, wordt minder frequent gemeld dan paranormale gewaarwording.

Helderwetend

Naast het zintuiglijk waarnemen, wordt ook het "helder weten" frequent gerapporteerd. Hierbij beschikt de persoon over kennis, schijnbaar zonder deze langs een natuurlijke weg verworven te hebben. Verschillende vormen van helderwetend worden gemeld:

• Het plots hebben van kennis over feiten, gebeurtenissen of personen - vaak gerelateerd aan toekomstige feiten - waardoor het aanleunt tegen toekomst voorspellen.
• Het hebben van kennis over een persoon zonder voorkennis (dus zonder dat men hierover iets te weten kon komen). Bv. het weten van gebeurtenissen, daden of ziekten uit het verleden.
• Het 'weten' wordt vaak vermeld samen met het ervaren van de zintuiglijke waarnemingen, zodat het een totaalbeeld aan kennis met zich meebrengt. Zoals het zien van beelden, horen van geluiden, beleven van gevoelens en geuren.
• Melding wordt ook vaak gedaan van kennis die doorgegeven zou worden via een helpende gids of entiteit.
• Het hebben van kennis die vergaard zou zijn in een eerder leven.
• Weten waar iemand zich bevindt als hij/zij niet in de buurt is.

In de psychologie zijn gelijkaardige ervaringen beschreven met regressietherapie, waarbij cliënten melding maakten van kennis uit een vorig leven.

Andere benamingen voor bovengenoemde gaven zijn: alziend(-heid), alvoelend(-heid), alhorend(-heid), alruikend(-heid), alproevend(-heid) en alwetend(-heid).

Paranormaliteit als cultuurverschijnsel

In sommige culturen is het ervaren van schijnbaar paranormale gaven en verschijnselen deel van het gebruikelijke leven. Primitieve stammen kennen hun sjamaan of medicijnman, die naast een voorloper van de huidige geneeskunde vaak het lot probeert te bezweren met handelingen of geclaimde paranormale kennis.

Ook in bepaalde geestelijke stromingen - zoals in de tantra en yoga - worden paranormale vermogens niet beschouwd als buitengewoon of bovennatuurlijk, maar als onderdeel van de werkelijkheid.

In de wetenschap daarentegen (waaronder de neurologie, de psychofysica en de psychologie vallen) heerst er redelijke consensus over het niet bestaan van paranormale fenomenen of gaven. Sommige wetenschappers onderzoeken of er mensen zijn met buitennatuurlijke gaven en meer dan vijf zintuigen, maar tot op heden zonder overtuigend resultaat. In Amerika beheert oud-illusionist James Randi een fonds, waarmee de eerste persoon wiens vermeende gaven een wetenschappelijke test doorstaan één miljoen dollar kan verdienen.

Toch ziet men in westerse culturen een tendens van groepen mensen die het paranormale trachten aan te hangen in de vorm van bv. new age als zingeving in een harde individualistische samenleving. Westerse films maken dan ook maar al te graag gebruik van paranormale verschijnselen als centraal thema.

Cognitie en geloof in paranormale verschijnselen

Volgens sommige onderzoekers komt geloof in paranormale verschijnselen en/of ufo's vaak voor bij mensen met depressie, dissociatie en ADHD. Deze cognitief beperkende invloeden hebben volgens hen een uitwerking op de manier waarop deze mensen waarnemings- en interpretatiefouten maken wanneer ze geconfronteerd worden met werkelijk bestaande fenomenen.

Zie ook

• James Randi
• Lijst van bekende helderzienden
• Lijst van prijzen voor bewijs van het paranormale
• Paranormale gave
• Paranormaal vermogen
• SKEPP
• Stichting Skepsis

Bronnen, noten en/of referenties

• Nanninga, Rob (1988), Parariteiten – Een kritische blik op het paranormale. Het Spectrum, Utrecht. ISBN 9027419957. Geraadpleegd op 31 maart 2016.