Beitel: verschil tussen versies

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k Wijzigingen door 82.161.238.38 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door OlafJanssen
kGeen bewerkingssamenvatting
Regel 1: Regel 1:
{{Zie artikel|Voor beitels in metselwerk, zie [[Boerenvlechting]].}}
{{Zie artikel|Voor beitels in metselwerk, zie [[Boerenvlechting]].}}
[[Bestand:Chisel.jpeg|thumb|Steekbeitel voor [[houtbewerking]]]]
[[Bestand:Chisel.jpeg|thumb|Steekbeitel voor [[houtbewerking]]]]
Een moderne '''beitel''' is een lang, [[Staal (legering)|stalen]] stuk [[gereedschap]] met aan één zijde een scherpe snede. Een beitel voor [[houtbewerking]] heeft meestal een houten of kunststoffen [[handvat]] ook wel hecht genoemd of is onderdeel van een [[schaaf]]. De snijkant wordt vouw genoemd. Verder zijn er beitels voor onder andere [[steenhouwer|steen-]] en [[metaal]]bewerking. Beitels kunnen machinaal en handmatig toegepast worden.
Een moderne '''beitel''' is een langwerpig stuk [[gereedschap]] van [[Staal (legering)|staal]] met aan één zijde een scherpe snede. Een beitel voor [[houtbewerking]] heeft meestal een houten of kunststoffen [[handvat]] ook wel hecht genoemd of is onderdeel van een [[schaaf]]. De snijkant wordt vouw genoemd. Verder zijn er beitels voor onder andere [[steenhouwer|steen-]] en [[metaal]]bewerking. Beitels kunnen machinaal en handmatig toegepast worden.


==Geschiedenis==
==Geschiedenis==
Regel 21: Regel 21:
====Guts====
====Guts====
{{Zie hoofdartikel|Guts}}
{{Zie hoofdartikel|Guts}}
Holle beitels ofwel gutsen zijn er in twee hoofdtypen: de steekguts en de vermetguts. Een '''steekguts''' heeft de geslepen snede aan de holle binnenkant, voor het recht afsteken van diepe gaten.<ref name=referentie1>Haslinghuis, E.J. en Janse, H. (2005) ''Bouwkundige termen''. Leiden: Primavera Pers. ISBN 90 5997 033 0.</ref> Voor het steken van gootvormige groeven en holstaande vlakken wordt een '''vermetguts''' gebruikt, die geslepen is aan de bolle achterkant.<ref name=referentie1 /> De slijphoek is circa 30 graden voor gutsen.<ref name="Elbers"/>
Holle beitels ofwel gutsen zijn er in twee hoofdtypen: de steekguts en de vermetguts. Een '''steekguts''' heeft de geslepen snede aan de holle binnenkant, voor het recht afsteken van diepe gaten.<ref name="referentie1">Haslinghuis, E.J. en Janse, H. (2005) ''Bouwkundige termen''. Leiden: Primavera Pers. ISBN 90 5997 033 0.</ref> Voor het steken van gootvormige groeven en holstaande vlakken wordt een '''vermetguts''' gebruikt, die geslepen is aan de bolle achterkant.<ref name=referentie1 /> De slijphoek is circa 30 graden voor gutsen.<ref name="Elbers"/>


==== Burijn ====
==== Burijn ====

Versie van 24 aug 2020 15:02

Voor beitels in metselwerk, zie Boerenvlechting.
Steekbeitel voor houtbewerking

Een moderne beitel is een langwerpig stuk gereedschap van staal met aan één zijde een scherpe snede. Een beitel voor houtbewerking heeft meestal een houten of kunststoffen handvat ook wel hecht genoemd of is onderdeel van een schaaf. De snijkant wordt vouw genoemd. Verder zijn er beitels voor onder andere steen- en metaalbewerking. Beitels kunnen machinaal en handmatig toegepast worden.

Geschiedenis

Reeds in de prehistorie maakte de mens gebruik van beitels, die onder meer van materialen konden zijn als steen en bot.[1][2]

Houtbewerking

Houtbeitels met houten hamer, de onderste beitel is een vermet-guts
Een beitel als onderdeel van gereedschap: De schaafbeitel (onder) van een blokschaaf met de zogeheten keerbeitel eraan bevestigd

Houtbeitels

Houtbeitels worden als handgereedschap in het algemeen in de houtbewerking gebruikt om te kunnen steken of te hakken. Aan de toepassing ontleent ieder type houtbeitel zijn vorm. Houtbeitels kunnen qua hoofdverdeling onderscheiden worden in hakbeitels, steekbeitels en gutsen. Alle beitels zijn voorzien van een heft van hout of kunststof, ook wel een hecht genoemd. Het heft is voorzien van een metalen blad dat (vrijwel altijd) aan één zijde een scherp toelopend uiteinde heeft, de vouw en de snede geheten. Bij het minder scherp worden kan de beitel opnieuw worden geslepen, waarna de ontstane braam eraf kan worden gewet met een wetsteen. De hoek waaronder de houtbeitel wordt geslepen (de slijphoek) en gewet, is belangrijk en kan variëren per type beitel. In het algemeen geldt hiervoor: Hoe kleiner de slijphoek, des te scherper de beitel echter des te eerder hij weer bot wordt.[3]

Hakbeitel

Met een hakbeitel kan met gebruikmaking van een houten hamer een gat in het hout worden gehakt, bijvoorbeeld om bepaalde houtverbindingen te maken. Hakbeitels hebben een slijphoek van 35 tot 40 graden en worden onderverdeeld in vermoorbeitels en schietbeitels. De vermoorbeitel is 6 tot 50 mm breed en deze wordt onder meer gebruikt om gaten in raam- en kozijnhout te kunnen hakken. De schietbeitel wordt gebruikt om smalle diepe gaten mee te hakken. Het heeft daarom een dik blad dat dubbel geslepen is zodanig dat het een dubbele vouw heeft. Schietbeitels zijn 6 tot 10 mm breed.[3]

Steekbeitel

Een steekbeitel wordt gebruikt om hout af te steken, bijvoorbeeld tijdens het maken van een halfhoutverbinding. De steekbeitel heeft met 25 tot 30 graden een scherpere slijphoek dan een hakbeitel. Steekbeitels zijn er in de breedtematen van 3 tot 50 mm.[3] Ook hakwerk kan met de steekbeitel echter dient men op te letten de beitel niet te verbuigen.[4]

Guts

Zie Guts voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Holle beitels ofwel gutsen zijn er in twee hoofdtypen: de steekguts en de vermetguts. Een steekguts heeft de geslepen snede aan de holle binnenkant, voor het recht afsteken van diepe gaten.[5] Voor het steken van gootvormige groeven en holstaande vlakken wordt een vermetguts gebruikt, die geslepen is aan de bolle achterkant.[5] De slijphoek is circa 30 graden voor gutsen.[3]

Burijn

Zie Burijn voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Een burijn is een (in zijn dwarsdoorsnede) V-vormige beitel voor hout- of metaalbewerking (bijvoorbeeld kopergravure). Gewoonlijk is de burijn aan de buitenzijde geslepen.

Beitel als onderdeel

In diverse andere gereedschappen en machines voor houtbewerking vinden we ook beitels, maar dan als onderdeel. Onder meer kennen schaven zoals de blokschaaf een schaafbeitel.[6] Onder andere een machine als de vlakbank heeft roterende beitels als onderdeel om het hout te bewerken.

Metaalbeitel

Beitels voor metaalbewerking worden meestal in een machine gebruikt, zoals in een metaaldraaibank. Vanzelfsprekend moet een beitel voor metaalbewerking zeer hard zijn. Als de temperatuur oploopt, kan de beitel vervormen. Soms is het daarom nodig dat de beitel gekoeld wordt met een speciale vloeistof. Meestal is dat boorolie: een mengsel van speciale olie met water in een bepaalde verdunning waardoor ijzer en staal niet al snel na de bewerking gaat roesten.

Steenbeitel

Een ceseel met Widia-snijvlak en klopperkop
Zie Steenbeitel voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Steenbeitels worden gebruikt voor sloopwerkzaamheden in bijvoorbeeld beton en baksteen en voor het bewerken van natuursteen. Anders dan bij een houtbeitel is een steenbeitel doorgaans aan beide zijden geslepen, een enkele uitzondering bij beitels voor zeer zachte steensoorten daargelaten. Vroeger waren deze beitels altijd uit één materiaal, maar tegenwoordig wordt veel gewerkt met steenbeitels die een gesoldeerd inzetstuk van Widia (wolfraamcarbide) hebben. Dit maakt dat de beitels veel minder snel slijten, al zijn ze wel gevoeliger voor breuk door te hard slaan, met name als er een stalen moker of vuist gebruikt wordt.

Overige toepassingen

Bij boringen in gesteente zoals in de olie-industrie wordt gebruikgemaakt van boorbeitels.

Zie ook

Zie de categorie Beitels van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.