Jan Willem Cornelis Tellegen (1859-1921): verschil tussen versies

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
→‎Arnhem: taal per land
Regel 31: Regel 31:


=== Arnhem ===
=== Arnhem ===
In 1887 kon hij gaan werken als hoofdopzichter bij Gemeentewerken in [[Arnhem]]. In dat jaar ontwierp hij de 'School XVII' in de Slichtenhorststraat 27, dat sinds 2000 een rijksmonument is.<ref>[https://www.geldersarchief.nl/bronnen/foto-s-en-films?mivast=37&miadt=37&mizig=284&miview=gal&mizk_alle=tellegen Foto van School XVII uit het Fotoalbum 'Aandenken aan Arnhem' 1901 via het Gelders Archief 1523 - 89-0017]</ref><ref>[https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten/516874 Rijksmonument School XVII Arnhem sinds 2000]</ref> Ook werd hij in dat jaar lid van het permanent organisatiecomité van het 'congrès international d'habitation en bon marché' (internationale congres van goedkope huisvesting) gevestigd te Brussel [10 congressen in 24 jaar].<ref>Internationaler Wohnungskongress; International Housing Congress; 1e congres Parijs 1889, 2e congres 1893 Antwerpen, 3e congres 1895 Bordeaux, 4e congres 1897 Brussel, 5e congres 1900 Parijs, 6e congres 1902 Dusseldorf met speech van Tellegen, 7e congres 1905 Luik met speech van Tellegen, 8e congres 1907 London, 9e congres 1910 Wenen, 10e congres in Den Haag met rondleiding door Amsterdam door Tellegen</ref> In 1890 werd hij benoemd tot directeur van Gemeentewerken, waaronder de Gemeentelijke Telefooninrichting Arnhem. Gedurende de elf jaren van zijn directeurschap was Tellegen (mede) verantwoordelijk voor de sanering van de wijk [[Klarendal]], de aankoop van het landgoed Sonsbeek en de uitbreidingsplannen van de Transvaalbuurt en [[Lombok (Arnhem)|Lombok]]. Hij maakte de stedebouwkundige plannen voor Arnhem, welke bijdroegen aan de rijksmonumenten die daar gebouwd werden.<ref>[https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumentenregister?tekst=tellegen&status=All&f%5B0%5D=field_gemeente%3A651 12 rijksmonumenten in Arnhem verbonden met J.W.C. Tellegen. Monumentenregister.]</ref> Kortom hij werkte aan de stadsverbetering door krotopruiming, restauratie en stadsuitbreiding, waarbij het [[Park Sonsbeek]] in 1899 werd aangekocht.
In 1887 kon hij gaan werken als hoofdopzichter bij Gemeentewerken in [[Arnhem]]. In dat jaar ontwierp hij de 'School XVII' in de Slichtenhorststraat, dat sinds 2000 een rijksmonument is.<ref>[https://www.geldersarchief.nl/bronnen/foto-s-en-films?mivast=37&miadt=37&mizig=284&miview=gal&mizk_alle=tellegen Foto van School XVII uit het Fotoalbum 'Aandenken aan Arnhem' 1901 via het Gelders Archief 1523 - 89-0017]</ref><ref>[https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten/516874 Rijksmonument School XVII Arnhem sinds 2000]</ref> Ook werd hij in dat jaar lid van het permanente organisatiecomité van het 'congrès international d'habitation en bon marché' (internationale congres van goedkope huisvesting) gevestigd te Brussel [10 congressen in 24 jaar].<ref>Internationaler Wohnungskongress; International Housing Congress; 1e congres Parijs 1889, 2e congres Antwerpen 1893, 3e congres Bordeaux 1895, 4e congres Brussel 1897, 5e congres Parijs 1900, 6e congres Dusseldorf 1902 met speech van Tellegen, 7e congres Luik 1905 met speech van Tellegen, 8e congres London 1907, 9e congres Wenen 1910, 10e congres in Den Haag 1913 met rondleiding door Amsterdam door Tellegen</ref> In 1890 werd hij benoemd tot directeur van Gemeentewerken, waaronder de Gemeentelijke Telefooninrichting Arnhem. Gedurende de elf jaren van zijn directeurschap was Tellegen (mede) verantwoordelijk voor de sanering van de wijk [[Klarendal]], de aankoop van het landgoed Sonsbeek en de uitbreidingsplannen van de Transvaalbuurt en [[Lombok (Arnhem)|Lombok]]. Hij maakte de stedebouwkundige plannen voor Arnhem, welke bijdroegen aan de rijksmonumenten die daar gebouwd werden.<ref>[https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumentenregister?tekst=tellegen&status=All&f%5B0%5D=field_gemeente%3A651 12 rijksmonumenten in Arnhem verbonden met J.W.C. Tellegen. Monumentenregister.]</ref> Kortom hij werkte aan de stadsverbetering door krotopruiming, restauratie en stadsuitbreiding, waarbij het [[Park Sonsbeek]] in 1899 werd aangekocht.


=== Amsterdam ===
=== Amsterdam ===

Versie van 21 nov 2020 01:34

Jan Willem Cornelis Tellegen
Tellegen als burgemeester, door J.M.P.A. Huijsen (1877-1959), ca. 1915-1921
Algemene informatie
Geboortenaam Jan Willem Cornelis Tellegen
Geboren 31 mei 1859
Groningen
Overleden 16 april 1921
Amsterdam
Land Vlag van Nederland Nederland
Beroep burgemeester van Amsterdam
Portaal  Portaalicoon   Politiek
Amsterdam

Ir. Jan Willem Cornelis Tellegen (Groningen, 31 mei 1859Amsterdam, 16 april 1921) was een burgemeester van Amsterdam van 1915 tot 1921.

Leven en werk

Jan Willem Cornelis Tellegen, nieuwe burgemeester. Haagsche Courant 1 maart 1915

Tellegen volgde vanaf 1876 de opleiding tot ingenieur aan de Polytechnische School te Delft waar hij in 1880 praktijkstage volgde bij Rijkswaterstaat aan het Apeldoorns Kanaal dat loopt van Dieren naar Hattem. In 1882 behaalde hij het diploma van Civiel ingenieur. Aanvankelijk begon hij in september 1882 vanuit Groningen als buitengewoon opzichter bij de aanleg van de spoorlijn Groningen - Delfzijl. In mei 1885 vervolgde hij zijn werkzaamheden vanuit Deventer als adjunct-ingenieur in dienst bij de Koninglijke Nederlandsche Locaalspoorweg-Maatschappij voor de aanleg van de spoorlijn Apeldoorn - Deventer en de bouw van de IJsselspoorbrug.

Hij was lid van de Vereeniging van Burgerlijke Ingenieurs (later genoemd Vereniging van Delftse Ingenieurs), bestuurslid van de landelijke Liberale Unie (1895-1901) tot de afsplitsing in 1901 van de Vrijzinnig Democratische Bond, die wel voor algemeen kiesrecht was, waarvan hij ook bestuurslid werd.

Arnhem

In 1887 kon hij gaan werken als hoofdopzichter bij Gemeentewerken in Arnhem. In dat jaar ontwierp hij de 'School XVII' in de Slichtenhorststraat, dat sinds 2000 een rijksmonument is.[1][2] Ook werd hij in dat jaar lid van het permanente organisatiecomité van het 'congrès international d'habitation en bon marché' (internationale congres van goedkope huisvesting) gevestigd te Brussel [10 congressen in 24 jaar].[3] In 1890 werd hij benoemd tot directeur van Gemeentewerken, waaronder de Gemeentelijke Telefooninrichting Arnhem. Gedurende de elf jaren van zijn directeurschap was Tellegen (mede) verantwoordelijk voor de sanering van de wijk Klarendal, de aankoop van het landgoed Sonsbeek en de uitbreidingsplannen van de Transvaalbuurt en Lombok. Hij maakte de stedebouwkundige plannen voor Arnhem, welke bijdroegen aan de rijksmonumenten die daar gebouwd werden.[4] Kortom hij werkte aan de stadsverbetering door krotopruiming, restauratie en stadsuitbreiding, waarbij het Park Sonsbeek in 1899 werd aangekocht.

Amsterdam

Na het ineenstorten van negen in aanbouw zijnde panden in de Jan Pieter Heijestraat en twee panden in de Wilhelminastraat in de Kinkerbuurt te Amsterdam bij een storm in januari 1899[5] werd de Dienst Bouw- en Woningtoezicht opgericht met Tellegen als directeur met ingang van 1 april 1901. Als zodanig zette hij zich in voor de volkshuisvesting volgens de in 1901 ingestelde Woningwet. Om deze wet kracht bij te zetten stelde hij de 'Amsterdamsche Bouwverordening' met 343 artikelen op, die 5 juni 1905 door de gemeenteraad werd aangenomen. Deze werd door projectontwikkelaars en architecten als zeer beperkend ervaren, omdat 'alkoofwoningen' waarin kamers zonder daglicht en ventilatie, toiletten zonder waterspoeling en gootstenen zonder afvoer verboden werden, maar bleek voor de bouw van 'volkswoningen' zeer effectief. Hij werd beschuldigd van het voeren van een schrikbewind door het onbewoonbaar verklaren van woningen. Wat hij pas deed na een persoonlijk bezoek. Tellegen is - samen met Keppler en Wibaut - mede een drijvende kracht geweest achter de bouw van het monumentale tuindorp Vogeldorp in Amsterdam-Noord. Ook hechtte Tellegen, zelf in de tijd een ontwerper van gebouwen en parken (Florapark), er waarde aan dat belangrijke architecten betrokken werden bij de volkshuisvesting. Er werden woningen in de Amsterdamse Schoolstijl gebouwd, zoals De Dageraad door Michel de Klerk en Piet Kramer tegenover zijn latere monument.

Familie

Jan Willem Tellegen in 1920

Tellegen was een lid van het Nederlands Patriciaatsgeslacht Tellegen en een zoon van prof. mr. Bernardus Tellegen (1823-1885) en Johanna Sepina Boldewina Adriana barones van Ittersum (1831-1910), lid van de familie Van Ittersum. Hij trouwde in 1887 met Alida Johanna Jacoba Fock (1865-1941), dochter van de Amsterdamse burgemeester mr. Cornelis Fock (1828-1910), en lid van het patriciaatsgeslacht Fock. Uit dit huwelijk werden vijf kinderen geboren, onder wie Marie Anne Tellegen (1893-1976). Een naar hem vernoemde kleinzoon, Jan Willem Cornelis Tellegen (1913-1989), was lange tijd burgemeester van Wijhe.

Erkenning en nagedachtenis

Chris van der Hoef bij het profiel van Burgemeester Tellegen in zijn atelier in 1923
Gedenksteen bij een bank in park Sonsbeek, Arnhem met de tekst "ter herinnering aan Ir. J.W.C. Tellegen directeur gemeentewerken 1890-1901"
Tellegenbank in de vorm van een stibadium 1928
  • Het Burgemeester Tellegenhuis stond van 1971 tot 1994 aan de Jodenbreestraat te Amsterdam en werd ontworpen door de architecten Piet Zanstra, Ab Gmelig Meyling en Peter de Clercq Zubli. Het werd in 1994 afgebroken.
  • Op 4 juni 1929 werd in de Burgemeester Tellegenstraat in de Nieuwe Pijp, deel van Amsterdam Zuid, voor hem een monument onthuld door zijn weduwe, ontworpen door P.L. Kramer, gebeeldhouwd door Chris van der Hoef. Rond zijn gebeeldhouwde profiel-portret van diabaas (doleriet met olivijn) staat de tekst: Burgemeester Tellegen 1859-1921. Gesticht in het jaar 1924 door de Amsterdamsche Woningbouwvereenigingen. Uit dankbaarheid voor den Arbeid verricht in het belang der Volkshuisvesting. Met onder deze tekst links en rechts 5 vogels. Boven het monument bevinden zich een zestal uitkragende natuurstenen gevelstenen met figuratieve voorstellingen uitbeeldende 'Moed', 'Overleg', 'Trouw' en 'Beleid' gemaakt door Driekus Jansen van Galen. Dit monument is bevestigd op de muur van de vroegere Leeszaal en vergaderzaal van de Openbare Bibliotheek op het Coöperatiehof, waarmee het samen één rijksmonument vormt sinds 2004.[6][7]
  • Op 23 februari 1928 werd de Tellegenbank, ontworpen door Arnhemse gemeentearchitect Hendrik Barend van Broekhuizen[8] met twee natuurstenen reliëfsculpturen gemaakt door de Arnhemse beeldhouwer Gijs Jacobs van den Hof in het Park Sonsbeek aan de Tellegenlaan te Arnhem, onthuld door zijn weduwe. Het werd in 2006 tot rijksmonument verklaard.[9] De Tellegenbank is gebouwd in de vorm van een stibadium waarvan de beschrijving reeds teruggaat tot Plinius de Jongere.[10][11]
  • Op 17 februari 1927 besloot de gemeenteraad van Amsterdam tot het hernoemen van de Coöperatiestraat naar Burgemeester Tellegenstraat in Amsterdam Zuid, waar het herdenkingsmonument van J.W.C. Tellegen zou komen.
  • In april 1926 hing bij het 25-jarig jubileum van de Amsterdamse afdeling Bouw- en Woning Toezicht (1901-1926) er aan de muur een portret van burgemeester Tellegen met een In Memoriam krans erom heen.[12]
  • Op 22 april 1923 was de opening van de expositie van de maquette van het herdenkingsteken gemaakt door Chris van der Hoef, winnaar van de prijsvraag uitgeschreven door het Tellegen-comité van de Federatie van Amsterdamse Woningbouwverenigingen, in het Stedelijk Museum Amsterdam. Er werd toen voorgesteld de plek waar zijn herdenkingmonument zou komen te noemen het Burgemeester Tellegenplein, uitkijkend op de woningen van de Dageraad en van Plan Zuid.[13][14],
  • Dieren besloot in juli 1921 een laan te vernoemen naar J.W.C. Tellegen.
  • Op 23 april 1921 besloot de Gemeenteraad Arnhem om de laan van de hoofdingang van park Sonsbeek tot de vijver de Tellegenlaan te noemen. Men ging tevens akkoord met de besteding van de geldelijke schenkingen tot het planten van een mammoetboom in park Sonsbeek ter zijner gedachtenis.
  • Van burgemeester Tellegen werd in 1921 een portret geschilderd door Martin Jonas (1878-1944) dat in het bezit is van het Amsterdam Museum.[15][16]

Publicaties

  • J.W.C. Tellegen, schrijver van de rubriek 'Staten-Generaal' (1886-1890) van De Ingenieur, orgaan der Vereeniging van Burgerlijke Ingenieurs. Weekblad gewijd aan de techniek en de economie van openbare werken en nijverheid. Opgericht in 1886.
  • J.W.C. Tellegen (28 december 1895) 'Het nieuwe gebouw voor de Ambachtsschool en avondschool voor handwerkslieden te Arnhem', De Opmerker, bouwkundig weekblad, 30e jaargang, nummer 52 p. 411-414 .[17]
  • J.W.C. Tellegen (8 februari 1896) 'Het nieuwe gebouw voor de Ambachtsschool en Avondschool voor handwerkslieden te Arnhem', De Opmerker, bouwkundig weekblad, 31e jaargang, nummer 6, pp. 42-44.[18]
  • J.W.C. Tellegen. Een en ander over Arnhem gedurende de laatste vijftig jaren in E. van Konijnenburg, J. Veth en A.J. der Kinderen, Gedenkboek uitgegeven ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van het Koninklijk Instituut voor Ingenieurs 1847-1897. 's-Gravenhage, Van Langenhuysen, 1897. p. 192-194.[19] Herdrukt in A.W. te Riele e.a. 100 jaar werk in uitvoering 1887-1987. Gedenkboek gemeentewerken - Arnhem, Dienst van Gemeentewerken Arnhem, 1987. (Bijdrage van J.W.C. Tellegen. p. 45-72 uit Gemeentegidsen Arnhem 1903-04 en 1904-05).
  • E. Fokker, J. Kruseman, W.L.P.A. Molengraaff en J.W.C. Tellegen, Verplichte verzekering van loontrekkenden tegen de gevolgen van invaliditeit en ouderdom, rapport op verzoek van het bestuur der Liberale Unie. Amsterdam, Müller, 1899. IV, 78 p.
  • J. Oppenheim, Verslag der commissie in zake eene nieuwe regeling van het staatstoezicht op de volksgezondheid, benoemd ingevolge het besluit van de algemeene vergadering der Vereeniging van Burgerlijke Ingenieurs, op 25 september 1897, te ’s-Gravenhage. Vereeniging van Burgerlijke Ingenieurs, 1899. 57 p. (commissieleden Menno Huizinga, M. Sijmons, J.W.C. Tellegen, A. Thomas)[20]
  • Jan Willem Tellegen, Die städtischen Boden- und Wohnungsverhältnisse in Holland : VI. Internationaler Wohnungskongress, Düsseldorf, 15.-19. Juni 1902. 10 p. [Konferenzschrift].[21]
  • E. Fokker, W.L.P.A. Molengraaff, W.A. Poort, J.W.C. Tellegen, Verplichte verzekering van werklieden tegen de geldelijke gevolgen van invaliditeit en ouderdom Rapport op verzoek van het Bestuur van den Vrijzinnig Democratische Bond. 's-Gravenhage, Vrijzinnig Democratische Bond, 1902. 41 p.
  • Gemeentelijke exploitatie van ondernemingen. 's-Gravenhage, Vereeniging van Delftsche Ingenieurs, 1902. 51 p. Op voorstel van de leden: J.W.C. Tellegen en Hendrik Albert van IJsselsteyn met het verslag der Commissie van beoordeling en het prae-advies van het Bestuur, ingevolge art. 29 en 30 van het Reglement ; Referaten van de leden: J. de Koning, T. Sanders en F.M. van Veen. [22]
  • J. ter Meulen (secretaresse), J. Kruseman (voorzitter), Daniël Josephus Jitta[23], Philip Falkenburg, D. Anderson, J.W.C. Tellegen (advies), Huisvesting van armen te Amsterdam. Haarlem, H.D. Tjeenk Willink & Zoon, 1903.[24]
  • J.W.C. Tellegen, H.A. van IJsselsteyn, F.M.L. Kerkhof, J.Th. Gerlings. J. de Koning en Daniël Knuttel, Verslag der Commissie in zake inrichting en wijze van werken der besturen van groote gemeenten, benoemd ingevolge besluit der algemeene vergadering van 24 Jan. 1903. 's Gravenhage, Vereeniging van Delftsche Ingenieurs, 1904.[25]
  • J.W.C. Tellegen, Police des logements et inspections sanitaire des habitations. Actes du VIIme congrès international des habitations à bon marché à Liège. 1905.[26]
  • J.W.C. Tellegen, secretaris, Hendrik Lodewijk Drucker, voorzitter, Gerard Bruinsma, J.H. Faber, Hendrik Pollema, Charles Ruijs de Beerenbrouck, Jan Schaper, J.M.A. Zoetmulder[27], Rapport van de Commissie tot herziening der Woningwet Congres voor Openbare Gezondheidsregeling. Tijdschrift voor sociale hygiëne, 10, 1908. p. 233-257.[28]
  • H.J. Nieboer, J.H. Valckenier Kips, J.W.C. Tellegen; Vereeniging voor de Staathuishoudkunde en de Statistiek.Prae-adviezen over de vragen: Welke gedraglijn moet aan de gemeenten worden aanbevolen in het belang van hare doelmatige uitbreiding? : Zijn er wetswijzigingen noodig om deze gedragslijn mogelijk te maken? : zoo ja, welke? (Betreffende Stadsplanning, Grondspeculatie, Uitbreidingsplannen en Onteigening). 's-Gravenhage, Nijhoff, 1908. XII, 331 p.[29]
  • J.W.C. Tellegen, De rede van Mr. van den Biesen.[30] Over de Woningwet en hare toepassing. Den Haag, 1908, 15 p. Overdruk uit 'Land en Volk', dagblad van de Vrijzinnig Democratische Bond, 1908.[31]

Literatuur

  • Meyer Sluyser, Fred. Thomas, Twaalf burgemeesters. 500 jaar Amsterdam.. Amsterdam, Andries Blitz, 1939. 339 p. [J.W.C. Tellegen, Amsterdam gedurende den Wereldoorlog. p. 250-283]
  • Fotoalbum "Aandenken aan Arnhem", voor J.W.C. Tellegen, [scheidend directeur Gemeentewerken aangeboden door zijn personeel] 1 april 1901. Foto’s van Arnhem door Brainich & Leusink.[32]
  • Nederland's Patriciaat 30 (1944), p. 350 (Tellegen).
  • Nederland's Patriciaat 50 (1964), p. 130 (Fock).

Externe links

Voorganger:
A. baron Röell
Burgemeester van Amsterdam
1915 - 1921
Opvolger:
W. de Vlugt