İzmir-moordaanslag

De İzmir-moordaanslag (Turks: İzmir Suikastı) was een moordcomplot om de Turkse president Mustafa Kemal Atatürk te vermoorden tijdens diens bezoek aan de Turkse stad İzmir op 14 juni 1926. Deze aanslag werd voortijdig ontdekt en voorkomen, voordat het was uitgevoerd. Als gevolg hiervan liet Atatürk vele personen arresteren. Er werd ontdekt, dat een groep ex-ministers, wetgevers en gouverneurs de moordaanslag beraamd had, die zou worden uitgevoerd door een kleine bende huurmoordenaars onder leiding van voormalig parlementslid Ziya Hurşit. De moordaanslag wordt ook wel het İzmircomplot of de İzmiraanslag genoemd.

Verloop van de gebeurtenissen

Ziya Hurşit, Gürcü Yusuf, and Laz İsmail op de rechtbank in Izmir, 1926

Achtergrond

De redenen achter de moordpoging moeten gezocht worden in de concurrentie. Tijdens de Turkse Onafhankelijkheidsoorlog was niet iedereen in het Turks verzet het ermee eens, dat Atatürk de leiding had genomen over het Turks verzet en later toen Turkije gesticht werd daar de president van werd. Een andere reden was, dat de latere seculaire hervormingen van Atatürk bij zijn presidentschap veel weerstand opriepen bij de meer islamitisch georiënteerde parlementsleden en bestuursfunctionarissen.

Geplande aanslag

Tijdens een stedenbezoek door land zou Atatürk de stad İzmir bezoeken op 14 juni 1926. De aanslag was op die betreffende dag gepland om plaats te vinden in het Kemeraltı district van İzmir op een kruispunt, waar Atatürks auto zou vertragen. Op dat moment zou Ziya Hurşit geweerschoten lossen vanaf het Gaffarzâde hotel, terwijl Gürcü Yusuf en Laz İsmail bommen op de auto zouden gooien vanuit de kapperszaak onder hotel. Vervolgens zouden de drie ontsnappen met Çopur Hilmi en Giritli Şevki, die in een auto in een zijstraat op hen zouden wachten. Vervolgens zouden ze dan met hulp van de motorboot van Giritli Şevki vluchten naar het naburige Griekse eiland Chios.

Het plot werd op het allerlaatste moment onthuld door de gouverneur van İzmir Kâzım bey, die een dag voor de geplande moordaanslag een telegram stuurde naar aan Atatürk, die zich op dat moment vanwege zijn stedenbezoek in de stad Balıkesir bevond en de volgende dag volgens plan naar İzmir zou afreizen. In het betreffende telegram beschreef Kâzım bey hoe hij achter de plannen van de moordenaars was gekomen. De dag ervoor kreeg hij nieuws van zijn vriend Sarı Efe Edip Bey, waarmee hij samen in de Turkse Onafhankelijkheidsoorlog had gevochten, om 's avonds ergens heen te gaan om een ontmoeting te hebben met een officier genaamd Hilmi en Ziya Hurşit. Bij die ontmoeting werd hem gevraagd om mee te werken aan het moordcomplot. Kâzım bey deed toen alsof hij zou meewerken, waarna hij nadere informatie verkreeg over hun plannen en de betrokken mensen in het complot. Na afloop van de ontmoeting besloot Kâzım bey de volgende dag Atatürk rechtstreeks in te lichten in plaats van de politie te verwittigen, omdat hij niet zeker was of dat leden van de İzmirse politie ook in het complot zaten.

Berechting

De verdachten werden gearresteerd en een hoorzitting begon door een onafhankelijkstribunaal om ze te berechten. Bij de hoorzitting, eerst gehouden in İzmir en later in Ankara, bleek dat er een grotere oppositiegroep achter de aanslag zat. Een aantal leden van de opgeheven Progressieve Republikeinse Partij, een aantal oude leden van het Comité voor Eenheid en Vooruitgang en de Karakol-beweging werden verdacht. Meerdere personen werden gearresteerd en voorgeleid bij de hoorzitting. Van de 130 ondervraagde personen kregen er 19 de doodstraf, 7 werden verbannen, 2 kregen gevangenisstraf en 34 werden vrijgelaten.

Bronnen, noten en/of referenties