Zwaarden, paarden en ziektekiemen: verschil tussen versies

De titel van het boek is een verwijzing naar de hulpmiddelen waarmee landbouwende samenlevingen andere volkeren konden overheersen omdat zijnzij beschikten over betere wapens (''zwaarden'') en doordat zij (eerder) over snelle middelen van transport beschikten (''paarden'') en ook nog eens ''ziektekiemen'' meebrachten waartegen zijzelf wel, maar de overwonnen volkeren niet bestand waren.

Het boek is een poging om te verklaren waarom beschavingen van [[Eurazië]] en [[Noord-Afrika]] lang hebben bestaan of nog bestaan en andere beschavingen hebben veroverd. Hij verdedigt daarbij met klem een niet-[[Racisme|racistisch]] standpunt, door aan te tonen dat de volkeren van Eurazië niet intellectueel of moreel superieur zijn. De oorzaak van hun grotere macht en gevorderde technologie is gelegen in milieufactoren, zoals geografische ligging en klimaat.

Deze factoren hadden een [[Meekoppeling|zelfversterkend]] effect, waardoor aanvankelijk kleine verschillen snel groter werden. De uitvinding van [[geschreven taal|het schrift]] is daarvan een voorbeeld. Daar waar toch genetische factoren in het spel zijn, wijst hij vooral op de [[resistentie tegen ziekte|resistentie]] tegen bepaalde [[infectieziekte]]n die in Eurazië voorkomen, die overigens gegroeid is door veelvuldig contact met huisdieren en vee en de [[Zoönose|zoönotische]] ziekten die deze dieren meebrengen (wat weer het gevolg was van de domesticatie van diersoorten). De volkeren op andere continenten hadden daar geen weerstand tegen. Hierdoor konden Europeanen hele volkeren op andere continenten praktisch [[Genocide|uitroeien]] of in elk geval met gemak overheersen.

Diamond had veel persoonlijk contact met [[Papoea's]], wier ouders vaak nog qua cultuur in de [[Neolithicum|steentijd]] leefden. Hij vond hen vaak veel slimmer, vindingrijker en leergieriger dan de gemiddelde Amerikaan. Immers, waar het in een Westerse consumptiemaatschappij nog geen ramp is als men niet slim is, kan dit in de jungle van Nieuw-Guinea het verschil tussen leven en dood betekenen, waardoor er bij de Papoea's een natuurlijke selectie voor intelligentie plaatsvindt die andere volkeren al hebben verloren. In plaats van kennis uit boeken kent iedere Papoea duizenden plant- en diersoorten met hun eventuele nuttige of gevaarlijke eigenschappen, en wordt ieder vreemd object uitgebreid getest op eventueel nut. Met deze persoonlijke observatie illustreert hij dat hij afstand neemt van de opvatting dat intelligentie en ontwikkeling samenhangen met het [[genoom]] van een bepaald volk.

Als voorbeeld van het gunstig effect van geografie en klimaat behandelt hij uitgebreid [[domesticatie]]. In feite zijn maar heel weinig planten en dieren geschikt om ze op grote schaal te gebruiken als voedselgewas of landbouwhuisdier. In Eurazië kwamen meer wilde planten en dieren voor die zich leenden voor domesticatie. Daardoor ontwikkelde zich daar de landbouw sneller dan op andere plaatsen op Aarde. Vooral de aanwezigheid van eiwitrijk [[gerst]] en twee variëteiten van tarwe en het [[vlas (gewas)|vlas]] voor het maken van textiel en verder [[geit]]en, [[schaap (dier)|schapen]] en [[rund]]eren, boden een enorm voordeel boven bijvoorbeeld [[mais]] in [[Zuid-Amerika]] of [[banaan (vrucht)|bananen]] in de Tropen. In Zuid-Amerika was er maar één soort dierdiersoort dat zich leende voor domesticatie, de [[lama (dier)|lama]]. In [[Noord-Amerika]], [[Australië (continent)|Australië]] en [[Afrika]] ten zuiden van de [[Sahara]] waren nauwelijks of helemaal geen geschikte diersoorten. Eurazië had bovendien het voordeel van een oost-west oriëntatie waardoor landbouw zich makkelijker kon verspreiden omdat de te overbruggen klimaatverschillen kleiner waren.

Volkeren in Eurazië verwierven daardoor een groter aanbod aan geschikt voedsel dat ook geschikt was voor opslag en vervoer. Hierdoor kon de bevolkingsdichtheid toenemen en hoefde niet iedereen bezig te zijn met de productie van voedsel. Er ontstonden vakspecialisten die zorgden voor de verwerking, opslag en herverdeling van voedselvoorraden en hieruit ontwikkelde zich een [[heersende klasse]] met een eigen [[bureaucratie]] en een paraat leger en zo ontwikkelden zich de eerste antieke [[Wereldrijk|wereldrijken]] en later nationale staten in Eurazië. Door veelvuldig contact met huisdieren en vee werden bovendien ziekteverwekkers van dier naar de mens overgedragen ([[zoönose]]). Het ontstaan van dorpen en steden vergemakkelijkte dit des te meer, daar deze broedplaatsen van ziektes waren door de opeenhoping van mensen en afval. Hierdoor trad natuurlijke selectie voor resistentie op: resistente individuen blijven leven en planten zich voort, niet-resistente individuen sterven voor ze zich kunnen voortplanten. Amerikaanse indianen hadden minder gedomesticeerde diersoorten terwijl jagers-verzamelaars ze in het geheel niet hadden, zodat zij ook geen ziekten bezaten die de Euraziatische invallers hadden kunnen treffen.