Romanesco (dialect)
Romanesco of Romano is een Romaanse taal die in Rome en Lazio door omstreeks twee miljoen mensen gesproken wordt.
Verwantschap
Tegenwoordig wordt Romanesco meer als een streektaaleigen beschouwd dan als een echte taal of dialect. Het behoort tot de groep van Midden-Italiaanse dialecten, maar draagt sporen van Toscaanse invloeden door de toevloed van immigranten na de Sacco di Roma van 1527.
De grammatica wijkt dan ook niet veel af van het Standaard-Italiaans. Het klassieke Romanesco, dat in de negentiende eeuw een literaire vorm kreeg in het werk van Giuseppe Gioachino Belli (1791-1863)) en anderen als Trilussa (pseudoniem van Carlo Alberto Salustri (1871–1950) is verdwenen.
Het eigenlijke Romanesco, dat in de stad Rome en de onmiddellijke omgeving gesproken wordt, verschilt enigszins van de andere Romanesco dialecten. Het huidige Romanesco is een levendige straattaal die zich snel ontwikkelt met karakteristieke uitdrukkingen, scheldwoorden, afkortingen en grappen.
Gedicht van Belli
Ma nun c'è lingua come la romana
Pe' dì una cosa co' ttanto divario
Che ppare un magazzino de dogana.
"Le lingue der monno"
- G.G. Belli
Er is geen taal zoals die van Rome
Het is zoiets veelzijdigs
Zodat het een douaneloods lijkt.
"Talen van de wereld"
- G.G. Belli
Grammatica
Enkele onregelmatige werkwoorden:
| èsse (zijn) | avé (hebben) | annà (gaan) | vení (komen) | volé (willen) | poté (kunnen) | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| (ik) | sò | ho | vado | vengo | vòjo | posso |
| (jij) | sei | hai | vai | venghi (vieni) | vòi | pòi |
| (hij/zij/het) | è | ha | va | viè | vò (vòle) | pò |
| (wij) | semo | avemo (amo) | annamo | venimo | volemo | potemo |
| (jullie) | sete | avete (ate) | annate | venite | volete | potete |
| (zij (meervoud)) | sò | hanno | vanno | vengheno | vònno | pònno |
Voorbeelden van modern taalgebruik
Aò, anvedi chi stà à arrivà! (italiaans: guarda chi sta arrivando!) Kijk wie daar aan komt!
Stò à nnà ar cinema cò l'amici mia (italiaans: sto andando al cinema con i miei amici) Ik ga naar de bios met vrienden.
Aò, jeri me sò pijato 'na bira ar bare (italiaans: ieri ho preso (pigliato) una birra al bar) Gisteren dronk ik een biertje aan de bar.
Ma nun c'ō sapevi che sù fija n'è nnata à scola? (italiaans: ma non lo sapevi che sua figlia non è andata a scuola?) Wist je dat haar dochter niet naar school ging?
Annamo! (italiaans: Andiamo!). Laten we gaan!
Bekende sprekers van Romanesco
- Aldo Fabrizi (acteur en regisseur)
- Alberto Sordi (acteur)
- Nino Manfredi (acteur)
- Anna Magnani (actrice)
- Elena Fabrizi (actrice, bekend als Sora Lella)
- Gigi Proietti (acteur, regisseur en cabaretier)
- Enrico Montesano (acteur en cabaretier)
- Carlo Verdone (acteur en regisseur)
- Sabrina Ferilli (actrice)
- Francesco Totti (voetballer)
Bibliografie
- Pino Carciotto e Giorgio Roberti. L'anima de li mottacci nostri - Parolacce, bestemmie inventate, modi di dire e imprecazioni in bocca al popolo romano. Mdl, (Roma : Christengraf), 1991.
- Filippo Chiappini. Vocabolario romanesco. Roma, Il cubo, 1992.
- Giuseppe Micheli. Storia della canzone romana. Roma, Newton Compton, 2007. ISBN 8854103500.
- Maurizio Marcelli. Er vaso e la goccia. Gocce de vita in vasi romaneschi. Editore Betti, 2005. ISBN 8875760543.
- Marco Navigli. But Speak Like You Eat (Ma parla come magni!). Roma, L'Airone Editrice, 2003. ISBN 8879445707.
- Marco Navigli, Fabrizio Rocca, Michele Abatantuono. Come t'antitoli?, ovvero Si le cose nun le sai... salle!. Introduzione di Enrico Montesano. Roma, Gremese, 1999. ISBN 8877423773.
- Marco Navigli, Fabrizio Rocca, Michele Abatantuono. Come t'antitoli 2, ovvero Si le sai dille! Anacaponzio?. Roma, Gremese, 2000. ISBN 8877424176.
- Marco Navigli, Fabrizio Rocca, Michele Abatantuono. 1000 SMS coatti. Milano, Mondadori, 2006. ISBN 8804554088.
- Mario Adriano Bernoni. "Voci Romanesche, Origine e Grafia". Roma, Lazio ieri e oggi, 1986. IT\ICCU\RMR\0005609
- Fernando Ravaro. Dizionario romanesco. Due volumi. Roma, Newton Compton, 2005. ISBN 8854105600 e ISBN 8854105619.
- Francesco Sabatini. Il volgo di Roma. Comprende: L'ortografia del dialetto romanesco. Roma, Ermanno Loescher, 1890. Riedito da "Gli Antipodi".
- Marcello Teodonio. La letteratura romanesca : Antologia di testi dalla fine del Cinquecentesco al 1870. Bari, Laterza, 2004. ISBN 9788842073789.
- Giggi Zanazzo. Aritornelli popolari romaneschi. Roma, Cerroni e Solaro, 1888.
- Giggi Zanazzo. Canti popolari Romani. Torino, Soc. Tip. Ed. Nazionale, 1910.
- Giggi Zanazzo. Favole e racconti di Roma. Milano, Meravigli, 1992.
- Giggi Zanazzo. Proverbi romaneschi. Roma, Il cubo, 1993.
- Giggi Zanazzo. Usi, costumi e pregiudizi del popolo di Roma. Bologna, A. Forni, 1982.
Externe links
- (en) A description of the Roman dialect alternate URL
- (it) Liedjes in Romanesco
- (it) G.G.Belli: Duecento sonetti, met voorwoord van Luigi Morandi uit 1870, Het voorwoord is interessant voor de geschiedenis van het dialect en tradities in de periode na de verovering van Rome in de negentiende eeuw.
- (it) Usi, costumi e pregiudizi del popolo romano Hoofdwerk in romanesco door Giggi Zanazzo op de webstek Liber Liber.
- (it) Bruno Migliorini, Dialetto e lingua nazionale a Roma, in "Capitolium", anno 1932 (VIII), n° 7, pp. 350-356. Geschiedenis van het dialect
- Lucio Felici, Le vicende del dialetto romanesco, in "Capitolium", anno 1972 (XLVII), n° 4, pp. 26-33 (linguistische geschiedenis van het Romanesco).