Amersfoort

**Amersfoort**
Gemeente in Nederland
Situering
Provincie	Utrecht
Coördinaten	52°9'0"NB, 5°22'48"OL
Algemeen
Oppervlakte	63,86 km²
- land	62,62 km²
- water	1,24 km²
Inwoners ; (1 januari 2024)	161.825? ; (2584 inw./km²)
Bestuurscentrum	Amersfoort
Belangrijke verkeersaders	Sjabloon:A-wegNL Sjabloon:A-wegNL
Politiek
Burgemeester (lijst)	Albertine van Vliet-Kuiper (D66)
Zetels; BPA; PvdA; VVD; D66; GroenLinks; CDA; ChristenUnie; SP; Trots Op Amersfoort	39; 7; 6; 6; 5; 5; 4; 3; 2; 1
Economie
Gemiddeld inkomen (2012)	€ 29.200 per huishouden
Gem. WOZ-waarde (2014)	€ 281.000
WW-uitkeringen (2014)	38 per 1000 inw.
Overig
Postcode(s)	3800 - 3827
Netnummer(s)	033
CBS-code	0307
CBS-wijkindeling	zie wijken en buurten
Website	www.amersfoort.nl
	; Bevolkingspiramide (2023)
Portaal	Nederland

Dit artikel gaat over de plaats in Nederland: voor het concentratiekamp aldaar, zie Kamp Amersfoort; voor de gelijknamige plaats in Zuid-Afrika, zie Amersfoort (Zuid-Afrika)

Foutief gebruik van Sjabloon:Infobox gemeente Nederland. De volgende parameters dienen niet handmatig te worden ingevoerd:
oppervlakte, oppervlakte land, oppervlakte water, inwoners, datum inwoners en dichtheid.

Amersfoort (uitspraak^ⓘ) is een stad en gemeente in de Nederlandse provincie Utrecht.

De gemeente telt Sjabloon:Inwonertal NL gemeente inwoners (Sjabloon:Inwonertal NL datum, bron: CBS), die Amersfoorters^[1] worden genoemd. Het is in bevolkingsaantal de tweede stad van de provincie Utrecht en de veertiende van Nederland. Amersfoort is een groeistad^[2], en vervult economisch een regiofunctie met een sterk gegroeid bedrijfsleven, heeft één van de grootste spoorwegknooppunten van Nederland en is een belangrijke garnizoensstad. De binnenstad bezit een middeleeuws karakter met grachten.

Naam

De stad Amersfoort dankt zijn ontstaan en naam aan een doorwaadbare plaats of voorde in de rivier de Eem (vroeger: Amer). De Eem begint waar de Lunterse Beek (Heiligenbergerbeek) en de Barneveldse Beek (Flierbeek), die water afvoerden uit de Gelderse Vallei, bij elkaar kwamen in een laagte tussen de Amersfoortse Berg en het hoger gelegen gebied ten noorden van Amersfoort (Hoogland). Bij die doorwaadbare plaats werd de Eem gekruist door handelsroutes die van Utrecht naar het oosten en noorden liepen.

De Amersfoortse Kei heeft de stad en haar inwoners de bijnamen 'Keistad' en 'Keientrekkers' gegeven. Het verhaal over hoe deze kei in Amersfoort terecht is gekomen gaat als volgt: in 1661 sloot de dichter en jonkheer Everard Meyster een weddenschap af dat hij de Amersfoorters zo ver zou kunnen krijgen om een grote kei vanaf de Utrechtse Heuvelrug naar de stad te slepen. Meyster wist de Amersfoorters te overtuigen en met een slee werd de kei de stad in gesleept, naar de Varkensmarkt. In 1903 werd de kei opgegraven en sinds 1932 bevindt de Amersfoortse kei zich op zijn huidige plek: aan de Stadsring, bij de Arnhemseweg.^[3]

Amersfoort komt ook voor in de geschiedenis van New York. De Nederlanders stichtten bij Nieuw Amsterdam op Long Island het dorpje 'Nieuw Amersfoort' vlakbij Brooklyn, (Breukelen), Hempstead (Heemstede), Harlem (Haarlem) en Flushing (Vlissingen). Deze naam Amersfoort is later veranderd in 'Flatlands'. Het 'Amersfort Park' in Flatlands heeft zijn naam behouden.

Geschiedenis

De eerste vermelding van Amersfoort dateert uit 1028. Er moet toen sprake geweest zijn van een boerennederzetting. De strategische ligging was voor de bisschop van Utrecht aanleiding om er één van zijn hoven te bouwen, om van hieruit de Gelderse Vallei te ontginnen. Waarschijnlijk werd dit bisschoppelijk hof in de eerste helft van de 12e eeuw gesticht op de plaats waar thans de Sint-Joriskerk staat. Handel en nijverheid leefden op.

Middeleeuwen: stadsrechten

Viering van het 700-jarig bestaan van Amersfoort als stad in 1959

De nederzetting kreeg in 1259 stadsrechten van de Utrechtse bisschop Hendrik van Vianden.

In de akte, waarin aan Amersfoort stadsrechten werd verleend werd het stadje omschreven als een oppidum, dat wil zeggen dat de stad versterkt was, waarschijnlijk door een aarden wal, wellicht met poorten. Tegen het einde van de 13e eeuw werd de eerste stenen muur gebouwd, met een lengte van 1550 meter, en omgeven door een gracht. Op de plattegrond van het centrum van Amersfoort is deze eerste stadsmuur nog goed terug te vinden.

In 1340 was er een grote stadsbrand, waarbij ongeveer de helft van de gebouwen werd vernietigd of beschadigd. Omstreeks 1380 werd begonnen met de bouw van een nieuwe muur (gereed rond 1450) met de totale lengte van 2850 meter, die het oppervlak van de ommuurde stad verdrievoudigde. In deze muur werd een aantal poorten gebouwd die tot op de dag van vandaag te bewonderen zijn, zoals de Koppelpoort en de Monnikendam. Van de eerste muur is weinig bewaard gebleven, slechts de sterk gerestaureerde Kamperbinnenpoort resteert. Niettemin is het verloop van de eerste muur nog intact; de Muurhuizen volgen het tracé van de muur en maken gebruik van diens fundering.

Amersfoort kreeg in de Middeleeuwen na wonderen rond een Mariabeeld grote betekenis als bedevaartsoord, waardoor de economie opbloeide en vanaf 1444 de Onze Lieve Vrouwetoren kon worden gebouwd.

Oorlogsgeweld in de 16e eeuw

De stad had in de 16e eeuw veel te lijden van oorlogshandelingen. Het werd in 1572 bezet door de Staatsen en in 1573 door de Spanjaarden. In 1579 werd Amersfoort heroverd door Jan VI van Nassau-Dillenburg, waarop in 1579 gedwongen aansluiting bij de Unie van Utrecht plaatsvond.

In 1629 werd Amersfoort door Hendrik van den Bergh veroverd. Hendrik van den Bergh moest eigenlijk de aanval van Frederik Hendrik van Oranje op 's-Hertogenbosch beantwoorden, maar het lukte door onder andere de circumvallatielinie rond 's-Hertogenbosch niet om door de verdediging van Frederik Hendrik te komen.

Sinds de 16e eeuw ging het economisch slechter. De inwoneraanwas stagneerde en in het begin van de 19e eeuw telde Amersfoort nog maar 8.000 mensen. Rond 1850 braken de inwoners grote delen van de wallen en poorten af. Dat bood de armen werk en de stenen waren nuttig voor straten, pleinen en wegen. Ingrijpen van koning Willem II voorkwam sloop van de Koppelpoort, Monnikendam, Kamperbinnenpoort en een restant van de stadsmuur.

Kaart van de gemeente Amersfoort in 1865

19e eeuw

In het begin van de 18e eeuw werd de stad een centrum van de Oudkatholieke Kerk, door de vestiging van de refractarische priesters van de zogenaamde Oud-bisschoppelijke Clerezij. De stad behield daarna een overwegend niet-katholieke signatuur, mede door de vestiging van vele beroepsmilitairen na 1870.

De komst van de spoorwegen in 1863 deed de stad uit haar 19e-eeuwse slaap ontwaken. Amersfoort werd een belangrijk knooppunt en is dat tot op heden gebleven. Rond 1870 werd Amersfoort door de regering verkozen voor de uitbreiding van het leger, mede vanwege de centrale ligging aan spoorwegen en nabij de Hollandse Waterlinie en heideterreinen, die als oefenterrein konden dienen (Vlasakkers, Leusderheide).

20e eeuw

In mei 1940, aan het begin van de Tweede Wereldoorlog moesten alle 43.000 bewoners worden geëvacueerd vanwege de verwachte gevechten rond Amersfoort, toen de grootste garnizoensstad van Nederland. Na vier dagen konden zij terugkeren. De Duitsers richten bij Amersfoort het Kamp Amersfoort in, een concentratiekamp. De Joodse gemeenschap van ruim 632 mensen werd gedecimeerd, 353 mensen kwamen om, de meesten in Auschwitz of Sobibór.

Tot ongeveer 1970 was er sprake van geringe ontwikkeling, die zelfs door de buitengebruikstelling van de meeste kazernes dreigde om te slaan in achteruitgang. Aan het eind van de 20e eeuw kreeg de stad een grote impuls door de Groeistad-status, die inmiddels heeft geleid tot de bouw van grote nieuwe wijken (waaronder Vinex), waarvan Kattenbroek door zijn bijzondere architectuur landelijke bekendheid heeft verworven. Ook nieuwe bedrijven vestigden zich in Amersfoort. Er kwam na veel politieke onrust een nieuw stationsgebouw, terwijl de stationsbuurt opnieuw werd ingericht, onder meer met middelgrote kantoren. Na ongeveer 1970 nam de militaire aanwezigheid drastisch af, en bleef slechts de Bernhardkazerne open.

Geografie

Topografie en stadsbeeld

Amersfoort ligt op een vlakke plaats in de vallei van de Eem aan de rand van afzetting uit de IJstijd. Ontstaan in de Middeleeuwen, heeft de plaats een middeleeuwse kern met grachten en wallen. De grachten werden behouden, maar de wallen werd voor een groot deel in de 19e eeuw afgebroken. De stad bezit daardoor twee singels (rondwegen).

Vanaf 1870 breidde de stad zich sterk uit door de komst van de spoorwegen en een aantal kazernes. Rond 1975 kreeg de stad groeistadstatus, mede waardoor enkele omliggende gemeenten geheel of gedeeltelijk werden geannexeerd. Dit waren:

Hoogland (geheel) (1974)
Leusden (deels) en Stoutenburg Noord (1998)
Nijkerk (deels) Laakzone, incl. 't-Hammetje (1998)
Hoevelaken (deels) (in 1998 het buurtschap Vinkenhoef)
Bunschoten (deels) (1998)

Er kwamen grote nieuwe woonwijken, zoals (zie ook opsomming verderop in dit artikel) Vathorst en Schothorst, beiden met een eigen station. Deze versterkten in niet geringe mate de centrumfunctie van de oude stad, waar tegenwoordig veel winkels en horeca zijn. Er kwamen ook aanzienlijke bedrijfs- en kantoorterreinen (zie opsomming onder Economie). De aanleg van de A28 (Utrecht-Zwolle) oostelijk van Amersfoort betekende een verdere impuls voor de groei. Waar de A28 de A1 snijdt, ontstond het knooppunt Hoevelaken. Amersfoort heeft de grenzen van zijn uitbreidingsmogelijkheden bijna bereikt.

Amersfoort vormt het regiocentrum voor Bunschoten, Spakenburg, Hoevelaken, Leusden, Soest en Baarn.

Natuur

In 2006 won Amersfoort de titel 'Groenste Stad van Nederland', die wordt toegekend door Entente Florale. De stad dankt haar titel aan het beleid dat Amersfoort voert om haar natuur te behouden. In september 2007 werd de stad door dezelfde organisatie tot 'Groenste Stad van Europa' uitgeroepen.^[4]

Demografie

De gemeente Amersfoort heeft per Sjabloon:Inwonertal NL datum Sjabloon:Inwonertal NL gemeente inwoners.

Bevolkingsgroei

Begin 19e eeuw telde Amersfoort nog maar 9000 inwoners. De komst van de spoorweg in 1863, en vlak daarna ook van het leger, zorgde voor opbloei. Vóór en na de Tweede Wereldoorlog daalde de Amersfoortse bevolking echter weer gestaag, vooral door gebrek aan woningen (woningnood). De stad kon ook weinig nieuwe mogelijkheden aanboren, zodat ook nieuwe werkgelegenheid naast die bij de NS of het leger (de twee grootste werkgevers) moeilijk te verwezenlijken was. Dat veranderde na 1960 door annexatie van enkele omliggende gemeenten zoals Hoogland en delen van enkele andere gemeenten zoals Stoutenburg en Leusden.

Amersfoort is in korte tijd enorm gegroeid door de status als groeistad. In 1970 telde de stad 75.000 inwoners, in 2008 wonen er ruim 140.000 mensen in Amersfoort. Bij een gemeentelijke herindeling werden de gemeenten Hoogland geheel en Leusden en Hoevelaken deels door Amersfoort geannexeerd.

De stad telt per 2008 68.017 mannen en 71.048 vrouwen, van het totaal zijn 29.036 mensen jonger dan 15 jaar, 93.746 inwoners tussen de 15 en 64 jaar oud en 16.283 inwoners ouder dan 64 jaar. Vathorst wordt in de toekomst de grootste wijk. Men schat dat de Vinex locatie in 2020 25.000 inwoners herbergt. In 2007 is Nieuwland nog de grootste wijk met 14.957 Amersfoorters.

Tot 2016 groeit Amersfoort door naar zo’n 160.000 inwoners. De groei komt vooral tot stand door de bouw van de wijk Vathorst (totaal 11.000 woningen) ten noorden van de A1. Er komen diverse voorzieningen, zoals sportvelden, scholen, bedrijventerrein, winkels en een station. Ook rond het centrum wordt gebouwd. In het gebied ten oosten van het centraal station, het Eemkwartier, komen zo’n 750 woningen.

Religie

Christendom

De Sint-Joriskerk gezien vanaf de Hof (2009)

In de Middeleeuwen was Amersfoort een bedevaartsoord. De pelgrims kwamen vanwege een Mariabeeldje dat in 1445 onder wonderbaarlijke omstandigheden gevonden zou zijn en waaraan wonderen werden toegeschreven. De pelgrims veroorzaakten economische groei en met de opbrengsten uit de bedevaart werd de Onze Lieve Vrouwetoren (Lange Jan) gebouwd. Vanwege dit beeldje wordt nog steeds een ommegang gehouden.

Na de reformatie was Amersfoort een overwegend protestante stad. Ook de band met het Oud-katholicisme was sterk, doordat in 1724 voormalige pastoor Cornelius Steenoven van de schuilkerk aan 't Zand, St. Georgius, tot aartsbisschop van Utrecht werd gewijd, maar later door de paus werd afgezet en in de ban gedaan, waardoor de oud-katholieke Kerk ontstond.

Het protestante karakter van de stad werd eind 19e eeuw na de komst van grote kazernes nog versterkt, omdat beroepsmilitairen overwegend protestanten waren. Deze toestand duurde voort tot de sluiting van de kazernes en de aanwijzing van Amersfoort als groeistad. Dat bracht veel onkerkelijken naar de stad.

Toch is er nog sprake van een duidelijke protestante signatuur, ook vanwege de omliggende plaatsen die overwegend protestant zijn en de nabijheid van de Veluwse Bijbelgordel. Die signatuur blijkt uit een relatief groot aantal protestante gemeenten, en door de aanwezigheid van een aantal protestante instellingen, waaronder de Evangelische Hogeschool, die doelbewust hun band met Amersfoort onderhouden. De voornaamste kerk in het centrum, de St. Joris, is protestant. De kerken in Amersfoort hebben een eigen FM-kanaal. De protestante kerken zijn per 2009 bezig met een fusie.

In 1991 stichtte de franciscaan Guy Dilweg op het landgoed Stoutenburg het gelijknamige milieuklooster.

Jodendom

In 1727 werd de synagoge aan de Drieringensteeg gesticht, die nog steeds bestaat. Er komen zowel Sefardische als Asjkenazische Joden. In 1941 telde de Joodse gemeente ongeveer 700 leden. In 1943 werd het interieur op last van de overheid gesloopt. De helft van de Joden viel ten prooi aan de Shoah (onderdeel van de Holocaust waarbij het om de joden ging).

Anno 2009 is er een actieve orthodox-joodse gemeenschap in Amersfoort. Er zijn er twee rabbijnen woonachtig, namelijk rabbijn Shimon Evers, en rabbijn Binyomin Jacobs. Beiden zijn werkzaam voor het Interprovinciaal Opperrabbinaat. Er worden minstens eens per week synagogediensten gehouden. De religieuze gemeenschap organiseert zelf vervoer voor enkele kinderen die naar de orthodox-joodse school Cheider in Amsterdam-Buitenveldert gaan.

Cultuur

Het Mondriaanhuis, geboorteplaats van Piet Mondriaan en tegenwoordig een museum

Stadsbeeld en bezienswaardigheden

Amersfoort telt ruim 400 rijksmonumenten. De middeleeuwse binnenstad is opmerkelijk goed geconserveerd en bezit een grachtenstelsel. De Onze Lieve Vrouwetoren (door de Amersfoorters ook "Lange Jan" genoemd) is de belangrijkste blikvanger. Met zijn 98 meter is het de op twee na hoogste kerktoren van Nederland. De bijbehorende kerk ging bij een explosie in 1787 verloren. De toren werd voor 1960 gebruikt als oorsprong van het coördinatenstelsel van het Rijksdriehoeksnet. Het exacte middelpunt van de Onze Lieve Vrouwetoren was het punt van waaruit heel Nederland kadastraal genummerd was en wordt daarom nog wel het geografisch middelpunt van Nederland genoemd. Dit is bij de toren zichtbaar gemaakt door twee metalen strips, waarvan één de kadastrale x-as aangeeft en de ander de y-as. In het midden van de torenvloer is een markering aangebracht welke dit oorspronkelijke nulpunt aangeeft. In de periode 1960-1978 zijn deze coördinaten om praktische redenen verschoven naar X = 155 000 m en Y = 463 000 m, omdat het nulpunt om praktische redenen (120 km ten zuidoosten van Parijs, 1 km ten oosten van La Celle-Saint-Cyr) is gelegd. Overigens is het opmerkelijk dat de toren op de luchtfoto's van Google Earth en Google Maps vrijwel geheel is verdwenen. De schaduw over de binnenstad is echter gebleven.

De binnenstad heeft nog andere bezienswaardige kerken, zoals de Sint-Joriskerk aan de Hof en de rooms-katholieke Sint-Franciscus-Xaveriuskerk, ontworpen door architect F. Wittenberg. Ook de Sint-Aegtenkapel en de Oudkatholieke kerk H. Georgius zijn noemenswaardig. De Elleboogkerk, een neoclassicistische kerk uit 1820, werd tijdens een brand op 22 oktober 2007 geheel verwoest.

Een belangrijke niet-religieuze bezienswaardigheid is de stadsmuur. De eerste stadsmuur werd gebouwd rond 1300. De Plompetoren was een onderdeel van de oudste muur. Hier werden vroeger de gevangenen gehouden. Tussen 1380 en 1451 werd een nieuwe stadsmuur gebouwd, die de stad tot in de 19e eeuw ruimschoots heeft kunnen omsluiten en die deels behouden is. Nadat de oudste stadsmuur haar functie had verloren werd deze gebruikt om huizen tegenaan te bouwen, Muurhuizen. Een voorbeeld van zo'n Muurhuis is het huis Tinnenburg. De binnenstad heeft ook een jongere stadsmuur.

De stad heeft daarnaast nog een aantal stadspoorten, zowel land- als waterpoorten. De meest bijzonder en bekendste is de Koppelpoort, die zowel land- als waterpoort is. Verder zijn er de Monnikendam (een waterpoort) en de Kamperbinnenpoort (een landpoort).

Bierbrouwerij De Drie Ringen is gevestigd in een voormalige stadsboerderij en brouwt op ambachtelijke wijze bier. Verder zijn het Hofje de Poth, één van de oudste hofjes in het land en het Sint-Pietersgasthuis noemenswaardige bezienswaardigheden.

Er worden stadswandelingen georganiseerd door het Gilde Amersfoort en rondvaarten in de Amersfoortse grachten door Stichting Waterlijn.

Buiten Amersfoort ligt sinds 1948 een dierentuin, het DierenPark Amersfoort, gelegen in het Bos Birkhoven, aan de westkant van de stad. Deze dierentuin trekt jaarlijks ongeveer 750.000 bezoekers (2008) en is daarmee de 16e attractie van Nederland, gerekend naar bezoekersaantallen.

Musea

Het historische stadsmuseum van Amersfoort is het Museum Flehite, waar een beeld wordt gegeven van de geschiedenis. In het geboortehuis van Piet Mondriaan bevindt zich het Mondriaanhuis, "museum voor Constructieve en Concrete Kunst". Het museum toont divers werk van Mondriaan, waaronder exemplaren van zijn geometrisch-abstracte werk, de stijl waar Mondriaan bekend om staat. Er wordt ook werk in die stijl van andere kunstenaars vertoond. Een ander kunstmuseum is het Armando Museum, dat, zoals de naam al doet vermoeden, vooral werk van Armando vertoont. In 2007 woedde brand in het pand waarin het museum gevestigd was, de Elleboogkerk. Hierna werd het werk op diverse locaties geëxposeerd. De genoemde drie musea vormen, tezamen met Kunsthal KAdE, de Stichting Amersfoort in C.

Er zijn nog andere musea in de stad te vinden. Zo is er het Cavaleriemuseum, dat gewijd is aan de geschiedenis van Nederlandse cavalerie. Twee andere musea zijn het Museum Jacob van den Hof over beeldhouwkunst, en het Vindselmuseum In Natura. Het Rietveldpaviljoen de Zonnehof is een expositieruimte voor uiteenlopende kunstvormen. Het voormalige concentratiekamp Kamp Amersfoort heeft tegenwoordig ook een museale functie.

Uitgaansleven

Amersfoort heeft één groter theater, de Flint, tevens congrescentrum, en enkele kleinere plus twee bioscoopcentra met meerdere zalen. De horeca is sinds de jaren zeventig flink ontwikkeld. Het Eemcentrum voor cultuur, met een bioscoop, muziekschool en bibliotheek, bij het centrum verrijst naar verwachting in 2011.

Defensie

Amersfoort was vanaf ongeveer 1860 tot 1980 één van de belangrijkste garnizoenssteden van Nederland. In 1939 zelfs de grootste. De groei kwam na een regeringsbesluit omstreeks 1870 om Amersfoort wegens zijn centrale ligging, de Hollandse Waterlinie, de nabijheid van oefenterreinen (Vlasakkers, Leusderheide) en de lage grondprijs uit te breiden met kazernes, vooral van de infanterie en de cavalerie. In totaal werden er acht kazernes gebouwd en kreeg de Koninklijke Marechaussee er ook een vestiging. Daarnaast verrezen er nog eens tien militaire of semi-militaire instellingen (daaronder niet begrepen Kamp Amersfoort). De militaire aanwezigheid had een grote invloed op de groei van de stad en haar economische ontwikkeling.

De volgende kazernes bevonden zich op enig moment in Amersfoort (inclusief instellingen die intussen door gemeentelijke grenswijzigingen niet meer in Amersfoort liggen, maar er militair gezien altijd onder geressorteerd hebben):

Juliana van Stolberg- of Infanterie Kazerne, 1889 - 1978 (onderverdeeld in de volgende kazernes alle gelegen aan de Leusderweg,)
- Willem Kazerne, 1889 - 1980 (hoofdgebouw nu burgerwoningen)
- Lodewijk Kazerne, 1890 - 1980 (hoofdgebouw nu burgerwoningen)
- Hendrik Kazerne, 1892 - 1980, (hoofdgebouw nu burgerwoningen)
- Adolf Kazerne, 1891 - 1980, (hoofdgebouw nu burgerwoningen)
Kamp Bokkeduinen, Kazerne II en III
Barakkenkamp " De Vlasakkers "
Prins Willem III of Cavalerie Kazerne, Aan de Heiligenbergerweg, 1883 - 1978
Bernhard Kazerne, Barchman Wuytierslaan 198, 1939 - Heden (zie ook organisatie Koninklijke Landmacht)

Onder de andere militaire instellingen die de stad heeft gekend, zijn onder meer een aantal militaire tehuizen, een militair hospitaal, een interneringskamp en een vrouwenkamp.

De afbouw van de militaire instellingen begon bij de afschaffing van de dienstplicht. Daarna volgde vanwege het einde van de Koude Oorlog een verdere inkrimping van het Nederlandse leger. Mede als compensatie voor dit aanzienlijke verlies aan banen kreeg Amersfoort de status van groeikern in 1978. Tegenwoordig is van de kazernes alleen nog de Bernhardkazerne in bedrijf.

Onderwijs en sport

Onderwijs

Amersfoort heeft geen universiteit. Er zijn vestigingen van enkele hogescholen, plus een categoriaal gymnasium, het Stedelijk Gymnasium Johan van Oldenbarnevelt.

Onder andere de volgende scholen voor algemeen voortgezet onderwijs zijn aanwezig:

Er zijn ook specifieke of beroepsopleidingen:

Centrale Opvangvoorziening voor Anderstaligen (COV)
De Kampanje - school voor persoonlijk ondernemerschap
Evangelische Hogeschool
Hogeschool Utrecht
ROC ASA
ROC Midden Nederland
Wellantcollege

Sport

Het landelijk hoofdkantoor van de tennisbond KNLTB is in Amersfoort gevestigd. Amersfoort herbergt ook de tennisclubs ALTA Amersfoort, LTV Flehite en LTV Randenbroek. Het Open Nederlands Tenniskampioenschap (Dutch Open) vond enkele jaren in Amersfoort plaats. In de nabije toekomst moet een groot tennisstadion met schuifdak klaar zijn (kosten: € 50 miljoen). Naast de KNLTB is ook het hoofdkantoor van de KNSB gevestigd in de gemeente Amersfoort (in het dorp Hoogland).

Amersfoort heeft lange tijd een voetbalclub gehad die uitkwam in de eerste divisie. Dat was de Hollandia-Victoria Combinatie, oftewel HVC. HVC speelde zijn wedstrijden in een bescheiden stadion op sportpark Birkhoven. De club heeft een aantal beroemde spelers voortgebracht als de latere bondscoach Jan Zwartkruis, keeper Piet Schrijvers, en de veldspelers Henk Wery, Mosje Temming en Ron Spelbos. De profsectie van HVC werd in 1973 omgedoopt in SC Amersfoort. Die club heeft nog tot 1982 doorgespeeld, waarna het definitieve eind kwam voor het Amersfoorts betaald voetbal.

De Rugbyclub Eemland speelt sinds 1975 in Amersfoort. De club heeft een eredivisieteam, dat anno 2009 echter niet bij de top drie scoort. Ook de Amersfoortse badmintonvereniging BCA (Badminton Combinatie Amersfoort) speelt in de hoogste Nederlandse divisie. Er is ook een Badmintonclub in Amersfoort Noord (BAN). Twee bekende zwem- en poloverenigingen zijn AZ&PC (de Amersfoortse Zwem- en Poloclub) en de Amer. In Amersfoort is sinds 1961 ook de honkbal- en softbalvereniging BSC Quick gevestigd die een eigen accommodatie heeft op het sportpark Dorrestein.

Dwars door Amersfoort loopt de Europese wandelroute E11, ter plaatse ook wel Marskramerpad of Handelsweg geheten. De E11 loopt van Den Haag naar het oosten, op dit moment tot de grens Polen/Litouwen.

Economie

Amersfoort heeft zijn economische positie vooral te danken aan zijn ligging als knooppunt op de routes oost-west en noord-zuid. De mogelijkheid om redelijk voordelig te bouwen was een ander belangrijk punt.

De stad had in de Middeleeuwen een bijzonder groot aantal brouwerijen en een belangrijke textielnijverheid. De stad beleefde in de 18e eeuw een bloeiperiode dankzij de tabaksteelt. De komst van de spoorlijn naar Utrecht in 1863 was eveneens een grote impuls. De regiofunctie van de stad nam toe.

De Amersfoortse economie bleef na de oorlog wat achter maar is na 1970 sterk gegroeid door aanwijzing als groeikern. Enkele grote bedrijven en instellingen hebben er hun hoofdkantoren, zoals ingenieursbureau Arcadis (14.000 medewerkers), verzekeraars de Amersfoortse en Agis en voedingsconcern Nutreco, naast de al aanwezige militairen, NS, en stichtingen of verenigingen als de Vereniging Eigen Huis en het Diabetesfonds. De kazernes werden vanaf ongeveer 1980 op één na gesloten. Van de sterke bouwactiviteit profiteerde ook de in Amersfoort gevestigde aannemer Meeús.

In 1990 verplaatste de Kamer van Koophandel voor Gooi- en Eemland uit Hilversum (lange tijd de economische concurrent van Amersfoort) zijn hoofdkantoor naar Amersfoort, wegens onoplosbare verkeersperikelen in Hilversum. Een vernieuwing van het stationsgebied met de bouw van een groot nieuw station vanaf 1992 trok vele bedrijven naar het centrum. Daarnaast heeft Amersfoort vanwege zijn centrale ligging altijd al een flink aantal nationale verenigingen, stichtingen en instellingen, zoals

Archeologische Monumentenwacht
Cliniclowns Nederland
Diabetes Fonds
ECABO, kenniscentrum beroepsonderwijs en bedrijfsleven
Jachtopleidingen Nederland, Stichting
KNLTB, tennis
KNPV, Koninklijke Nederlandse Politiehond Vereniging,
KNGF, Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie
Monumentenwacht Nederland
Nederlandse Associatie voor Praktijkexamens, Stichting voor onderwijs en examens in boekhouding en administratie
NVA, verzekeraars
Nes Ammim Nederland, stichting voor contact Nederland-Israël
NVF Nederlandse Vereniging van Hoofdpijnpatiënten
NVVH Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen
ROVER Vereniging Reizigers Openbaar Vervoer
Stichting Landelijk Fietsplatform
STMW Stichting Tegen Medische Willekeur
VEH, huiseigenaren
VLM Vereniging voor logistiek management
Vrouwen voor Vrede Stichting Steunfonds
's Heeren Loo, Ondersteuning voor mensen met een verstandelijke beperking

Bekende bedrijven die in Amersfoort hun hoofdkantoor hebben zijn:

Yokogawa, industriële automatisering, hoofdkantoor voor Europa
Agis Zorgverzekeringen, verzekeraar
DHL Express Benelux, logistiek bedrijf
de Amersfoortse, verzekeraar
FrieslandCampina, zuivelcoöperatie
Arcadis, internationaal advies- en ingenieursbureau bouw en milieu
DHV, internationaal advies- en ingenieursbureau infrastructuur
Nutreco, internationaal producent van veevoeder en humane voeding
The Phone House, winkelketen mobiele telefonie
Schuitema, levensmiddelenconcern; meest bekend van de supermarktketen C1000
Servex, uitbater winkelketens spoorwegstations (oa. AH to go, Kiosk)
Super de Boer, levensmiddelenhandel

Verkeer en vervoer

Spoorwegen

Amersfoort is een belangrijk spoorwegknooppunt, door de centrale ligging en door de kruising van de lijnen Amersfoort-Deventer en Zwolle-Utrecht. Er was oorspronkelijk ook een werkplaats Amersfoort, maar die is in het verleden gesloten. Het spoorwegemplacement ter plaatse is nog altijd een van de grootste in Nederland. Nabij het station ligt het redelijk nieuwe opstelterrein voor reizigerstreinen Bokkeduinen voor passagierstreinen. De oude opstelsporen worden gebruikt voor goederenvervoer, zodat de beide vervoersstromen gescheiden kunnen blijven.

In de jaren 1992-1997 werden het reizigersstation en het stationsplein van Amersfoort geheel verbouwd. In het kader van het Rail 21-plan werden onder andere een nieuw stationsgebouw gebouwd en een derde eilandperron aangelegd bij Station Amersfoort en werd het aantal sporen op twee lijnen vergroot. Ook kwam er een fly-over ('vrije kruising') bij Amersfoort Aansluiting, ten oosten van het station, waar de sporen richting Zwolle en richting Deventer splitsen. Een eventuele fly-over aan de westzijde van het station wordt nog overwogen door de Minister van Verkeer en Waterstaat.

Naast station Amersfoort telt de stad nog twee stations: Amersfoort Vathorst en Amersfoort Schothorst. Station Vathorst werd op 27 mei 2006 geopend voor de nieuwe wijk Vathorst. Beide stations worden door stoptreinen bediend; op station Schothorst eindigt bovendien een halfuurlijkse intercity uit Amsterdam.

Weg- en waterverbindingen

Amersfoort heeft sinds eind jaren zestig een ringweg. Er zijn goede aansluitingen met de nabije A1 (Hilversum, Amsterdam, Enschede) en A28 (Utrecht, Zwolle). Op het knooppunt Hoevelaken, dat ten noordoosten van de stad ligt, komen deze autowegen bij elkaar.

Er is een binnenhaven die via de Eem toegang geeft tot het Eemmeer.

Busdiensten worden verzorgd door Connexxion.

Politiek en bestuur

De gemeente heeft een kantongerecht dat ressorteert onder de rechtbank te Utrecht.

De gemeente heeft sinds 1 januari 2009 een gemeentelijke ombudsman voor de behandeling van klachten tegen de gemeente, als deze die klachten niet bevredigend oplost.

Samenstelling gemeenteraad

De gemeenteraad van Amersfoort bestaat sinds 1994 uit 39 zetels. Hieronder staat de samenstelling van de gemeenteraad sinds de vervroegde verkiezingen in 1973 vanwege de annexatie van Hoogland:

Gemeenteraadszetels
Partij	1973	1978	1982	1986	1990	1994	1998	2002	2006	2010
BPA	-	-	-	-	-	-	-	2	5	7
VVD	10	7	10	7	5	8	9	7	6	6
PvdA	9	10	8	12	6	6	9	6	10	6
D66	1	3	2	2	8	9	5	2	-	5
GroenLinks	-	-	-	-	6	4	5	4	4	5
CDA	10	15	12	12	9	7	7	6	5	4
ChristenUnie	-	-	-	-	-	-	-	3	3	3
SP	-	-	-	-	-	-	-	3	3	2
Trots op Nederland	-	-	-	-	-	-	-	-	-	1
Jouw Amersfoort	-	-	-	-	-	-	-	-	3	-
Leefbaar Amersfoort	-	-	-	-	-	-	-	4	-	-
Hart voor Amersfoort	-	-	-	-	-	-	-	1	-	-
Lijst Özcan	-	-	-	-	-	-	-	1	-	-
GPV/RPF/SGP	2	1	2	2	3	3	4	-	-	-
CD	-	-	-	-	-	2	-	-	-	-
Progressief Amersfoort	2	1	3	2	-	-	-	-	-	-
CPN	1	-	-	-	-	-	-	-	-	-
RKPN	1	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Volkspartij Hoogland	1	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Totaal	37	37	37	37	37	39	39	39	39	39