Commissie Standaardisering Autobusmaterieel
In de jaren zestig werden de stadsbussen in Nederland gestandaardiseerd door de Commissie Standaardisering Autobusmaterieel (CSA). Deze CSA-bussen reden in eerste instantie in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht, later ook in steden in heel Nederland. Tot eind jaren tachtig (vanaf 1982 de gemoderniseerde CSA-II) is dit model bus gebouwd door carrosseriebouwer Hainje (thans Berkhof) uit Heerenveen.
Geschiedenis
Het CSA-project was eerst een samenwerking tussen de technische diensten van de stadsvervoerbedrijven van Den Haag, Amsterdam en Rotterdam. In 1966, toen het GEVU vijf nieuwe bussen wilde bestellen, trok het CSA-project ook in de Domstad de aandacht. Het idee achter het CSA project was om goedkoop en snel bussen te maken, met onderdelen die tussen de steden uitgewisseld konden worden (net zoals bij de MB-200 streekbussen). In 1966 verscheen in Amsterdam de definitieve versie, nadat in Rotterdam al een aantal proefbussen waren verschenen. In hetzelfde jaar als in Amsterdam, kwamen ook de eerste bussen in 's-Gravenhage in dienst, en één maand later ook in Utrecht. De belangrijkste verschillen tussen de conservatieve stadsbussen en dit volledig nieuwe ontwerp: een volautomatische versnellingsbak met luchtvering, een dubbele instapdeur en twee uitstapdeuren.
Alle CSA-stadsbussen waren oorspronkelijk rood (voor streekbussen gold de standaardkleur geel). Eind jaren negentig kregen de meeste nog aanwezige CSA's de kleurstellingen van de verschillende vervoersbedrijven.
Anno 2006 worden alleen nog in de stadsdiensten van BBA (Breda, Tilburg en 's-Hertogenbosch) enkele bussen van dit type in de reizigersdienst ingezet. In Utrecht bij het GVU rijden nog zes bussen op weekdagen als schoolbussen tussen basisscholen en het zwembad.
Diverse bussen zijn na hun inzet in de reizigersdienst voor andere doelen ingezet. Zo worden er bussen uit Groningen en Utrecht ingezet voor een welzijnsproject, en zijn er ook al bussen in gebruik als museumbus. Zo heeft een groep bushobbyisten uit Utrecht een voormalige Utrechtse stadsbus in gebruik als museumbus. In Dordrecht rijdt een voormalige Haagse bus als verslaafdenbus rond.
Overzicht waar CSA bussen hebben gereden (onvolledig)
| Bedrijf | Series CSA I | Series CSA II |
|---|---|---|
| GVU Utrecht | 283 | 59 |
| HTM Den Haag | 330 | 80 |
| GVB Amsterdam | ? | 24 |
| GVB Groningen | 69 | 27 |
| Enhabo Nederland | ? | ? |
| SVD Dordrecht | 26 | - |
| Novio Nijmegen | ? | ? |
| SBM Maastricht | 36 | 19 |
| Connexxion Nederland | - | ? |
| Arriva Nederland | ? | ? |
| Hermes Nederland | - | 29 |
Belangrijkste gegevens CSA I/II
| Handelsbenaming CSA I/II | SB200/SB201 |
|---|---|
| Bouwjaren CSA I/II | 1966-1983/1984-1988 |
| Chassis | DAF/Volvo |
| Carrosserie | Verheul/Werkspoor/Hainje/Den_Oudsten |
| Lengte | 11½ meter |
| Aantal zitplaatsen | 33/32 |
| Aantal staanplaatsen | 58/56 |