Het stelt een winters landschap voor buiten de stadsmuur van Haarlem. De linker toren stelt de Gasthuistoren voor met rechtsachter de Kleine Houtpoort, maar zonder de kenmerkende hoektorentjes. Links staat op de bevroren stadsgracht een schimmel met daarnaast vier mannen die biervaten op een slee laden. Aan de stadsmuur hangen twee duiventillen. Rechts zijn twee kolfspelers te zien. Op de achtergrond zijn verder nog enkele vaartuigen te zien die voor het havenhoofd liggen.
Het schilderij wordt door het Rijksmuseum Amsterdam gezien als pendant van een ander werk van Berchem met hetzelfde onderwerp en dezelfde afmetingen, IJsgezicht nabij een stad. Dit is echter niet zeker. Beide werken hebben een verschillende herkomstgeschiedenis en worden verder nergens als elkaars tegenhanger vermeld.
Hoe het Rijksmuseum in het bezit kwam van het werk is niet helemaal duidelijk. Volgens het RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis is het afkomstig uit het Kabinet Van Heteren Gevers, dat op 8 juni 1809 in zijn geheel gekocht werd door het Rijksmuseum.[1] Volgens een museumcatalogus uit 1903 werd het verworven op de verkoping van de verzameling van Jan Bernd Bicker op 19 juli 1809.[2]
Volgens Moes en Van Biema komen in een museumcatalogus uit 1809 twee wintergezichten van Berchem voor: Wintergezigt (uit het Kabinet Van Heteren Gevers) en Wintergezigt aan een' Stads Wal (uit de verzameling Bicker). Uit latere beschrijvingen van het laatste werk, blijkt het hier om Stadswal van Haarlem in de winter te gaan.
Anoniem (1809) Catalogus der schilderijen, oudheden, enz. op het Koninklijk Museum te Amsterdam, Amsterdam: Gebroeders van Cleeff, p. 8, cat.nr. 26 (als ‘Een Wintergezigt aan een’ Stads Wal. Op het IJs vooraan ſtaat een wit ontſpannen Paard bij eene Slede. Verders nog vier Boeren, bezig zijnde om een Vat met Bier op eene Slede te laden. In het verſchiet zijn twee Boeren welke op het IJs kolven, en nog verder de Stads Poort, voor welke eenige Vaartuigen voor het Havenhoofd liggen’).
Anoniem (1830) Aanwijzing der schilderijen, berustende op ’s Rijks Museum, te Amsterdam, [s.l.: s.n.], p. 10, cat.nr. 27 (als ‘Een wintergezigt aan een’ stads wal. Op het ijs vooraan staat een wit ontspannen paard bij eene slede. Verder nog vier boeren, bezig zijnde om een vat met bier op eene slede te laden. In het verschiet zijn twee boeren, die op het ijs kolven, en nog verder de stads poort, voor welke eenige vaartuigen voor het havenhoofd liggen’).
Anoniem (1839) Aanwijzing der schilderijen, berustende op ’s Rijks Museum te Amsterdam, [s.l.: s.n.], p. 8, cat.nr. 27 (als ‘Een Wintergezigt aan een’ stads wal. Op het ijs vooraan staat een wit ontspannen paard bij eene slede; voorts nog vier boeren, bezig zijnde om een vat met bier op eene slede te laden; in het verschiet zijn twee boeren, die op het ijs kolven, en nog verder de stads poort, bij welke eenige vaartuigen voor het havenhoofd liggen’). Zie books.google.nl.
Anoniem (1903) Catalogus der Schilderijen miniaturen, pastels, omlijste teekeningen, enz. in het Rijks-Museum te Amsterdam, Amsterdam: Boek- en kunstdrukkerij v/h Roeloffzen-Hübner en Van Santen, p. 45, cat.nr. 464 (als Stadswal te Haarlem). Zie archive.org.
Moes, E.W., Eduard van Biema (1909) De Nationale Konst-Gallery en het Koninklijk Museum, Amsterdam: Frederik Muller & Co., p. 145, 156. Zie archive.org.
Tentoonstellingen
Koud tot op het bot. Winterlandschappen in de 16e en 17e eeuw, Stedelijk Museum Alkmaar, Alkmaar, 1977-1978, cat.nr. 18.
De Gouden Eeuw begint in Haarlem, Frans Hals Museum, Haarlem, 11 oktober 2008-1 februari 2009, ISBN 9789056626501, cat.nr. 48, p. 76, afb. 48.
↑In de lijst van werken aangekocht uit het Kabinet Van Heteren Gevens wordt vermeld ‘un beau tableaux [sic], où l'on voit un homme et un cheval, qui paraissent engourdi de froid, un traineau et d'autres accessoires’ (een mooi schilderij, waarop te zien is een man en een paard, die stijf van de kou lijken te zijn, een slee en overig bijwerk).
