Tratayenia
Tratayenia rosalesi is een vleesetende theropode dinosauriër, behorend tot de Tetanurae, die tijdens het late Krijt leefde in het gebied van het huidige Argentinië.
Vondst en naamgeving[bewerken | brontekst bewerken]
In 2006 ontdekte Diego Rosales, een technisch medewerker van de Universidad Nacional del Comahue aan de basis van een steile rotswand een skelet van een grote theropode op de Los Pilares-vindplaats bij Tratayén in de provincie Neuquén. In 2008 werd de vondst gemeld in de wetenschappelijke literatuur.
In 2018 werd de typesoort Tratayenia rosalesi benoemd en beschreven door Juan Domingo Porfiri, Rubén Darío Juárez Valieri, Domenica D.D. Santos en Matthew C. Lamanna. De geslachtsnaam verwijst naar Tratayén. De soortaanduiding eert Rosales als ontdekker. De Life Science Identifiers zijn F90BEEA9-A296-4A74-BBAF-28846E8C83F7 voor het geslacht en FEF33B2C-4A95-4BD2-87C1-5DBAB14055BD voor de soort.
Het holotype, MUCPv 1162, is gevonden in een laag rode zandsteen van de Bajo de la Carpa-formatie die dateert uit het Santonien. Het bestaat uit een gedeeltelijk skelet zonder schedel. Bewaard zijn gebleven: de zevende tot en met elfde ruggenwervel, de dertiende en veertiende ruggenwervel in aansluiting met het heiligbeen van vijf sacrale wervels; twee stukken rib; het voorblad en de bovenrand van het rechterdarmbeen; de voet van het schaambeen; en het hoofdlichaam en schacht van het rechterzitbeen. Het betreft een jongvolwassen dier waarvan de wervelbogen nog niet met de wervellichamen vergroeid waren.
Beschrijving[bewerken | brontekst bewerken]
Grootte en onderscheidende kenmerken[bewerken | brontekst bewerken]
Tratayenia heeft een aanzienlijke grootte en was in 2018 wellicht de grootste bekende megaraptoride. De lichaamslengte werd in 2008 geschat op acht meter en in 2018 zelfs aangegeven als rond de elf meter.
De beschrijvers wisten verschillende onderscheidende kenmerken vast te stellen. Sommige daarvan waren autapomorfieën, unieke afgeleide eigenschappen. Bij de middelste en achterste ruggenwervels lopen over de volle reeks de slanke richel tussen het voorste gewrichtsuitsteeksel en het zijuitsteeksel en de slanke richel tussen het zijuitsteeksel en de parapofyse evenwijdig. Bij de middelste en achterste ruggenwervels loopt de onderrand van het voorste gewrichtsuitsteeksel ongeveer horizontaal in zijaanzicht, haaks op de voorrand van dit uitsteeksel aansluitend. Bij de middelste ruggenwervels lopen er gepaarde verticale richels van de zijkanten van de basis van de voorkant van het doornuitsteeksel uitwaaierend naar de basis van het voorste gewrichtsuitsteeksel, zodanig dat er in vooraanzicht een omgekeerde Y gevormd wordt. De doornuitsteeksels van de achterste drie sacrale wervels zijn in zijaanzicht bijna tweemaal zo breed als het doornuitsteeksel van de eerste sacrale wervel.
Daarnaast was er een unieke combinatie van op zich niet unieke kenmerken. Bij de ruggenwervels en sacrale wervels zijn de pleurocoelen, de pneumatische uithollingen op de zijkant, groot en ongeveer gelijk in grootte. De ruggenwervels en sacrale wervels zijn ieder uitgehold door meerdere kleine luchtkamers. Bij de middelste en achterste ruggenwervels zijn de doornuitsteeksels over hun volle lengte overdwars afgeplat. Bij de achterste ruggenwervels zijn de wervellichamen hoger dan lang. Bij de achterste ruggenwervels hebben de achterste gewrichtsuitsteeksels op de zijkant slechts een lage bult. De achterste ruggenwervels hebben een overdwars afgeplatte, plaatvormige hyposfeen. De sacrale wervels hebben ovale pleurocoelen. Bij de sacrale wervels zijn de doornuitsteeksels naar achteren gekromd. Bij de achterste sacrale wervel is de top van het doornuitsteeksel in zijaanzicht tweemaal breder dan de basis. Het darmbeen is sterk gepneumatiseerd. Het darmbeen heeft pneumatische openingen op de buitenkant van het voorblad. De bovenrand van het darmbeen is recht in zijaanzicht.
Skelet[bewerken | brontekst bewerken]
Het aantal van veertien ruggenwervels is onzeker. De ruggenwervels zijn ongekield. Hun pleurocoelen zijn gescheiden door een dun tussenschot. Hun wervelbogen zijn opvallend hoog en smal. De onderkanten van de zijuitsteeksels zijn diep uitgehold tussen hoge richels. De richel tussen het zijuitsteeksel en de parapofyse, het raakvlak met de onderste ribkop, is goed ontwikkeld. De voorkant van het voorste gewrichtsuitsteeksel helt niet naar voren. De hyposfeen heeft drie lengterichels op de onderzijde. De doornuitsteeksels zijn rechthoekig in zijaanzicht. Die van de dertiende wervel helt afwijkend naar voren in plaats van verticaal georiënteerd te zijn als bij de andere ruggenwervels. De doornuitsteeksels en zelfs de zijuitsteeksels zijn gepneumatiseerd. Hetzelfde geldt voor de ribben.
Er zijn vijf sacrale wervels. De voorste sacrale wervels hebben de langste doornuitsteeksels van de hele bewaarde reeks van de wervelkolom. Ook deze zijn weer gepneumatiseerd, met meerdere luchtkamers. De onderzijden van de zijuitsteeksels hebben ook weer diepe uithollingen.
Het darmbeen is eveneens uitgehold. Op de bovenste achterzijde van het voorblad zijn foramina zichtbaar waardoor de luchtzakken het bot binnendrongen. Het voorblad is vooraan aan de bovenkant afgerond. Het zitbeen heeft lengtegrorven op de schacht.
Fylogenie[bewerken | brontekst bewerken]
In 2008 werd gesteld dat de nieuwe soort vermoedelijk basaal in de Tetanurae stond en wellicht een lid was van de Allosauroidea, een verwant van de Carcharodontosauridae. In 2018 werd Tratayenia binnen de Megaraptora in de Megaraptoridae geplaatst.
Het volgende kladogram toont de positie van Tratayenia in de evolutionaire stamboom volgens de analyse van 2018.
| Avetheropoda |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]
- Porfiri, J.D., Calvo, J.O., Juárez Valieri, R.D., Santos, D.D., 2008, "A new large theropod dinosaur from the Bajo de la Carpa Formation (Late Cretaceous) of Neuquén, Patagonia", In: Calvo, J.O., Juárez Valieri, R.D., Porfiri, J.D., Santos, D.D. (Eds.), Actas III Congresso Latinoamericano de Paleontología de Vertebrados. Universidad Nacional del Comahue, Neuquén, Argentina, p. 202
- Porfiri, J.D., Juárez Valieri, Rubé.D., Santos, D.D.D., Lamanna, M.C., 2018, "A new megaraptoran theropod dinosaur from the Upper Cretaceous Bajo de la Carpa Formation of northwestern Patagonia", Cretaceous Research DOI: 10.1016/j.cretres.2018.03.014