Twaalftafelenwet
De Twaalftafelenwet of de Wet der XII Tafelen (Latijn: Duodecim Tabulæ of Lex Duodecim Tabularum), uitgevaardigd in 451-450 v.Chr., was het oudste geschreven recht van het Romeinse Rijk. Hij is opgesteld onder de Republiek door de decemviri legibus scribundis en werd bekendgemaakt via twaalf bronzen platen die permanent op het Forum Romanum stonden. Daarmee markeerde de Twaalftafelenwet de overgang van gewoonterecht naar geschreven wetten die door de staat werden uitgevaardigd en die kenbaar waren voor iedereen. Het was de eerste stap in de codificatie die het uiteindelijke Romeinse recht zou kenmerken.
Totstandkoming[bewerken | brontekst bewerken]
Volgens de overlevering kwam deze wetgeving tot stand vanaf 451 v.Chr., op aandringen van de plebejers, die niet langer onderworpen wilden zijn aan een occult gewoonterecht onder de hoede van hogepriesters. Moderne historici nemen aan dat het initiatief ook of vooral van de elite kwam, die interne conflicten beter wilde beheersen. Er werd een college van tien patriciërs aangesteld, de decemviri legibus scribundis, die consulaire macht kregen (imperium). Ze stuurden een delegatie van drie man naar Athene om de wetgeving van Solon te bestuderen, en bouwden ook voort op de ongeschreven wetten van het gewoonterecht. Het resultaat werd bekendgemaakt op tien tafelen, het volgende jaar aangevuld met nog twee tafelen. Bij de patriciërs heerste onvrede, en ook de plebejers kwamen in 449 v.Chr. in opstand naar aanleiding van de wetten.
Inhoud[bewerken | brontekst bewerken]
De tekst zelf van de oorspronkelijke Twaalftafelenwet is verdwenen, maar valt door palingenese voor een groot deel te reconstrueren aan de hand van citaten uit andere werken, zij het dat de volgorde onzeker blijft. Volgens Livius vormde hij de bron van alle publiekrecht en privaatrecht, maar die indeling werd toen nog niet gemaakt en is een anachronisme. Vooral burgerlijk recht, burgerlijk procesrecht en strafrecht kwamen aan bod. De inhoud is typerend voor een agrarische gemeenschap en voor een republiek waarin het leger centraal stond. Hij omvatte zowel civiele rechten van de ciues (wapenbroeders) als de te volgen civiele procedure uit de oud-Romeinse tijd. Sommige wetten waren nog volgens het ius talionis.
De regels waren streng formalistisch. Het archaïsche karakter van de Twaalftafelenwet blijkt ook uit het feit dat magie wordt verondersteld, bijvoorbeeld in de strafbaarstelling van het betoveren van veldvruchten.
Een van de regels in de Twaalftafelenwet was de mogelijkheid voor de pater familias om een pasgeboren nakomeling met een zichtbaar gebrek voor de tiende levensdag te doden (Cicero, De legibus, 3.8.19). Dit was een onderdeel van het ius vitae necisque, vaak vertaald als het recht om te oordelen over leven en dood van zijn kinderen.
Opmerkelijk was de regel dat men bij het beschuldigen van diefstal reeds de intentie diende te bewijzen.
Indeling[bewerken | brontekst bewerken]
De gebruikelijke indeling van de tafelen is als volgt:[1]
- I — dagvaarding
- II — procesvoering voor de magistraat en de niet-ambtelijke rechter
- III — executie
- IV — familierecht
- V — erfrecht, vrouwenvoogdij en actio familiae erciscundae
- VI — eigendomsrecht, mancipatio, verjaring, in iure cessio en erfdienstbaarheden
- VII — burenrecht, koop
- VIII — privaatrechtelijke misdrijven, interest
- IX — privileges, publiekrechtelijke misdaden
- X — lijkbezorging en begrafenisrecht
- XI — decemviri legibus scribundis
- XII — diverse bepalingen
Invloed[bewerken | brontekst bewerken]
Al in 445 v.Chr. schafte de Lex Canuleia een bepaling van de Twaalftafelenwet af. Ook nadien kende de tekst evoluties. De bronzen tafelen zouden in 387 v.Chr. verwoest zijn door Brennus en zijn Galliërs. Toch bleven ze uiterst invloedrijk. Cicero vermeldt eeuwen later dat schoolkinderen de tafelen op het forum uit het hoofd kwamen leren (De legibus, 2.59). Vanwege zijn eerbiedwaardige ouderdom werd de Twaalftafelenwet onaantastbaar en moest men de strengheid ervan milderen via interpretatie. Servius Sulpicius Rufus, Marcus Antistius Labeo en Gaius schreven er commentaren op.[2] Ondanks de lapidaire stijl zetten de definities en de precieze taal van de Twaalftafelenwet een traditie van codificatie in gang die via het Romeins recht een wereldwijde impact zou hebben.
Externe links[bewerken | brontekst bewerken]
- Originele Latijnse versie
- Engelse versie
- Roman Law Library by Yves Lassard & Alexandr Koptev. Voor Engelse vertalingen klik: 18.Lingua Anglica → 451-449 Twelve Tables (vier, sterk verschillende, versies, aan te klikken)
- Twelve Tables (World History Encyclopedia)
Nederlandse vertaling[bewerken | brontekst bewerken]
- Lex XII tabularum, trad. ed. J. Hanenburg, Gent, 1972.
Voetnoten[bewerken | brontekst bewerken]
