Utrechtse sneltram
De Utrechtse Sneltram, ook bekend onder Regiotram Utrecht, is een trambedrijf in de gemeente Utrecht, Nieuwegein en IJsselstein. Het eerste gedeelte, de Sneltram Sneltram Utrecht - Nieuwegein / IJsselstein (afgekort SUNIJ, ook wel SUN) werd in de jaren 80 aangelegd om de groeikernen/slaapsteden te ontsluiten. In 2019 is er in het verlengde een tramlijn geopend naar de Uithof om een drukke busverbinding hiernaartoe te vervangen. In 2020 en 2021 is de tramlijn naar Nieuwegein en IJsselstein verbouwd van gebruik door hogevloertrams naar lagevloertrams. Totdat de verbinding tussen beide delen gereed is (naar verwachting medio 2022[1]), beginnen de beide tramlijnen aan weerszijden van het Utrechtse Centraal Station.
Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]
Tussen 1883 en 1929 verbond de tramlijn Utrecht - Vreeswijk de plaatsen Utrecht, Jutphaas en Vreeswijk.
Voor een verbinding tussen de stad Utrecht en de nieuwe woonkern Nieuwegein, een stedelijke uitbreiding van de bestaande dorpskernen van Vreeswijk en Jutphaas, heeft men zowel een trein (zoals in Zoetermeer), een trolleybus als een sneltram overwogen. Bij de treinvariant zou de spoorlijn na Lunetten en het viaduct van Rijksweg 12 afbuigen van de spoorlijn Utrecht – 's-Hertogenbosch. Anticiperend op een treinverbinding werd op de koersrol van de eerste sprinters de bestemming "Nieuwegein" opgenomen.
Zie Lunettentracé voor het hoofdartikel over dit onderwerp.De keuze viel uiteindelijk op een sneltramverbinding. De tramlijn is aangelegd door de NS. De exploitatie werd vanaf het begin echter uitbesteed aan busmaatschappij Westnederland, die gemakkelijk buschauffeurs kon opleiden tot de combifunctie trambestuurder/buschauffeur. Vanaf 1994 verzorgde Midnet de tramdienst, omdat de Nieuwegeinse vestiging van Westnederland niet zoals de rest overging naar de ZWN-Groep, maar naar Midnet. Vanaf 1999 exploiteerde Connexxion, als rechtsopvolger van Midnet, de sneltram. Op 8 december 2013 kreeg de sneltram zijn vierde exploitant: Qbuzz, dat voor het openbaarvervoernet rond Utrecht de merknaam U-OV gebruikt. Het beheer van de infrastructuur, met uitzondering van de haltes, was tot eind 2010 in handen van ProRail. Daarna ging het over naar het Bestuur Regio Utrecht (BRU).
Op 17 december 1983 reden de sneltrams voor het eerst. Lijn 100 reed van het Moreelsepark naar Nieuwegein-Zuid en lijn 101 van het Moreelsepark naar Nieuwegein Doorslag. Op 14 december 1985 werd lijn 101 verlengd naar IJsselstein. De eindhalte was Achterveld. De oorspronkelijke lijnnummers zijn in 1994, door een herverdeling in het streekvervoer en het ontstaan van Midnet, gewijzigd in 60 en 61. De lijnnummers waren aanvankelijk niet aan de buitenzijde van de trams te zien; alleen de eindbestemming werd vermeld. Sinds de invoering van de lagevloertrams in maart 2021 werden de lijnnummers relevanter (i.v.m. de doortrekking naar De Uithof) en zijn deze wel zichtbaar naast de bestemming.
Sinds 2 juli 2000 rijdt lijn 61 na IJsselstein Achterveld door naar IJsselstein Binnenstad en IJsselstein-Zuid in de nieuwbouwwijk Zenderpark.
In 2021 worden de lijnnummers 60 en 61 vervangen door 20 en 21, omdat er vanaf dan doorgereden zal worden naar Utrecht Science Park door koppeling met de Uithoflijn 22.[2]
Veranderingen in het Utrechtse stationsgebied[bewerken | brontekst bewerken]
Vanaf 2009 werd het Utrechtse stationsgebied vernieuwd. Om hiervoor ruimte te scheppen is de sneltramlijn in stappen ingekort tot het Jaarbeursplein, dat sinds 22 april 2013 het eindpunt is.[3][4][5][6] Het aantal reizigers van de sneltram nam mede hierdoor af, vanwege langere loopafstanden naar de binnenstad en het overige openbaar vervoer.
Sinds de opening van de Uithoflijn is de tram in december 2019 vertrekken er ook weer trams vanaf de Centrumzijde van Utrecht Centraal, namelijk in de richting Uithof. Er is een spoorverbinding die de twee tramlijnen met elkaar verbindt ten behoeve van remiseritten.[7]
Aan de Centrumzijde zijn vier sporen met twee eilandperrons, die alleen geschikt zijn voor lagevloertrams. Er is daar een keermogelijkheid vanuit de richting Nieuwegein. Voor de Uithoflijn zijn er twee kopsporen om te keren. Vanaf voorjaar 2021 kunnen reizigers hier zowel richting Uithof als Nieuwegein vertrekken.
Uithoflijn[bewerken | brontekst bewerken]
Zie Uithoflijn voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Op 16 december 2019 werd de uitbreiding van de sneltramlijn in gebruik genomen richting Stadion Galgenwaard en universiteitscomplex De Uithof. Deze verbinding heeft buslijn 12 vervangen, die ondanks de inzet van extra grote (dubbelgelede) bussen en een hoge frequentie al jaren kampte met een ondercapaciteit.[8]
De Uithoflijn heeft een volledig vrije baan. Alleen in De Uithof deelt de lijn zijn tracé met andere lijnbussen. De lijn eindigt bij P+R Science Park. Daar is ook een opstelterrein voor 16 trams, waar ook klein onderhoud en schoonmaakwerkzaamheden kunnen plaatsvinden.
Plan voor nieuwe tramlijnen[bewerken | brontekst bewerken]
In november 2020 presenteerden de gemeente en de provincie Utrecht met enkele omringende gemeenten een plan om twee nieuwe tramlijnen aan te leggen. Een lijn van het bedrijventerrein Kanaleneiland langs de A12 naar Zeist (Waterlinielijn) en een lijn van Station Utrecht Centraal via de nieuwe wijk Merwedekanaalzone naar Papendorp, Nieuwegein en IJsselstein (Merwedelijn). Aanleg van beide tramlijnen en een nieuw intercitystation Lunetten-Koningsweg (nabij het bestaande station Utrecht Lunetten) zou volgens de gemeente 2,5 miljard euro kosten. Het geld zou moeten komen uit het Nationaal Groeifonds van het Rijk.[9] Het verzoek hiervoor is echter afgekeurd.[10]
Een jaar later, in november 2021 presenteerden de gemeente en provincie Utrecht een plan om de Merwedelijn niet als tramlijn maar als metro aan te leggen. Op termijn zou deze lijn via de binnenstad naar het Utrecht Science Park worden doorgetrokken.[11]
Infrastructuur[bewerken | brontekst bewerken]
De spoorwijdte is 1435 millimeter (normaalspoor), de bovenleidingspanning is 750 volt gelijkstroom en het netwerk is geschikt voor tweerichtingtrams. De remise van de sneltram was tot december 2013 gecombineerd met de busgarage van het streekvervoer en bevindt zich in het noorden van Nieuwegein tussen de Jutphasespoorbrug en de halte Zuilenstein. In 2017-2019 is de remise geheel vernieuwd in verband met de uitbreiding van het wagenpark en de komst van de nieuwe lagevloertrams van het type Urbos 100.
Tramhaltes[bewerken | brontekst bewerken]
De perrons hebben geen toegangspoortjes; de kaartlezers staan op palen op de perrons. De wachttijd in geval van onjuist inchecken bedraagt 3 minuten.
Renovatie haltes[bewerken | brontekst bewerken]
Vanaf februari 2005 kregen enkele haltes een grondige renovatie. Dit betrof de haltes Graadt van Roggenweg, Ziekenhuis Oudenrijn (deze naam werd gewijzigd in 24 Oktoberplein-Zuid), 5 Mei Plein (deze naam werd gewijzigd in Winkelcentrum Kanaleneiland), Vasco da Gamalaan, Kanaleneiland Zuid, Merwestein en Nieuwegein-Zuid. Enkele jaren daarvoor waren de meeste haltes in Nieuwegein en IJsselstein al vernieuwd.
Sindsdien zijn alle haltes (met uitzondering van Merwestein) gerenoveerd. De haltes Moreelsepark en Westplein zijn niet gerenoveerd, aangezien deze zijn vervallen met de bouw van de nieuwe OV-terminal en plaats maakten voor één tijdelijke nieuwe halte aan de Jaarbeurszijde. Utrecht Centraal is opgeknapt voor de tijd dat deze halte nog dienstdeed.
Alle haltes zijn voorzien van displays die de vertrektijden aangeven van de tram en tegelijkertijd is er OV-chipkaartapparatuur geplaatst voor het in- en uitchecken en het opladen van de OV-chipkaart. Na de introductie van Voor U-huisstijl zijn er nieuwe reisinformatieposters geplaatst bij de haltes.
Vernieuwingen[bewerken | brontekst bewerken]
De oudste delen van het trambaan zijn in 1983/'85 in gebruik genomen en zijn gedurende 30 jaar intensief gebruikt. Vanaf de zomer van 2012 is trambaan jaarlijks stapsgewijs in de zomermaanden vernieuwd tijdens verschillende projecten onder noemer 'Grootschalige Vervanging Infrastructuur (GVI)'.[12] Op (delen van) het tramtraject vond vervangend busvervoer plaats.
Tijdens de vernieuwing van het tramtraject bij Nieuwegein Cityplaza / Stadscentrum ontstond een probleem waarbij een deel van de rails opnieuw aangelegd moest worden. Hierdoor liepen de werkzaamheden sterk uit, waardoor uiteindelijk niet in augustus, maar in december weer trams konden rijden.
Eind 2016 was de volledige infrastructuur tussen Utrecht en Nieuwegein Stadscentrum vernieuwd. De beide takken richting Nieuwegein-Zuid en IJsselstein-Zuid waren nog niet aan de beurt gekomen. Doordat op elke tak slechts de helft van het aantal trams rijdt, zijn rails op deze baanvakken minder versleten. In 2020 en 2021 zijn de sporen van deze takken vernieuwd.[13] Tevens werden in de zomer van 2020 alle 23 haltes aangepast aan de nieuwe lagevloertrams, die in 2021 in dienst zijn gekomen op deze lijnen. Hierbij worden ze enerzijds verlengd tot 75 meter en anderzijds verlaagd naar 30 cm hoogte.
Het plan om de halte Merwestein niet te verbouwen en te laten vervallen, omdat het aantal reizigers (circa 100 per dag) te laag is, is teruggetrokken nadat een meerderheid van de Statenfracties tegenstemde.[14]
Voorjaar 2021 is er doorgaand verkeer mogelijk van en naar de in december 2019 geopende Uithoflijn. De provincie had hiervoor 141 miljoen euro gereserveerd, maar in de zomer van 2018 bleek dat er nog 16 miljoen euro extra nodig is.[15]
Verbouwing tramlijn t.b.v. nieuwe trams[bewerken | brontekst bewerken]
Vanaf de zomer van 2020 waren er werkzaamheden en reden er bussen in plaats van trams naar Nieuwegein / IJsselstein. Door vertraging bij het werk is de herindienststelling met de nieuwe trams uitgesteld: de tram naar Nieuwegein Zuid zou op 21 september weer gaan rijden, naar IJsselstein op 26 oktober.[16] Door vertragingen bij de vergunningverlening werd de heropening met een aantal maanden uitgesteld.[17] De tram naar Nieuwegein-Zuid ging weer rijden op 3 januari 2021.[18] De tak naar IJsselstein is op 14 maart 2021 weer in gebruik gekomen.[19]
Exploitatie[bewerken | brontekst bewerken]
Dienstuitvoering[bewerken | brontekst bewerken]
Huidige dienstregeling[bewerken | brontekst bewerken]
De Utrechtse sneltram wordt bereden door drie tramlijnen. Tramlijn 60 rijdt tussen Utrecht Centraal en Nieuwegein-Zuid. Tramlijn 61 rijdt van Utrecht Centraal naar IJsselstein. Tussen Utrecht Centraal en Nieuwegein Stadscentrum rijden beide lijnen over hetzelfde traject. Samen bieden zij op dit gedeelte een dubbele frequentie. Ten slotte rijdt lijn 22 tussen Utrecht Centraal naar P+R Science Park over de Uithoflijn.
Vanaf maart 2020[bewerken | brontekst bewerken]
Als gevolg van de coronacrisis werd vanaf half maart 2020 de zondagsdienstregeling gereden, aanvankelijk met enkele stellen, later ook met gekoppelde stellen. Per 30 mei 2020 werd de tramdienst ingekort tot de halte Westraven, dit in verband met de verbouwing van de tramhaltes in Nieuwegein en IJsselstein. Op 4 juli 2020 is ook het Utrechtse deel van de lijn buiten dienst gegaan om de hoge halteperrons te kunnen verbouwen tot lage haltes voor lagevloertrams. Als gevolg daarvan kunnen de Zwitserse trams uit 1983 vanaf 4 juli 2020 niet meer worden ingezet en zijn deze na 37 jaar buiten dienst gesteld.[16] Vanaf januari 2021 kwam de tak van Utrecht naar Nieuwegein-Zuid met nieuwe trams weer in gebruik, de tak naar IJsselstein volgde in maart 2021.[19]
Voormalige dienstregelingen[bewerken | brontekst bewerken]
Hoewel de huidige dienstregeling - hierboven beschreven - al jaren de basis is, zijn er de afgelopen jaren verschillende afwijkingen geweest.
- Van enig moment tot december 2013 werd in de ochtendspits een extra rit gereden vanuit zowel IJsselstein als Nieuwegein.
- Deze extra ritten werden hierna voor een korte tijd vervangen door een snelbusverbinding vanuit IJsselstein, gereden door het GVU.
- Van 2009 tot 2014 reden tweedehands trams uit Wenen in de spitsen extra sneldienstritten tussen Utrecht en Nieuwegein-Zuid.
- Eind jaren 1990 reed elke tramlijn op zaterdagen elke 20 minuten. Op het gemeenschappelijke traject werd zo een 10-minutendienst gereden.
In de schoolvakanties geldt een aangepaste dienstregeling, waarbij in de spits een normale dagdienst wordt gereden en ook overdag met losse stellen wordt gereden. Op donderdagavond (koopavond in Utrecht) is er een extra rit naar IJsselstein.
Gebruik[bewerken | brontekst bewerken]
Het aantal reizigers van de tramlijn fluctueert per jaar en is afhankelijk van verschillende factoren. De afgelopen jaren nam het aantal reizigers op de Utrechtse sneltram af door aantal oorzaken:
- Vóór de invoering van de OV-chipkaart werden reizigersaantallen geschat, en deze geschatte aantallen bleken hoger dan de werkelijke aantallen reizigers.
- De sneltram werd vanaf 2009 ingekort in het Utrechtse stationsgebied, waardoor langere loopafstanden ontstonden naar de Utrechtse binnenstad.
- Semi-parallelle of directere buslijnen naar de Utrechtse binnenstad en andere bestemmingen hadden of kregen de voorkeur van reizigers.
- Door verscheidene grootschalige, langdurige én uitgelopen werkzaamheden nam de populariteit van de tram af.
- Versleten infrastructuur en materieel leidden dikwijls tot storingen en uitval van diensten.
- Als gevolg van de coronacrisis is het vervoer vanaf maart 2020 sterk gedaald, net als bij het openbaar vervoer elders in Nederland.
In 2016 waren de drukste tramhaltes (reizigers per jaar):[20]
- Utrecht Jaarbeursplein: 165.629
- Nieuwegein Stadscentrum: 49.010
- Utrecht 5 Meiplein: 35.180
- Utrecht Kanaleneiland-Zuid: 28.092
- Nieuwegein Zuilenstein: 22.312
| Jaar | Reizigers | Opmerkingen |
|---|---|---|
| 1985 | 9,5 miljoen | Prognose uit 1979 [24] |
| 2009 | 14,6 miljoen | |
| 2013 | 9,1 miljoen | |
| 2014 | 4,5 miljoen | Werkzaamheden in zomer |
| 2016 | 5,7 miljoen | |
| 2017 | 5,7 miljoen | |
| 2018 | 5,6 miljoen | |
| 2019 | 5,6 miljoen | |
| 2020 | 3,4 miljoen | Coronacrisis en werkzaamheden SUNIJ |
Materieel[bewerken | brontekst bewerken]
De exploitatie werd sinds het begin uitgevoerd met speciaal voor de verbinding ontworpen enkelgelede tweerichtingtrams met een hoge vloer. Enkele jaren reden er extra trams afkomstig uit Wenen. In verband met de verlenging van de sneltramlijn én ter vervanging van de originele trams worden vanaf 4 juli 2020 Spaanse lagevloertrams ingezet.
Zwitserse trams[bewerken | brontekst bewerken]
Zie Zwitserse trams in Utrecht voor het hoofdartikel over dit onderwerp._Sneltram_5002_(14398562322).jpg)
Voor de dienstuitvoering van de sneltram werden in Zwitserland 27 enkelgeledetrams aangeschaft. Deze trams deden sinds 1983 onafgebroken dienst, maar zijn wel enkele keren verbouwd en van andere kleuren en logo's voorzien. Een tramstel (5018) is afgevoerd na een ongeval. Per 4 juli 2020 zijn de 37 jaar oude trams buiten dienst gesteld. Na verbouwing van de tramhaltes worden zij vervangen door nieuwe lagevloertrams. In juli en augustus 2020 werden de trams afgevoerd naar de sloperij van HKS Metals in Amsterdam. Alleen de 5017 blijft uit museale overwegingen bewaard bij het Nederlands Transport Museum te Nieuw-Vennep.[25][26]
Weense trams[bewerken | brontekst bewerken]
Zie Weense trams in Utrecht voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
De Weense trams waren een serie enkelgelede trams die hebben dienstgedaan bij de Utrechtse sneltram tussen 2009 en 2014. De trams werden gebruikt in de spitsuren, om meer reizigers te kunnen vervoeren. De spitstram stopte niet bij elke halte. De voertuigen reden voorheen op de Weense Stadtbahn. Na de periode in Utrecht zijn de tramstellen verkocht aan het trambedrijf van Krakau (Polen).
Spaanse trams[bewerken | brontekst bewerken]
Zie Spaanse trams in Utrecht voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Voor de exploitatie van de Uithoflijn én ter vervanging van de Zwitserse trams uit 1983 zijn vanaf 2014 lagevloertrams besteld van het type Urbos 100 bij de Spaanse fabrikant Construcciones y Auxiliar de Ferrocarriles (CAF). Voor de Uithoflijn zijn 27 vijfdelige trams afgeleverd in 2017-2018, voor de te verbouwen Nieuwegeinlijn worden in 2020 22 zevendelige trams afgeleverd.[27][28] De twee tramversies kunnen op beide lijnen gebruikt worden. De maximale lengte is 75 meter, bij een combinatie van een vijfdelige met een zevendelige tram. Als gevolg van de coronacrisis is de aflevering van de trams voor Utrecht vertraagd. De laatste nieuwe trams werden begin 2021 verwacht, waardoor de doorgaande dienst tussen Nieuwegein/IJsselstein enerzijds en de Uithof anderzijds niet in december 2020, maar pas in voorjaar 2021 kon worden gerealiseerd. De kosten van deze vertraging werden op circa 14 miljoen euro geschat. De provincie Utrecht besloot in november 2020 om vijf zevendelige tramstellen extra te bestellen, dit omdat de rijtijden op de Uithoflijn langer zijn dan voorzien.[29] Deze trams worden geleverd vanaf eind 2021.[30]
Afbeeldingen[bewerken | brontekst bewerken]
Trams[bewerken | brontekst bewerken]
Sneltram 5001 in originele geel/oranje uitvoering bij de remise in Nieuwegein (1982).
Sneltram op de Jutphasespoorbrug (Utrecht–Nieuwegein).
Sneltram in reclame‑uitvoering.
Vernieuwde sneltram met de BRU‑huisstijl.
OV‑Chipkaart uitmonstering, Smakkelaarsveld te Utrecht (maart 2011).
Weense en Zwitserse trams in Utrecht (maart 2011).
Weense c6‑bijwagen in de remise in Nieuwegein.
Proefrit lagevloertram type Citadis 302 uit Mulhouse (september 2007).
Tramstel 6008 van de Uithoflijn op de halte P+R Science Park, op de openingsdag; 14 december 2019.
Tramstel 6007 van de Uithoflijn in de boog tussen de haltes UMC Utrecht en WKZ / Maxima, op de openingsdag; 14 december 2019.
Tramstel 6020 van de Uithoflijn op de halte UMC Utrecht, op de openingsdag; 14 december 2019.
Tramstel 6003 van de Uithoflijn op de kruising met de Universiteitsweg, op de openingsdag; 14 december 2019.
Tramstel 6024 van de Uithoflijn op de halte Utrecht CS Centrumzijde, op de openingsdag; 14 december 2019.
Sneltram Utrecht 5006 op de Beneluxlaan op Kanaleneiland; 17 april 2020.
Sneltram Utrecht 5027 op de Jutphasespoorbrug; 17 april 2020.
Sneltram Utrecht 5017 ter hoogte van Peppelhoeve; 17 april 2020.
Sneltram Utrecht 5017 op de halte Stadscentrum in Nieuwegein; 17 april 2020.
Sneltram Utrecht 5017 bij de halte Hooghe Waerd in IJsselstein; 17 april 2020.
Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]
- Trams in Utrecht, met ontwikkelingen vanaf de 19e eeuw.
Bronnen, noten en/of referenties
|
|
Zie de categorie Trams in Utrecht, Nieuwegein en IJsselstein van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |
-Flag.svg){kind=small} | Utrechtse tram |  | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||
| Elektrische trams en metro's in Nederland | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
| Connexxion | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|