Weerballon

Waterstofballon op Cambridge Bay Upper Air station, Nunavut, Canada

Rawinsonde weerballon net na opstijgen. Er zit een parachute halverwege het koord, met onderaan een radiosonde die verschillende parameters kan meten, zoals temperatuur, luchtvochtigheid en windsnelheid.

Een weerballon is een ballon die wordt gebruikt voor meteorologisch onderzoek. Zo'n ballon is uitgerust met instrumenten die hoog in de lucht belangrijke factoren zoals temperatuur, atmosferische druk en luchtvochtigheid kunnen meten. Weerballonnen worden soms aangezien voor een unidentified flying object of vijandig vliegtuig.

Materialen en apparatuur

De ballon zelf wordt gebruikt om de meetapparatuur de lucht in te krijgen. De ballon is vaak gemaakt van een zeer flexibel latex materiaal.

Het instrument, dat de metingen verzorgt die met radiosignalen doorgestuurd worden naar een weerstation op de grond, hangt aan een lijn onder de ballon. Dit instrument is vaak een kleine radiosonde. De lengte van de lijn tussen ballon en radiosonde is bij de dagelijkse sondering van het KNMI 55 meter. Een dergelijk grote afstand tussen ballon en sonde is nodig opdat de ballon de metingen van de sonde zo weinig mogelijk zou beïnvloeden. De meeste radiosondes meten standaardparameters zoals temperatuur, luchtvochtigheid en luchtdruk, maar er bestaan ook speciale modellen die bijvoorbeeld de ozonconcentratie meten. De sondes die ozon meten zijn herbruikbaar en de vinder die zo'n sonde terugbrengt bij het KNMI, krijgt een vindersloon.

Weerballonnen worden door militaire weerstations vanwege de lagere kosten vaak gevuld met waterstofgas, maar het KNMI en KMI gebruiken helium. Waterstof vormt vooral bij het vullen op de grond door het brand- en ontploffingsgevaar een veiligheidsrisico. Hoe snel de ballon stijgt kan worden bepaald met de hoeveelheid gas in de ballon. De weerballonnen van het KNMI bereiken doorgaans een hoogte van tussen 17 en 25 kilometer en dijen dan uit tot 9 meter in doorsnee. Weerballonnen bereiken in de praktijk hoogten van 25 tot 35 kilometer, hoogten die voor een vliegtuig onbereikbaar zijn, aan de rand van de ruimte. Voor metingen op nog grotere hoogte worden vaak onderzoeksraketten of satellieten gebruikt.

Hoe hoger de ballon komt, hoe meer hij uitzet. Dit komt door de steeds ijler wordende atmosfeer. Een ballon die op de grond een diameter van circa 2 meter heeft, kan op 30 kilometer hoogte uitdijen tot een diameter van zo'n 20 meter, waarna het materiaal scheurt. Na het klappen van de ballon komen de resten van de ballon met de radiosonde naar beneden aan een kleine parachute, die de valsnelheid enigszins beperkt.

Een loodsballon is er voor om de hoogte van de basis van een wolk boven het maaiveld te bepalen.

De grootste leveranciers van weerballonnen komen uit Japan en de Verenigde Staten.

Andere toepassingen

Het oplaten van een weerballon van ongeveer een meter doorsnede, gevuld met helium

Weerballonnen kunnen door amateurs gebruikt worden om kleine objecten naar grote hoogten te sturen. Ze worden dan voorzien van één of meerdere actioncamera's en een gps-tracker zodat de spullen na de landing teruggevonden kunnen worden.

Verwarring door weerballonnen

Weerballonnen worden soms aangezien voor een unidentified flying object of vijandig vliegtuig. In oktober 2025 kreeg Litouwen te maken met weerballonnen die vanuit Belarus (Witrusland) kwamen en de veiligheid van het luchtverkeer bedreigden. Onduidelijk is deze weerballonnen werden gebruikt voor sigarettensmokkel of spionage. Na vier ballon-incidenten sloot Litouwen als reactie de laatste nog gebruikte grensovergang met Belarus. Ursula von der Leyen, voorzitster van de Europese Commissie, noemde de ballon-incidenten in Litouwen een vorm van hybride oorlogsvoering van Rusland tegen de NAVO.

Hobbyprojecten

• Op 2 juli 1982 maakte Larry Walters een vlucht met een zelf geknutseld luchtvaartuig, gemaakt van een tuinstoel en 42 weerballonnen gevuld met helium. Hij bereikte een hoogte van ongeveer 4900 meter (16000 feet) en raakte bij de landing verstrikt in stroomloos gemaakte elektriciteitskabels.

• Basisschoolkinderen deden in het Engelse Oswestry te veel helium in hun ballon en stuurden per ongeluk hun LEGO-poppetje de stratosfeer in. Het doorstond een temperatuur van -54 °C en landde vier uur later in Newark-on-Trent, zo'n 150 kilometer oostelijker.

Externe links

• (en) Atmospheric Soundings for Canada and the United States. University of Wyoming. Gearchiveerd op 1 april 2025.
• Balloon Lift With Lighter Than Air Gases. Universiteit van Hawaï (2022). Gearchiveerd op 24 februari 2014.

Bronnen, noten en/of referenties