Naar inhoud springen

Zwaan (sterrenbeeld)

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Kaart van het sterrenbeeld Zwaan

Zwaan (Cygnus, afkorting Cyg) is een sterrenbeeld aan de noordelijke hemel tussen rechte klimming 19u07m en 22u01m en tussen declinatie +28° en +61°. Informeel wordt het sterrenbeeld het Noorderkruis genoemd, als tegenhanger van het Zuiderkruis.

Sterren

[bewerken | brontekst bewerken]

(in volgorde van afnemende helderheid)

Bezienswaardigheden

[bewerken | brontekst bewerken]
Noord-Amerikanevel

De Zwaan is een gebied met een groot aantal dubbele en meervoudige sterren, buitengewone sterren en nevelvlekken.

  • De Melkweg loopt dwars door Cygnus heen. Hij is rijk aan lichtende en donkere nevels, omdat wij hier in de richting van een spiraalarm (de Cygnusarm) kijken.
  • De Sluiernevel (NGC 6960), bestaande uit wazige slierten, waarvan men aanneemt, dat ze de overblijfselen zijn van een vroegere supernova-uitbarsting. De nevel is circa 1000 lichtjaren van ons verwijderd en heeft een diameter van 50 lichtjaren. Buiten de nevel (vooral rechts en links daarvan) zijn minder sterren te zien dan daarbinnen, wat erop wijst dat de nevel is uitgedijd: stof wordt door de nevel opgestuwd, waardoor daar de sterren gedeeltelijk worden verduisterd.
  • De Noord-Amerikanevel (NGC 7000) heeft zijn naam te danken aan zijn buitengewone vorm, die op de kaart van het Noord-Amerikaanse vasteland (vooral de Golf van Mexico) lijkt. Hij kan, onder uiterst gunstige omstandigheden, met het blote oog worden waargenomen, als een heldere haak tegen de achtergrond van de Melkweg. De nevel ligt ten westen van de ster Deneb, op een afstand van zowat 1500 lichtjaar van de aarde.
  • De Pelikaannevel is een H-II-gebied dat geassocieerd is met de Noord-Amerikanevel. De nevel is intensief bestudeerd omdat hij een bijzonder actieve mix van stervormende gebieden en gaswolken bevat.
  • Deneb (α Cygni) is met een helderheid van 1,3 duidelijk zichtbaar voor het blote oog. Deneb, het Arabische woord voor "staart", namelijk de staart van de Zwaan, is een blauw-witte superreus met een afstand van 1700 lichtjaar van de aarde. Deneb is 200 keer zo groot als de Zon en op 18 na de helderste ster aan de hemel. Noordelijk van Deneb ligt een donker gebied zonder sterren, de zogenoemde noordelijke "kolenzak", een evenknie van de Kolenzaknevel in het Zuiderkruis (Crux).
  • De dubbelster Albireo (β Cygni) straalt met gouden en blauwe kleuren met een helderheid die tussen 3,1 en 5,1 varieert. Het is een object dat met een telescoop bekeken kan worden. De afstand vanaf de aarde is zo'n 380 lichtjaar.
  • 61 Cygni is een andere belangrijke dubbelster in Cygnus. Deze verkreeg bekendheid in het jaar 1838, toen de sterrenkundige Friedrich Wilhelm Bessel (1784-1846) hem gebruikte om voor de eerste keer een parallax te meten: de schijnbare verandering van die positie van een ster die door de beweging van de aarde rond de zon veroorzaakt wordt. De dubbelster behoort met een afstand van 11,1 lichtjaar tot de 20 sterren die het dichtste bij het zonnestelsel staan.
  • De oranje ster R Cygni (HD 185456 / Espin-Birmingham 613), net ten oostzuidoosten van de blauwachtig witte dubbelster θ Cygni (theta Cygni / 13 Cygni), op 19h 36m / +50° 11'. Deze twee sterren vormen een opmerkelijk trio met de witte ster HD 185264.
  • U Cygni is een koolstofster en een van de roodste sterren in de noordelijke sterrenhemel. De nabijheid van de gewone witte ster HD 193700 (op zéér kleine radiale afstand van U Cygni) zorgt ervoor dat het kleurcontrast met de extreem rode (of oranjerode) U Cygni er in een amateurtelescoop hoogst merkwaardig uitziet. U Cygni en HD 193700 bevinden zich vier en een halve graad ten westnoordwesten van Deneb (α Cygni).
  • De Mira-veranderlijke ster Z Cygni (HD 190163 / Espin-Birmingham 640) bevindt zich net ten zuiden van de dubbelster 26 Cygni, op 20h 01m / +50° 02'. Z Cygni is een oranjegele ster, contrasterend met de blauwachtig witte 26 Cygni.
  • HD188753 is een stelsel van drie sterren op een afstand van 149 lichtjaar. De ontdekking van een gasvormige reuzenplaneet in dit planetenstelsel zet vraagtekens bij de in 2005 heersende opvattingen over het ontstaan van planeten.
  • Cygnus X-1 is een opvallende bron van röntgenstralen en mogelijk een zwart gat.
  • Cygnus X-3 is een microquasar en een bron van hoogenergetische röntgen- en kosmische straling.
  • Cygnus A is een radio-sterrenstelsel, een van de sterkste radiobronnen aan de hemel.
  • Naamloze sterrenrij of telescopisch asterisme op 19h 46m / +42° 35', twee en een halve graad ten zuiden van de ster δ Cygni (delta Cygni) en 1 graad ten oostzuidoosten van de ster 14 Cygni.

Cornucopia van roodkleurige variabele sterren

[bewerken | brontekst bewerken]

Het sterrenbeeld Zwaan staat bekend als het gebied van de rode sterren, zo is het beschreven in Thomas William Webb's Celestial Objects for Common Telescopes, Volume 2: The Stars.

Een overzichtlijst van rode variabele sterren in de Zwaan

[bewerken | brontekst bewerken]
  • CCCS = Catalogue of Cool Carbon Stars, Catalogus van koele koolstofsterren
  • EB = Espin-Birmingham catalogus van roodkleurige sterren

19h-20h

  • CH Cygni (EB 600), 19:24:33,0 / +50°14'30"
  • AW Cygni (EB 608), 19:28,8 / +46°02'
  • NSV 12165, 19:34,2 / +28°04'
  • R Cygni (EB 613), 19:36:49,3 / +50°12'00"
  • TT Cygni (EB 616), 19:40:57 / +32°37'06"
  • χ Cygni (EB 628), 19:50:33,9 / +32°54'53"
  • V 2093 Cygni (EB 630), 19:50:46,8 / +37°49'35"
  • AX Cygni (EB 634), 19:57:12,6 / +44°15'41"

20h-21h

  • CCCS 2844, 20:01 / +40°01'
  • V 717 Cygni (EB 638), 20:01:05,1 / +30°49'52"
  • Z Cygni (EB 640), 20:01:27,5 / +50°02'33"
  • CCCS 2849 (V 1583 Cygni), 20:02 / +30°46'
  • GN Cygni, 20:04,4 / +40°27'
  • S Cygni (EB 646), 20:05:29,8 / +57°59'09"
  • SV Cygni (EB 650), 20:09:30,09 / +47°52'17,2"
  • AY Cygni (EB 649), 20:09:43,8 / +41°29'36"
  • RY Cygni (EB 651), 20:10,4 / +35°57'
  • V 429 Cygni (EB 654), 20:11,1 / +36°07'
  • RS Cygni (EB 657), 20:13:23,6 / +38°43'43"
  • CCCS 2884, 20:14:07,7 / +58°06'19"
  • WX Cygni, 20:18,6 / +37°27'
  • U Cygni (EB 663 / HD 193680), 20:19:36,1 / +47°53'42" (de diep oranjerode kleur van deze ster wordt nog eens extra geaccentueerd door de nabijheid van de gewone witte ster HD 193700, wat het kleurcontrast van dit koppel in elk type telescoop zeer opmerkelijk maakt.)
  • V Cygni (EB 681), 20:41:18,2 / +48°08'32"
  • V 569 Cygni, 20:43 / +32°07'
  • CCCS 2925, 20:43 / +35°04'
  • CCCS 2935, 20:49 / +33°13'
  • DS Cygni, 20:50,3 / +45°25'

21h-22h

  • YY Cygni (EB 705), 21:22:28,7 / +42°23'47"
  • V 460 (EB 711) (DS Pegasi), 21:42:01 / +35°30'37"
  • RV Cygni (EB 713), 21:43:16,2 / +38°01'04" (Very Red Star B 592, Burnham's Celestial Handbook, blz 744).
  • LQ Cygni, 21:46,6 / +52°34'
  • LW Cygni (EB 720), 21:56:30 / +50°35'

Aangrenzende sterrenbeelden

[bewerken | brontekst bewerken]

(met de wijzers van de klok mee)

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zwaan_(sterrenbeeld)&oldid=69940147"