Samoaans
| Samoaans gagana Sāmoa | ||||
|---|---|---|---|---|
| Gesproken in | Samoa, Amerikaans-Samoa | |||
| Sprekers | ongeveer 370.000 | |||
| Taalfamilie | ||||
| Alfabet | Latijns schrift | |||
| Officiële status | ||||
| Officieel in | ||||
| Taalcodes | ||||
| ISO 639-1 | sm | |||
| ISO 639-2 | smo | |||
| ISO 639-3 | smo | |||
| ||||
Het Samoaans (gagana Sāmoa, [ŋaˈŋana saːˈmoa]?) is een Polynesische taal en de officiële taal van Samoa en Amerikaans-Samoa (naast het Engels). Er wonen ook veel sprekers in Australië, Nieuw-Zeeland, Tonga en de Verenigde Staten. Over de gehele wereld zijn er ongeveer 370.000 mensen die deze taal spreken.
Classificatie[bewerken | brontekst bewerken]
Het Samoaans is een Nucleair-Polynesische taal, samen met onder anderen Hawaïaans en het Maori. Het is het meest verwant aan het Tokelaus, waarmee het de Samoïsche groep vormt.[1]
Alfabet[bewerken | brontekst bewerken]
Het Samoaans wordt geschreven met een vorm van het Latijnse alfabet:[2][3]
- a, e, i, o, u, f, g, h, k, l, m, n, p, r, s, t, v, ʻ
Klinkers kunnen lang of kort zijn, en lange klinkers worden aangegeven door een macron (dus ā, ē, ī, ō, ū).
Tussen de jaren '60 van de twintigste eeuw en 2012 werden macrons en de koma liliu (de letter ʻ) in vele teksten niet gebruikt.Bovendien wordt vanwege de beperktheid van moderne toetsenborden de koma liliu vaak vervangen door een simpele apostrof of accent.
Klankleer[bewerken | brontekst bewerken]
Het Samoaans heeft een behoorlijk beperkt aantal klanken. De klinkers zijn simpelweg /a/ (a), /e/ (e), /i/ (i), /o/ (o) en /u/ (u). Elke klinker kan ook lang zijn, dus /aː/, /eː/, /iː/, /oː/ en /uː/. Het verschil tussen lange en korte klinkers is fonemisch: aso (/ˈaso/, "dag") verschilt van asō (/aˈsoː/, "vandaag").[4]
Er zijn dertien medeklinkers in het Samoaans: /f/ (f), /ŋ/ (g), /h/ (h), /k/ (k), /l/ (l), /m/ (m), /n/ (n), /p/ (p), /r/ (r), /s/ (s), /t/ (t), /v/ (v) en /ʔ/ (ʻ). De medeklinkers /h/, /k/ en /r/ komen alleen voor in leenwoorden. Fonetisch gezien, zijn de volgende realisaties veelvoorkomend:[4][5]
- /p/, /t/ en /k/ als [b], [d] en [ɡ] tussen klinkers
- /t/ gevolgd door /i(ː)/ als [t͡s]
- /ŋ/ als [ɲ] (vooral in de schriftelijke taal, tautala lelei)
- /f/ als [p] en /p/ als [f] (deze worden soms niet uit elkaar gehaald)
- /f/ als [ɸ] of [h]
- /s/ gevolgd door /i(ː)/ als [ʃ]
- /r/ als [ɹ]
Verder komen de volgende veranderingen voor in de spreektaal (tautala leaga):[4][5]
- /k/ wordt samengevoegd met /t/ tot [k]
- /ŋ/ wordt samengevoegd met /n/ tot [ŋ]
- /l/ wordt samengevoegd met /r/ tot [l] (en soms [ɹ], [ɭ] en [ɽ])
- /ʔ/ aan het begin van een woord wordt verwijderd.
- Lange klinkers in de derdenalaatste of nog eerdere lettergrepen
Lettergrepen zijn in het Samoaans altijd in de vorm (C)V(ː)(V). Dit betekent dat er in een lettergreep hooguit één medeklinker voorkomt, die de al dan niet lange klinker of een diftong altijd voorafgaat. De klemtoon valt op het één-na-laatste lettergreep, tenzij de laatste lettergreep een lange klinker (of diftong) bevat; dan valt de klemtoon daarop.[3][4]
De diftongen van het Samoaans zijn /ai̯/, /ei̯/, /oi̯/ en /au̯/, /eu̯/, /ou̯/.
Referenties[bewerken | brontekst bewerken]
- ↑ John Lynch, Malcolm Ross, Terry Crowley (2002), The Oceanic languages. ISBN 978-0-7007-1128-4.
- ↑ John F. Mayer (1975), Samoan Language: A Manual for the Study and Teaching of the Samoan Language as Taught by Peace Corps/W.Samoa.
- ↑ a b George Pratt (1893), Grammar and Dictionary of the Samoan language.
- ↑ a b c d John Alderete, Mark Bradshaw, Simon Fraser (2012), Samoan grammar synopsis.
- ↑ a b Ulrike Mosel, Even Hovdhaugen (1992), Samoan reference grammar. Scandinavian University Press.