Associatie van vetkruid en tijm

Associatie van vetkruid en tijm
Syntaxonomische indeling
Klasse:	Koelerio-Corynephoretea; (klasse van droge graslanden op zandgrond)
Orde:	Trifolio-Festucetalia ovinae; (struisgras-orde)
Verbond:	Sedo-Cerastion; (verbond van droge stroomdalgraslanden)
Associatie
	Sedo-Thymetum; Doing ex Weeda, Doing & Scham.
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons

De associatie van vetkruid en tijm (Sedo-Thymetum) is een associatie uit het verbond van droge stroomdalgraslanden (Sedo-Cerastion). Het is een bloem- en kleurrijke plantengemeenschap van droge, kalkarme zandgronden in Nederland, België en Duitsland.

Naamgeving en codering[bewerken | brontekst bewerken]

Syntaxoncode voor Nederland (rVvN): r14Bc01
BWK-karteringscode: hu
Natura2000-habitattypecode (EU-code): H6120
Corine biotope: 34.12 Pelouses des sables calcaires
Eunis Habitat Types: E1.12 Euro-Siberian pioneer calcareous sand swards

De wetenschappelijke naam Sedo-Thymetum is afgeleid van de botanische namen van twee opvallende soorten voor de associatie, de kensoort zacht vetkruid (Sedum sexangulare) en grote tijm (Thymus pulegioides).

Fysiognomie[bewerken | brontekst bewerken]

De associatie van vetkruid en tijm kent een tamelijk bijzondere en opvallende fysiognomie. De vegetatie is veelal zeer bloem- en kleurrijk. Het zijn meestal witbloemige en geelbloemige kruiden die het vegetatieaspect kunnen bepalen. De vegetatie kan ook een rode gloed hebben, op plaatsen waar bijvoorbeeld schapenzuring en gewoon purpersteeltje hoge bedekkingen bereiken. De associatie is dikwijls lintvormig ontwikkeld. De formatie waarin de associatie zich manifesteert betreft een grasland met een zeer sterk pionierkarakter.

De vegetatie wordt gevormd door een lage kruidlaag en een moslaag. Vooral thermofiele chamefyten en therofyten nemen een belangrijke plaats in. Onder de chamefyten is het aandeel succulenten en halfstruiken opvallend groot en onder de therofyten vooral winterannuellen.

Ecologie[bewerken | brontekst bewerken]

Vegetatie van de associatie van vetkruid en tijm ontwikkelt zich op relatief hooggelegen, zeer goed drainerende standplaatsen op meso-oligotrofe tot oligotrofe, kalkarme tot licht kalkhoudende, grove zandgrond in de buurt van rivieren of grote beken.^[1] Deze zandgrond moet humusarm en (enigszins) grindhoudend zijn. Het gaat om droge, snel opwarmende plekken die zijn blootgesteld aan het volle zonlicht. De basenvoorziening wordt doorgaans op peil gehouden door een zeer korte inundatie of hoge grondwaterstanden in de winter of lente. Buiten het waterbereik kan de basenvoorziening soms echter ook standhouden door afspoeling van basen uit nabijgelegen elementenverharding.^[1] De associatie is te vinden op oeverwallen, donken, dijken, zandgroeven, bermen en voormalige stuwwallen. Heel soms kan de associatie of fragmenten daarvan ook worden aangetroffen op hoge kribben.

De associatie van vetkruid en tijm ook als vervangingsgemeenschap optreden van de associatie van sikkelklaver en zachte haver wanneer deze door watergeweld, aftrapping of verdroging beschadigd is.

Subassociaties in Nederland en Vlaanderen[bewerken | brontekst bewerken]

Binnen de associatie van vetkruid en tijm onderscheidt men in Nederland en Vlaanderen twee subassociaties.^[1]

Subassociatie met klein vogelpootje[bewerken | brontekst bewerken]

Een subassociatie met klein vogelpootje (Sedo-Thymetum ornithopodetosum) kan zich ontwikkelen op de meest kalkarme standplaatsen binnen de associatie; de pH ligt iets lager. Deze subassociatie vertoont enige verwantschap met twee andere verbonden van de struisgras-orde: het dwerghaver-verbond en het verbond van gewoon struisgras. Differentiërende taxa zijn klein vogelpootje, gewoon reukgras, eenjarige hardbloem, zandblauwtje, vroege haver, klein tasjeskruid en grijze bisschopsmuts. De Nederlandse syntaxoncode (conform de rVvN) voor deze subassociatie is r14Bc01a.

Subassociatie met sikkelklaver[bewerken | brontekst bewerken]

Een subassociatie met sikkelklaver (Sedo-Thymetum medicaginetosum) kan zich ontwikkelen op de meest kalkrijke standplaatsen binnen de associatie. Deze subassociatie vertoont verwantschap met de associatie van sikkelklaver en zachte haver. Differentiërende taxa zijn sikkelklaver, zachte haver, akkerwinde, zachte ooievaarsbek, ruige weegbree, cipreswolfsmelk, gewone agrimonie. De Nederlandse syntaxoncode (conform de rVvN) voor deze subassociatie is r14Bc01b.

Verspreiding[bewerken | brontekst bewerken]

Het verspreidingsgebied van de associatie van vetkruid en tijm is klein. De gemeenschap wordt enkel aangetroffen in Nederland, België en Duitsland. Overal binnen het verspreidingsgebied betreft het een zeer zeldzaam en bedreigd vegetatietype, waarvan de standplaatsen sterk zijn versnippert door antropogene landschapsingrepen.

In Nederland en Vlaanderen vindt men alleen nog associatiefragmenten van zeer geringe oppervlakten. Deze liggen vooral op de terrassen van de Maas in Noord-Limburg en Noord-Brabant, langs de IJssel en de Overijsselse Vecht. In Vlaanderen zijn goede voorbeelden van deze associatie niet meer voorradig, maar in de kuststreek en langs de Grensmaas vinden we nog graslanden waar enkele van de kensoorten voorkomen. De associatie kent een duidelijk verspreidingszwaartepunt nabij de grote rivieren in het fluviatiel district. In minder rijk ontwikkelde vormen komt de associatie ook voor langs kleine rivieren en grote beken in het subcentreuroop district en Gelders district, zoals bij de Overijsselse Vecht, de Dinkel en de Berkel.^[2]

Bedreiging en bescherming[bewerken | brontekst bewerken]

Deze associatie wordt vooral bedreigd door verwaarlozing. Typisch voor een pioniersvegetatie, is beweiding of een beheer gericht op het veroorzaken van lokale bodemerosie noodzakelijk om ze te laten voortbestaan. Gebeurd dit niet, dan vindt vergrassing en/of vermossing plaats.

Diagnostische taxa voor Nederland en Vlaanderen[bewerken | brontekst bewerken]

Deze associatie heeft vooral zacht vetkruid, tripmadam, liggende ereprijs, zandwolfsmelk en kaal breukkruid als kensoorten, dikwijls in combinatie met andere verbonds-, orde- en klassekensoorten. Vele van deze soorten zijn zeldzaam tot zeer zeldzaam. In België en Nederland verdwenen soorten als de Kartuizer anjer en het wildemanskruid maakten in het verleden ook deel uit van deze lijst.

Kruidlaag

Kentaxon	Diff.soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
kA	-	> 60%	zacht vetkruid	Sedum sexangulare
kA	-	> 30%	tripmadam	Sedum rupestre
kA	-	> 20%	liggende ereprijs	Veronica prostrata
kA	-	> 20%	kaal breukkruid	Herniaria glabra
kA	-	< 10%	zandwolfsmelk	Euphorbia seguieriana
kV	-	> 40%	voorjaarsganzerik	Potentilla tabernaemontani
kV	-	> 10%	handjesgras	Cynodon dactylon
kV	-	< 10%	cipreswolfsmelk	Euphorbia cyparissias
kV	-	-	kartuizer anjer	Dianthus carthusianorum	niet in België en Nederland
kV	-	-	wildemanskruid	Pulsatilla vulgaris	niet in België en Nederland
kO	-	> 20%	liggende klaver	Trifolium campestre
kO	-	> 20%	hazenpootje	Trifolium arvense
kO	-	> 20%	overblijvende hardbloem	Scleranthus perennis
kO	-	> 10%	viltganzerik	Potentilla argentea
kO	-	> 10%	klein timoteegras	Phleum nodosum
kK	-	> 70%	geel walstro	Galium verum
kK	-	> 50%	gewoon biggenkruid	Hypochaeris radicata
kK	-	> 40%	zandhoornbloem	Cerastium semidecandrum
kK	-	> 30%	zandzegge	Carex arenaria
kK	-	> 20%	vroegeling	Erophila verna
kK	-	> 10%	kleine leeuwentand	Leontodon saxatilis
bg	-		duizendblad	Achillea millefolium
bg	-		smalle weegbree	Plantago lanceolata
bg	-		akkerhoornbloem	Cerastium arvense
bg	-		schapenzuring	Rumex acetosella	Differentiërend binnen het verbond
bg	-		muizenoor	Pilosella officinarum
bg	-		grote tijm	Thymus pulegioides

Moslaag

Kentaxon	Diff.soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam
kK	-	> 20%	gewoon klauwtjesmos	Hypnum cupressiforme
kK	-	> 20%	grijze bisschopsmuts	Racomitrium canescens
kK	-	> 10%	gewoon purpersteeltje	Ceratodon purpureus

Fotogalerij[bewerken | brontekst bewerken]

Vroeg zomeraspect
Subassociatie met klein vogelpootje
Open vorm met veel tripmadam en wilde averuit

Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]

Zie de categorie Sedo-Thymetum van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

↑ ^a ^b ^c Weeda, E.J., Doing, H. & Schaminée, J.H.J. (1996). In: J.H.J. Schaminée, A.H.F. Stortelder & E.J. Weeda. De vegetatie van Nederland (pp. 106–108). Opulus Press, Uppsala/Leiden.
↑ Vlieger, J. (1937). Plantensociologische waarnemingen in de omgeving van Eibergen. Nederlandsch Kruidkundig Archief 47: 61–84.

[VvN3-1] Weeda, E.J., Doing, H. & Schaminée, J.H.J. (1996). In: J.H.J. Schaminée, A.H.F. Stortelder & E.J. Weeda. De vegetatie van Nederland (pp. 106–108). Opulus Press, Uppsala/Leiden.

[2] Vlieger, J. (1937). Plantensociologische waarnemingen in de omgeving van Eibergen. Nederlandsch Kruidkundig Archief 47: 61–84.

[1]

[2]

Orde:	Corynephoretalia canescentis (buntgras-orde)
Verbond:	Corynephorion (buntgras-verbond)
Associaties:	Spergulo-Corynephoretum (associatie van buntgras en heidespurrie) · Violo-Corynephoretum (duin-buntgras-associatie)

Orde:	Trifolio-Festucetalia ovinae (struisgras-orde)
Verbond:	Thero-Airion (dwerghaver-verbond)
Associatie:	Ornithopodo-Corynephoretum (vogelpootje-associatie)
Verbond:	Plantagini-Festucion (verbond van gewoon struisgras)
Associaties:	Festuco-Thymetum serpylli (associatie van schapengras en tijm) · Festuco-Galietum veri (duin-struisgras-associatie)
Verbond:	Sedo-Cerastion (verbond van droge stroomdalgraslanden)
Associaties:	Sedo-Thymetum (associatie van vetkruid en tijm) · Medicagini-Avenetum pubescentis (associatie van sikkelklaver en zachte haver)

Orde:	Cladonio-Koelerietalia (fakkelgras-orde)
Verbond:	Tortulo-Koelerion (duinsterretjes-verbond)
Associaties:	Phleo-Tortuletum ruraliformis (duinsterretjes-associatie) · Sileno-Tortuletum ruraliformis (kegelsilene-associatie) · Tortello-Bryoerythrophylletum (associatie van oranjesteeltje en langkapselsterretje)
Verbond:	Polygalo-Koelerion (verbond van droge, kalkrijke duingraslanden)
Associaties:	Taraxaco-Galietum veri (duin-paardenbloem-associatie) · Anthyllido-Silenetum (associatie van wondklaver en nachtsilene)