Overleg:Reductionisme

Over emergentisme en reductionisme.

Er blijkt regelmatig verwarring te bestaan over de betekenis van deze begrippen. Vullen ze elkaar aan of zijn ze tegenstrijdig?

Het reductionisme beweert dat (natuur)verschijnselen te reduceren zijn tot het product van wisselwerkingen tussen hun elementaire bouwstenen binnen een allesomvattende consistente theorie over de natuurwetten die de aard van deze wisselwerkingen beschrijven. Uiteindelijk zou dit moeten leiden tot een Theorie van alles. Een reductionist is tevreden als hij een natuurverschijnsel kan verklaren als het resultaat van een wisselwerking tussen verschillende bouwstenen met hun specifieke eigenschappen.

Emergentisten beweren dat dit niet altijd kan omdat er veel verschijnselen zijn met eigenschappen die totaal anders zijn dan die van hun elementaire bouwstenen, en die daar ook niet uit afleidbaar zijn. Zo heeft bv. een atoom geheel andere eigenschappen dan die van zijn bouwstenen: elektronen, protonen en neutronen. Er moest zelfs een geheel nieuwe theorie ontworpen worden (het atoommodel van Bohr, het eerste grote succes van de kwantummechanica) om het atoom als verschijnsel te kunnen duiden. Emergentisten beweren dus dat er geen allesomvattende consistente theorie over de natuur kan bestaan omdat er op elk schaalniveau zich nieuwe, emergente verschijnselen voordoen, die op zich wel verklaarbaar maar die niet het vanzelfsprekende resultaat zijn van de wisselwerking tussen zijn elementaire bouwstenen.

Een eenvoudig voorbeeld ter illustratie:

Het ontstaan en het oplossen van een file auto’s op een snelweg is eenvoudig te verklaren en ook te simuleren in een computerprogramma. De wisselwerking tussen die auto’s is afhankelijk van de snelheid en de minimale afstand tussen de auto’s onderling. Het (zwakke) emergente verschijnsel dat zich hierbij voordoet is dat van een achteruitlopende longitudinale golf. Dit verschijnsel is een kenmerk van het collectief, niet van de afzonderlijke auto’s maar op zich als emergent verschijnsel prima verklaarbaar. “Harde” reductionisten zullen echter zeggen dat dit verschijnsel prima te verklaren is uit de collectieve wisselwerkingen tussen de auto’s. Het patroon dat daaruit voortkomt (de longitudinale golf) is een louter subjectieve, op basis van kennistheorie toegepaste beoordeling van dat patroon. En dat geldt voor alle zgn “zwakke” emergente verschijnselen zoals: een vlucht spreeuwen, een school vissen, paniek in een mensenmassa, de beweging van sterren in een spiraalstelsel, entropie (in de zin van wanorde), het zgn. Game of Life van Conway.

Dit harde reductionisme faalt echter bij “sterke” emergentie zoals bv. in het bovengenoemde atoommodel van “Bohr”, het resultaat van een chemische reaktie, kristalvorming, een mutatie in het DNA, artefakten, etc. In die gevallen heeft het emergente verschijnsel nieuwe en bijzondere eigenschappen die niet afleidbaar zijn uit eigenschappen van de afzonderlijke bouwstenen.

Steeds meer fysici (f.i. Piers Coleman, Klaas Landsman) beschouwen emergentisme en reductionisme niet als tegenstrijdig maar als complementair. Ypan1944 (overleg) 10 dec 2019 15:01 (CET)