Gebaar
Een gebaar is een beweging van handen, hoofd en/of andere lichaamsdelen vanuit de intentie om te communiceren of om de gesproken communicatie te ondersteunen. Gebaren zijn bij met name doven een onderdeel van een uitgebreide gebarentaal. Gebaren zijn dikwijls cultureel bepaald. Ze worden ook in vele godsdiensten gebruikt.
Sommige van de hieronder beschreven gebaren kunnen als zeer kwetsend of beledigend worden beschouwd.
Soorten gebaren[bewerken | brontekst bewerken]
David McNeill onderscheidt in zijn boek Hand and mind: what gestures reveal about thought (1992) vijf soorten gebaren op basis van de aanwezigheid van gesproken taal en hoe conventioneel de gebaren zijn. Die soorten gebaren plaatst hij op een as genaamd Kendons continuüm. Links op de as staan de meest spontane gebaren die de gesproken taal begeleiden, rechts bevinden zich de meest conventionele gebaren die zonder gesproken taal gebruikt worden. De soorten gebaren op Kendons continuüm zijn: gesticulatie, taalachtige gebaren, pantomimes, emblemen en gebarentalen.[1] De tabel hieronder biedt een schematisch overzicht.
| Gesticulatie | Taalachtige gebaren | Pantomimes | Emblemen | Gebarentalen | |
|---|---|---|---|---|---|
| Gesproken taal | Ja | Ja | Nee | Ja/Nee | Nee |
| Conventioneel | Nee | Nee | Nee | Ja | Ja |
- Gesticulatie (Engels: “co-speech gestures”): Dit is de verzamelnaam voor spontane gebaren die een spreker maakt tijdens het spreken. Hieronder verstaan we onder andere het meetellen op de vingers tijdens een opsomming of met de handen "enerzijds" en "anderzijds" weergeven.
- Taalachtige gebaren (Engels: “language-like gestures”): Dat zijn gebaren die net als gesticulatie de gesproken taal begeleiden, maar in tegenstelling tot gesticulatie wel geïntegreerd zijn in de gesproken zin. Een voorbeeld van een taalachtig gebaar is de uitspraak “Ik voel me [duim omhoog]”, waar het gebaar “duim omhoog” het woord “goed” vervangt.
- Pantomimes: Dit zijn gebaren die zonder gesproken woorden een object of actie uitbeelden. Pantomimes zijn vaak iconisch, wat betekent dat de vorm van pantomimegebaren lijkt op wat ze uitbeelden.[1] Een voorbeeld van een iconisch pantomime gebaar is een kader uitbeelden door de vingers in een rechthoekige vorm te plaatsen (zie afbeelding).
- Emblemen: Dit zijn conventionele en cultuurgebonden gebaren. Ze kunnen zowel met als zonder gesproken taal gebruikt worden.[1] Voorbeelden van zulke gebaren zijn de duim omhoog of de opgestoken middelvinger. Dat emblemen conventioneel zijn, betekent dat ze strikte regels rond hun vorm en betekenis hebben. Om bijvoorbeeld te tonen dat iets goed is, mag de duim niet naar beneden, want anders verandert de betekenis naar “slecht”. De culturele gebondenheid houdt in dat elke cultuur een verzameling van emblemen met een vaste vorm en betekenis heeft. Emblemen kunnen bijgevolg buiten een cultuur een andere betekenis hebben of niet bestaan.[2] Enkele voorbeelden van emblemen met een verschillende betekenis over culturen heen zijn te vinden in dit artikel onder Gebaren en cultuur.
- Gebarentalen: Gebarentalen zijn volwaardige talen op basis van conventionele gebaren met een eigen woordenschat (“gebarenschat”), grammatica en regels rond de handvorm en -beweging[1][3]. Gebarentalen worden voornamelijk gebruikt door doven. Ze worden in tegenstelling tot gesticulatie en emblemen per definitie zonder gesproken taal gebruikt.
Daarnaast definieert Desmond Morris in zijn boek Body Talk: a world guide to gestures (1994) technische gebaren. Dat zijn gebaren die aangeleerd moeten worden en die enkel door een beperkte groep mensen gebruikt wordt. Als voorbeeld geeft hij de gebarentaal voor brandweerlui. Ook de vlaggentaal die gebruikt wordt op luchthavens en schepen valt onder deze categorie.[4]
Gebaren en cultuur[bewerken | brontekst bewerken]
Gebaren (vooral emblemen) zijn dikwijls cultureel bepaald, tenzij het gebaar zo universeel is dat het door iedereen op dezelfde manier begrepen worden. Wanneer dit niet het geval is kan een gebaar verkeerd of zelfs als een belediging worden opgevat. Ook de gepastheid van gebaren verschilt per cultuur en per situatie. In sommige landen is het gebruikelijk uitgebreide gebaren te maken bij het praten. In andere landen wordt dat niet gewaardeerd. Ook in zakenkringen, vergaderingen en bij zakelijke toespraken is het niet gebruikelijk veel gebaren te maken, hoewel deze soms een spreker kunnen helpen de aandacht vast te houden.
- Een Nederlander die een cirkel van zijn duim en wijsvinger maakt, duidt daarmee goedkeuring aan. In Frankrijk is dit het gebaar voor nul. In Japan betekent dit 'geld'. In Arabische landen symboliseert het het boze oog en in Iran is dit een uitgesproken seksueel gebaar.
- Met de opgestoken duim geven Nederlanders aan dat iets goed is. Duikers geven er juist mee aan dat ze omhoog willen omdat het juist niet goed gaat. In landen rond de middellandse zee is het een obsceen gebaar.
- Grieken en Bulgaren maken knikkende hoofdbewegingen als ze 'nee' bedoelen en kantelen hun hoofd lichtjes bij 'ja'. Bovendien is het Griekse woord voor 'ja' 'nè', wat nou net weer lijkt op de neewoorden in de verschillende Europese talen ('nee', 'no', 'nein', 'njet', 'non').
- Wijzen is over het algemeen toegestaan wanneer men naar een object wijst. Direct naar een persoon wijzen wordt in veel landen als aanvallend of denigrerend gezien.
- Wenken in de betekenis van 'kom eens hier' wordt in Nederland gedaan met de handpalm omhoog. In Arabische en Afrikaanse landen wenkt men met de handpalm naar beneden (wat in Nederland juist: ' ga weg!' betekent. Dit geeft soms verwarring. Het wenkgebaar met alleen de vinger wordt in veel situaties niet gewaardeerd. Ouders en leraren maken het gebaar immers naar hun (stoute) kinderen en prostituees naar mogelijke klanten, en niemand wil als ondeugend kind of hoerenloper worden aangemerkt.
Voorbeelden van gebaren[bewerken | brontekst bewerken]
Hieronder volgt een opsomming van voorbeelden van gebaren. De voorbeelden zijn geordend volgens de lichaamsdelen waarmee het gebaar wordt uitgebeeld.
Met één hand[bewerken | brontekst bewerken]
| naam | gebaar | betekenis |
|---|---|---|
| afkloppen | met knokkels op hout kloppen | hoop op succes, of het ongedaan maken van ongeluk. In Duitse universiteiten en het Duitse zakenleven wordt afkloppen als alternatief voor handenklappen gebruikt om waardering over een speech of presentatie te doen blijken. |
| afweren | de spreker wendt zich af en houdt zijn gestrekte hand met de palm naar het gezicht van de ander | "Ga weg, laat me met rust!" |
| babbelen | vingers horizontaal en herhaaldelijk laten samenkomen met duim | de ander babbelt te veel |
| corna | wijsvinger en pink uitgestoken | satanisme, afwenden van het kwaad, iemand uitmaken voor hoorndrager |
| duimen | duim omhoog | "goed zo!", ook gebruikt om te liften |
| duimen (afkeurend) | duim omlaag | "Slecht!" |
| gek | wijsvinger laten ronddraaien aan de slaap | "je bent gek" |
| geld | wijsvinger en duim over elkaar wrijven | "er is geld nodig" of "dat is duur" |
| groet | palm naar voor | groeten |
| Hitlergroet | palm naar voor met gestrekte rechterarm +- 45 graden tav horizontaal | "Heil (leve) Hitler". Gebruikt door nazi's en neonazi's. Soms wordt het gebaar als teken van sarcasme of belediging gebruikt, eventueel met twee vingers onder de neus om Hitlers snor te simuleren. Het gebaar betekent dan: "Ik vind jou even walgelijk als Hitler" of "Dat zijn nazistische praktijken". Het gebaar is in o.a. Duitsland en Oostenrijk verboden en geldt tegenwoordig hoe dan ook als een zeer zware belediging, waar ook derden aanstoot aan kunnen nemen. |
| kruisteken | de verticale hand met de vingers naar boven eerst naar beneden bewegen, dan van links naar rechts | zegenen, goeds toewensen (eig. Rooms-katholiek) |
| middelvinger | middelvinger omhoog | "fuck you" (beledigend), in sommige culturen overwinningsteken |
| op de tafel slaan | men slaat met de vlakke hand of vuist op tafel | Dit is een zeer krachtig gebaar waarmee dat verschillende betekenissen kan hebben, zoals sterke afkeuring of frustratie, het eisen van de aandacht wanneer men zich genegeerd voelt, of het kracht bijzetten van de eigen woorden. Binnen de meeste situaties wordt dit gezien als (zware) etiquettebreuk. Soms worden voorwerpen gebruikt voor een harder geluid, zoals de zegel- of huwelijksring, of, in het geval van Nikita Chroesjtsjov in 1960, zijn schoen. |
| pico bello | duim en wijsvinger samen (de toppen tegen elkaar), andere vingers omhoog | "dit is zeer goed". In sommige culturen is het een beledigende suggestie naar homoseksualiteit (de vingers maken een cirkel en symboliseren zo de anus) |
| pistoolschot | wijsvinger en duim uitgestrekt en wijzen | "ik wil jou dood", "jij bent zo goed als dood" |
| de rekening | doen of je schrijft in de lucht | aan een kelner: "ik wil de rekening" |
| Servisch teken | duim, wijsvinger en middelvinger omhoog | "Ik houd van Servië!", "Ik ben een orthodoxe christen" |
| shaka | duim en pink uitgestoken | groet in Hawaï, ook "telefoneren" |
| stank | met een hand voor de neus wuiven of heel overdreven de neus dichtknijpen | het stinkt hier |
| stop | palm vooruit | "stop!" |
| telgebaar | met duim en wijsvinger over elkaar wrijven | Aangeven dat iets duur is |
| tsk-tsk | wijsvinger omhoog en van links naar rechts (metronoom) | afkeuring |
| V-teken | wijsvinger en middelvinger in de vorm van een V | oorspronkelijk overwinning (victory), uitgegroeid tot vrede |
| V-teken (Verenigd Koninkrijk) | wijsvinger en middelvinger in de vorm van een V, palm naar gezicht gedraaid | "Val dood!" |
| vijg | duim tussen wijs- en middelvinger | hangt af van de cultuur |
| vingerknip | knippen met duim en middelvinger | hangt af van de cultuur |
| vingers gekruist | middelvinger en wijsvinger gekruist | hoop op succes |
| vraag stellen | bovenarm omhoog langs het hoofd, gebalde vuist met wijsvinger in de lucht | Duidelijk maken aan lerares of leraar dat je een vraag wilt stellen in de klas of tijdens een college. |
| vuist | vuist | ik ben boos op jou, ook teken van revolutie |
| verwerpen | slaande beweging naar voren met de vlakke hand | "Ga weg!"/"Val me daar niet mee lastig!"/"Wat een onzin!" |
| wenken | palm naar boven en wijsvinger krullen | "kom eens hier" |
| wijzen | wijsvinger vooruit | Aanwijzen. In veel landen wordt direct naar een persoon wijzen als beledigend ervaren. |
Met twee handen[bewerken | brontekst bewerken]
| naam | gebaar | betekenis |
|---|---|---|
| aanhalingstekens | aanhalingstekens tonen in de lucht | "dit is een citaat", maar ook wel "soort van" (sort of) |
| afweren | de gespreide handen worden met de palmen naar voren getoond | "Dat hoeft u echt niet te doen voor mij!", "Nee dank je wel, ik hoef niet(s) meer.", "Ik wil daar helemaal niks mee te maken hebben!" |
| homoseksueel | met gestrekte hand op de rug (de 'verkeerde kant') van de andere (tot vuist gebalde) hand kloppen | "Hij/zij zijn homoseksueel." |
| time-out | T vormen met twee handen | pauze in een spel, time out |
| hand(en) voor de mond | hand(en) voor de mond doen | geschokt/overrompeld zijn |
Hand en lichaam[bewerken | brontekst bewerken]
| naam | gebaar | betekenis |
|---|---|---|
| gebogen elleboog | een hand in de elleboog van de andere arm die een vuist maakt |
|
| beffen | wijs- en middelvinger in V-vorm voor mond en tong uitsteken | verwijzing naar cunnilingus (obsceen) |
| braken | de vinger wordt demonstratief in de keel gestoken | uiting van walging of afkeuring, "Daar moet ik van overgeven!" |
| buigen, knielen | buigen, knielen | respect, groet |
| drinken | denkbeeldig glas uitdrinken | drinken |
| keel over | hand over keel laten gaan | "ik maak je dood!" of "stop" |
| kruisteken | kruis maken (voorhoofd, borst, linkerschouder, rechterschouder) | (katholicisme) zegening |
| mijn oog | ooglid naar beneden trekken met één vinger | verbazing, dubbelzinnigheid, "ik heb je wel gezien!", "pas op!" (hangt af van cultuur) |
| moonen | men laat de broek zakken en keert de ander het ontblote achterwerk toe | provocatie, minachting, wordt vaak voor de grap gedaan |
| gaatje in je hoofd | wijsvinger tegen voorhoofd tikken | "je bent gek!" |
| pijpen | cilinder van hand maken en ritmisch op en neer naar open mond bewegen, tong in datzelfde ritme tegen wang duwen | verwijzing naar fellatio (obsceen, vaak provocerend) |
| schroef los | wijsvinger tegen slaap zetten, hand heen en weer draaien | "je bent gek!" |
| stikken | handen rond de keel | "help mij, ik stik!" |
| zichzelf voor het hoofd slaan | men slaat met de vlakke hand op het voorhoofd | "Ach verdorie, dat was ik helemaal vergeten, wat stom van mij!" |
| zweet | voorhoofd afvegen | "dat scheelde niet veel!", opluchting, "het is warm hier!" |
| schouders ophalen | Schouders op en neer bewegen | Onwetendheid, twijfel, onverschilligheid |
| Lange neus | Eerste hand open met de top van de duim tegen de neus; de tweede hand sluit eventueel op dezelfde wijze aan op de pink van de eerste hand waarna met de vrije vingers kronkelende bewegingen gemaakt worden | Provocerend, "Je kan de boom in!" |
Lichaam en aangezicht[bewerken | brontekst bewerken]
| naam | gebaar | betekenis |
|---|---|---|
| oogrollen | rollen met de ogen | afkeuring, verveling, wanhoop |
| tong langs de lippen | de tong wordt langs de lippen gehaald | Lekker! |
| tong uitsteken | de tong wordt uitgestoken | verveling, kinderlijke provocatie |
| wenkbrauwen optrekken | de wenkbrauwen worden opgetrokken | verbazing, afkeuring |
| Indiase hoofdwiebel | Het hoofd rolt zijdelings op en neer | Bevestiging, divers |
- ↑ a b c d McNeill, David (1992). Hand and mind: what gestures reveal about thought. University of Chicago Press, Chicago. ISBN 978-0-226-56132-5.
- ↑ (en) Kita, Sotaro (2009-02). Cross-cultural variation of speech-accompanying gesture: A review. Language and Cognitive Processes 24 (2): 145–167. ISSN:0169-0965. DOI:10.1080/01690960802586188.
- ↑ admin, Over VGT. www.doof.vlaanderen (23 maart 2018). Geraadpleegd op 17 juni 2024.
- ↑ Morris, Desmond (1994). Bodytalk: a world guide to gestures. Cape, London. ISBN 978-0-224-03969-7.
Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]
Zie de categorie Gestures van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.