Brontekst bekijken van Aartsengel

[[Bestand:Erzengel Michael und Gabriel.jpg|thumb|Aartsengelen Michaël en Gabriël op een [[icoon (religieuze kunst)|icoon]] uit de 12e eeuw]]
Een '''aartsengel''' ([[Grieks]]: {{Lang|grc|Αρχάγγελος|italics=nee}}, {{Lang|grc-latn|Archángelos|italics=ja}}, "opperboodschapper") is een [[engel]] die een bijzondere plaats inneemt. Aartsengelen komen voor in het [[jodendom]], het [[christendom]] en de [[islam]]. De voornaamste aartsengelen zijn [[Aartsengel Michaël|Michaël]], [[Aartsengel Gabriël|Gabriël]], [[Aartsengel Rafaël|Rafaël]] en [[Uriël]]. De meeste namen van aartsengelen eindigen op ''[[El (god)|el]]'', een verwijzing naar (de naam van) God.

== Geschiedenis van het concept ==
Tijdens en na de [[Babylonische ballingschap]] ontwikkelde het [[judaïsme]] zich steeds meer naar [[monotheïsme]]. Hiermee werd de afstand tussen [[JHWH]] en de individuele mens steeds groter en ontstond de behoefte de krachten die zij in het leven ondervonden op een andere wijze te personifiëren. Onder invloed van de [[Babylonië|Babylonische]] en vooral [[Perzische Rijk|Perzische]] geloofssystemen ontwikkelde zich een uitgebreide [[angelologie]], waarbij een steeds verder uitgewerkt systeem van hemelse functionarissen God assisteerden en klaarstonden om Zijn bevelen op te volgen. Langzamerhand ontwikkelde deze hemelse regering zich naar het patroon van een aardse regering, namelijk het indrukwekkende en goed georganiseerde Perzische hof.<ref name="tje">{{en}}[https://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=1521&letter=A Angelology] in ''The Jewish Encyclopedia''</ref> Uit de boeken die niet werden toegelaten tot de [[Canon van de Bijbel|canonieke]] van de Hebreeuwse Bijbel blijkt dat de joden kennelijk geloofden in het bestaan van zeven aartsengelen (zie verderop). Deze zijn waarschijnlijk afgeleid van de Perzische zeven ''amsjaspands'' of ''amesja spentas'', de zeven goddelijke wezens die tot het gevolg van de hoogste god [[Ahoera Mazda]] behoorden<ref>{{en}}''[https://web.archive.org/web/20160305012923/http://www.babylon.com/definition/Amshaspands/English Amshaspands]'' op babylon.com</ref> of de Babylonische ''ighigs'' of ''igigi'', de zeven planetengeesten.<ref>{{en}}''[http://opensiuc.lib.siu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1322&context=ocj&sei-redir=1#search=%22babylon%20planetary%20spirits%22 Seven]'' (zie met name voetnoot 1 op blz. 336) op opensiuc.lib.siu.edu</ref>

==Aartsengelen bekend in Bijbel en Koran==
Het woord aartsengel komt niet in de [[Hebreeuwse Bijbel]] voor, ook niet in de uitgebreidere Griekse versie, de [[Septuagint]]. In het [[Nieuwe Testament]] wordt het woord aartsengel twee keer gebruikt, in [[Eerste brief van Paulus aan de Tessalonicenzen|1 Tessalonicenzen]] 4:16 en in [[Brief van Judas|Judas]] 9.

De [[Koran]] kent een aantal bijzondere [[Engelen in de islam|engelen]], die veelal als boodschapper fungeren. Sommige daarvan komen ook in de Bijbel voor. Ook in de [[islam]] worden engelen gezien als geschapen wezens en worden ze niet vereerd of aanbeden, omdat alleen God vereerd of aanbeden mag worden.

=== Michaël / Micha'il===
[[Bestand:Guariento 002.jpg|thumb|Aartsengel Michaël weegt een [[Ziel (filosofie)|ziel]], [[Guariento di Arpo]], rond [[1350]]]]
[[Bestand:Four Archangels, St John's Church, Warminster, Wiltshire.jpg|thumb|Mozaïeken van de vier aartsengelen: Michaël, Gabriël, Rafaël en Uriël, {{lang|en|St John’s Church}}, [[Warminster|Boreham, Wiltshire]]]]
In [[Daniël (boek)|Daniël]] 12:1 wordt gezegd dat Michaël "de kinderen van [Daniëls] volk" (vaak geïnterpreteerd als de [[Israëlieten]]) in "die tijd" (de [[eindtijd]]) terzijde staat. In [[Openbaring van Johannes|Openbaring]] 12:7-9 wordt gezegd: "Michaël en zijn engelen bonden de strijd aan met de [[Draak (fabeldier)|draak]]". Dit wordt vaak zo geïnterpreteerd dat hij de leider is van de goddelijke legertroepen die strijd voeren met [[Satan]]. Hij wordt vaak afgebeeld met een zwaard in de hand. In Judas 9 wordt Michaël een aartsengel genoemd en wordt gezegd dat hij met de [[duivel]] twistte over het lichaam van [[Mozes]].

Binnen het [[judaïsme]] wordt op basis van een lezing van [[Deuteronomium]] 32:8<ref>Vergelijk de vertaling in de [[Willibrordvertaling]]: "Toen de Allerhoogste bezit toewees aan de volken en Hij de mensen ieder hun deel gaf, heeft Hij de grenzen van de volken bepaald naar het getal van ''Gods zonen''" met die in de [[Nieuwe Bijbelvertaling]]: "Toen de Allerhoogste land toewees aan elk volk en de mensen ieder hun deel gaf, bepaalde hij de grenzen voor alle volken naar het aantal ''nazaten van Israël''" en de bijbehorende voetnoten op [http://www.willibrordbijbel.nl/?p=page&i=5775,5826 die pagina]</ref> soms aangenomen dat elk van de 70 in [[Genesis (boek)|Genesis]] genoemde volken een [[beschermengel]] toegewezen kreeg, die de belangen van het toegewezen volk diende te verdedigen. Michaël zou de beschermengel van Israël zijn en daarmee buitengewoon belangrijk en machtig (zie bijvoorbeeld [[Jubileeën]] 15:32). Deze gedachte komt ook terug in Daniël 10:13 waar een engel tegen [[Daniël (profeet)|Daniël]] zegt: "Maar de vorst van het Perzische koninkrijk heeft mij eenentwintig dagen tegengehouden voordat Michaël, een van de voornaamste vorsten, mij te hulp schoot". De 'vorst van het Perzische koninkrijk' wordt geïnterpreteerd als de beschermengel van Perzië aan en wordt in macht en kracht overschaduwd door Michaël.<ref name="tje" />

In de [[islam]] is hij bekend als Mikal of Mika'il, hij staat bekend als de gever van regen en voedsel.<ref>{{Citeer web |url=https://www.bbc.co.uk/bitesize/guides/zdxdqhv/revision/4 |titel=Angels - Key beliefs in Islam - GCSE Religious Studies Revision - AQA |bezochtdatum=2023-02-10 |werk=BBC Bitesize |taal=en-GB|archiefurl=https://web.archive.org/web/20230210155242/https://www.bbc.co.uk/bitesize/guides/zdxdqhv/revision/4|archiefdatum=2023-02-10}}</ref> Samen met Djibriel was hij een van de eerste engelen die Gods bevel gehoorzaamden zich neer te werpen voor Adam. Hij zou zo geschrokken zijn bij het zien van de schepping van de hel dat hij daarna nooit meer lachte.<ref>{{Citeer web |url=https://www.britannica.com/topic/Mikal |titel=Mikal {{!}} Angel, Meaning, & Islam {{!}} Britannica |bezochtdatum=2023-02-10 |werk=www.britannica.com |taal=en|archiefurl=https://web.archive.org/web/20230213110733/https://www.britannica.com/topic/Mikal|archiefdatum=2023-02-13}}</ref>

=== Gabriël / Djibriel===
In de Hebreeuwse Bijbel wordt Gabriël genoemd in Daniël 8:16 en 9:16, waar hij "iemand die eruit zag als een man" wordt genoemd en de opdracht kreeg Daniël zijn visioenen over de eindtijd uit te leggen. Om dit te doen, vloog "de man" Gabriël snel naar Daniël toe.

Volgens Lucas 1:19 kondigde Gabriël de geboorte van [[Johannes de Doper]] aan en volgens 1:26-38 aan [[Maria (moeder Jezus)|Maria]], de geboorte van [[Jezus (traditioneel-christelijk)|Jezus]], de [[annunciatie]].

Hij is in de islam bekend als Djibriel, door wiens stem God zich aan [[Mohammed]] zou hebben geopenbaard. Djibriel begeleidde de profeet op zijn reis naar de hemel. Djibriel (of in de Turkse spelling: Cebrail) is de boodschapper tussen God en de profeten. Deze engel wordt in de islam als de belangrijkste van de Engelen beschouwd.

=== Rafaël ===
In [[Tobit]] 12:15 stelt Rafaël zich als volgt voor: "Ik ben Rafaël, een van de zeven engelen die in de nabijheid van de troon van de Heer verkeren". Vanwege zijn rol in dit boek is Rafaël de [[beschermheilige]] van de reizigers en staat hij ook als de genezer bekend. Voor protestanten is dit een [[apocrief]] boek.

In de islam staat deze engel bekend onder de naam Israfil (alternatieve spellingen: ''Israfiel'', ''Israfel''). Volgens het islamitisch geloof zal deze engel op de [[Dag des oordeels]] twee keer op zijn [[Bazuin (muziekinstrument)|bazuin]] blazen. Een eerste keer om het sterven aan te kondigen en een tweede keer om de wederopstanding aan te kondigen.

=== Uriël ===
Volgens de joodse traditie regeert Uriël over de wereld van de gestorvenen. Hij wordt in een aantal [[apocrief]]e boeken genoemd: [[Eerste boek van Henoch|1 Henoch]] en [[4 Ezra]]. Verder ook in oude joodse Bijbelcommentaren ([[midrasj]]) en in [[kabbala|kabbalistische]] geschriften. Zijn rol is vergelijkbaar met die van Israfil in de islam.

In de [[oosterse orthodoxie]] is Uriël de aartsengel die de mens aanspoort tot gebed en geldt hij als "verhelderaar van verduisterde geesten" (c.q. mensen wier verstand verduisterd is).

===Samaël===
[[Samaël]] wordt voorgesteld als vorst van de [[demon]]en (Deuteronomium Rabbah 9:9, vergelijk Matteüs 9:34), een beschuldiger ([[satan]]), verleider en verwoester en wordt beschouwd als zowel goed als slecht. In sommige werken wordt hij gelijkgesteld aan [[Lucifer (religie)|Lucifer]] (zie hierna), de [[duivel]] voor zijn val. [[Rabbijnse literatuur]] beschrijft Samaël als de [[beschermengel]] van [[Esau]] en [[Edom]] (Jalkut Shimoni I.110) en de belangrijkste tegenstander van Michaël.

===Lucifer of Satan===
Volgens sommigen is [[Satan]] de gevallen aartsengel [[Lucifer (religie)|Lucifer]], die tezamen met een derde van de engelen (de [[gevallen engel]]en) in opstand kwam tegen God maar verloor. Volgens het christendom verleidde Satan de eerste mensen tot [[Zonde (christendom)|zonde]] en wordt hij ook de vijand van God genoemd. In de Koran heet Satan (Arabisch: Sjeitan) ''Iblis'' en werd hij vanwege zijn eigen arrogantie vervloekt en verworpen, omdat hij niet wilde buigen voor Adam.<ref>Soera 2 (De Koe / Al Baqarah), vers 34</ref> In de Koran staat niets over een opstand.

=== Aartsengelen in apocriefe boeken ===
In de apocriefe boeken van de [[Hebreeuwse Bijbel]] komen de volgende vermeldingen van aartsengelen voor:<ref name="tje" />
* In het ''Boek van Henoch'' worden in totaal zeven aartsengelen genoemd: 1. Uriël, 2. Rafaël, 3. Raguël, 4. Michaël, 5. Sariël, 6. Gabriël en 7. Jerameël. Iedere aartsengel heeft een specifieke taak. Uriël heeft bijvoorbeeld het opzicht over [[Sheol]], Gabriël het opzicht over het [[Paradijs]], de [[serafijn]]en en [[cherubijn]]en, Jerameël coördineert de [[opstanding]], Michaël houdt toezicht op Israël, et cetera.
* In het ''[[Testament van Abraham]]'' worden twee aartsengelen genoemd die assisteren bij het oordelen van de zielen: Dokiël en Puriël.
* De ''[[Openbaring van Abraham]]'' noemt de aartsengel Jehoël als middelaar van Gods onuitsprekelijke naam.
* In het ''[[Testament van Salomo]]'' wordt beschreven hoe koning [[Salomo]] verschillende [[demon]]en ontmoet en aan elk van hen hun naam vraagt en welke engel machtiger is dan de demon zelf. Asmodeüs antwoordt dat hij wordt dwarsgezeten door de aartsengel Rafaël.
* In het ''[[Testament van de twaalf patriarchen]]'' ziet [[Levi (Hebreeuwse Bijbel)|Levi]] in een [[visioen]] zeven mannen in witte kleding, de zeven aartsengelen, die hem stuk voor stuk wijden en hem tooien met de tekenen van zijn [[priester]]schap, terwijl Michaël, "de engel die optreedt voor het volk van Israël" de hemelpoorten voor hem opent, waar hij de heilige tempel en de Allerhoogste op een glorierijke troon ziet.
* In de ''[[Hemelvaart van Mozes]]'' wordt [[Samaël]] genoemd, die in het [[judaïsme]] wordt beschouwd als aartsengel van de dood.
* In sommige overleveringen in het [[judaïsme]] komt de engel [[Azraël (engel)|Azraël]] voor. Soms wordt gedacht dat hij een van de engelen is die de doden in de [[Hel (religie)|hel]] zou straffen. Hoewel sommige bronnen speculeren over een verband tussen Azraël en de menselijke priester [[Ezra (priester)|Ezra]], wordt hij meestal afgebeeld als een aartsengel, waarvan de geschiedenis ver teruggaat. In de joodse mystiek wordt hij gezien als de belichaming van het [[Goed en kwaad|kwaad]], niet per se kwaad of specifiek het kwaad zelf. Hij zal de laatste zijn die sterft. In een groot boek schrijft hij de namen van de pasgeborenen en wist hij de namen van de doden.
* [[Pseudo-Dionysius]] noemt [[Jofiël]] een van de "Zeven aartsengelen".<ref>G. Davidson (1967): ''A Dictionary of Angels, Including The Fallen Angels'', Appendix, Free Press, pag. 338</ref> Jofiël is een zeldzaam voorbeeld van een vrouwelijke (aarts)engel. In ''[[Leven van Adam en Eva]]'' wordt zij Dina genoemd. Jofiël woont in de zevende hemel.<ref>M. Gaster (1893): ''Hebrew Visions of Hell and Paradise'', in ''Journal of The Royal Asiatic Society'', pag. 579</ref>

== Philo ==
[[Philo van Alexandrië|Philo]] noemde alle engelen ''logos'' (woord) en gebruikte de term aartsengel één keer, maar niet als [[substantief]]. In zijn werk ''Wie is de erfgenaam?'' vergeleek hij onder andere de wolk die tussen de Egyptenaren en de [[Israëlieten]] kwam te staan ([[Exodus (boek)|Exodus]] 14:19) met de middelende functie van een specifieke engel, die hij beschreef als "aartsengelachtige en oudste ''logos'' (woord)."<ref>Philo: {{en}}''[https://web.archive.org/web/20100122073053/http://cornerstonepublications.org/Philo/Philo_Who_is_the_Heir.html Wie is de erfgenaam?]'' XLII.201-206</ref> Er is geen consensus over de relatie van Philo's ideeën met de ''[[Logos]]'' (Woord) in [[Evangelie volgens Johannes|Johannes]] 1.<ref>Zie bijvoorbeeld Kittel, ''Theological dictionary of the New Testament'', blz. 507 en 513, 514.</ref>

== Aartsengelen alleen in de islam ==
===Azra'il===
De doodsengel, ook wel bekend als [[Azraël (engel)|Azraël]]. Heeft na Gods bekendmaking aan Azraël over de dood van een mens veertig dagen de tijd om diens ziel op te halen.

===Nakir en Munkar===
De twee engelen [[Nakir en Munkar]] bezoeken de doden in hun graf, vragen naar de geloofsbelijdenis en straffen bij het uitblijven van een goed antwoord. Zij worden niet als aartsengelen geteld.

==Aartsengelen in de kunst==
Aartsengelen zijn voor veel [[kunstenaar]]s in de geschiedenis een geliefkoosd onderwerp geweest. Zo [[debuut|debuteerde]] bijvoorbeeld [[Franz von Stuck]] op zijn Aartsengel, ''[[:File:Franz von Stuck 003.jpg|Der Wächter des Paradieses]]'' genaamd.

==Heiligenkalender==
Op de synode van Mainz in 813 werd een officiële lijst van feestdagen van de [[rooms-katholieke kerk]] aangenomen. Dit is de oudste bron waarin 29 september vermeld wordt als een feestdag voor de aartsengel Michaël.<ref>{{de}} Joseph Aschbach, ''Allgemeines Kirchen-Lexikon'', deel 47, Mainz, 1850, blz. 238</ref> Op deze synode riep Karel de Grote de aartsengel Michaël uit tot de beschermheilige van het [[Karolingische rijk]].<ref>{{en}} Lothart Wendel, ''An essay on the history of German civilisation: its European and universal meaning'', Birla Institute of Technology and Science, 1968, blz. 22</ref>

Volgens de huidige katholieke heiligenkalender is 29 september de feestdag van de aartsengelen Michaël, Gabriël en Rafaël.<ref>[[Johannes Paulus II]], ''{{en}} [https://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/angelus/2002/documents/hf_jp-ii_ang_20020929_en.html Angelus]'', 29 september 2002, §4. [https://web.archive.org/web/20140429133603/http://www.vatican.va:80/holy_father/john_paul_ii/angelus/2002/documents/hf_jp-ii_ang_20020929_en.html Gearchiveerd] op 29 april 2014.</ref>

== Andere visies ==
* In de nu niet meer bestaande [[Katholiek Apostolische Kerk]] was 'aartsengel' de benaming voor een ambt dat ongeveer vergelijkbaar was met dat van [[aartsbisschop]] in de rooms-katholieke kerk.
* In de [[antroposofie]] van [[Rudolf Steiner]] spelen aartsengelen een grote rol als onderdeel van de derde hiërarchie (Angeloi, Archangeloi, Archai). Zij leiden, inspireren en behoeden de mens, ook in het verloop van het jaar. Gabriël is de kerstengel, Rafaël de paasengel, Uriël de engel die vooral rond Sint-Jan actief is (midzomer), en Michaël werkt vooral aan het begin van de herfsttijd, rond 29 september.

==Zie ook==
* [[Angelologie]]
* [[Engel]]

{{Navigatie aartsengelen}}
{{Commonscat|Archangels}}
{{Appendix}}
{{woordenboek}}

[[Categorie:Engel]]