Brontekst bekijken van Alexander (voornaam)

'''Alexander''' is een [[voornaam|jongensnaam]] die oorspronkelijk uit het [[Grieks]] komt en die "de beschermer" of "de afweerder der mannen" betekent.

== Etymologie van de naam ==
De Nederlandse naam is afgeleid van het [[Latijn]]se ''Alexander'', dat een Romeinse weergave van de originele [[Griekenland|Griekse]] [[nominatief]] {{Polytonic|Αλέξανδρος}} (''Alexandros'') is. De [[genitief|genitieve]] Griekse vorm is ''Alexandrou''.

De naam stamt af van ''alex-'', een vorm van ''alexis'' uit het [[Proto-Indo-Europees|Proto-Indo-Europese]] [PIE] ''*alek-'') dat "verweer, bescherming, verdediging" betekent samen met ''-andros'', een vorm van anēr, het Griekse woord voor "man". Het kan dus worden vertaald als "beschermer van mensen (mannen)".<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Da%29le%2Fcandros ἀλέξανδρος], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', in Perseus Digital Library</ref>

Mogelijk de oudst overgeleverde variant van deze naam is [[Alaksandu]], de naam van een koning van [[Wilusa]] aan wie de [[Hettitisch]]e koning [[Muwatalli II]] een bewaard gebleven brief richtte rond 1300 voor Chr.

De naam was een van de titels van de Griekse godin [[Hera (Griekse mythologie)|Hera]] en wordt in die context meestal als "zij die de krijgers helpt" begrepen. In de [[Ilias]] wordt de figuur [[Paris (mythologie)|Paris]] ook Alexander genoemd. De naam werd populair in de [[Hellenisme|Griekse wereld]] door de militaire veroveringen van Koning Alexander III van Macedonië, bekend als [[Alexander III de Grote|Alexander de Grote]] (Μέγας Αλέξανδρος).

In de Middeleeuwen werd de naam populair door de zogenaamde [[Alexanderroman]]s, waar ook de versvoet [[Alexandrijn]] vandaan komt.

De naam komt in het [[Nieuwe Testament]] een aantal maal voor. Ook een aantal heiligen en pausen heet Alexander.

== Bekende naamdragers ==
[[Bestand:Zar Alexander II.jpg|thumb|right|[[Alexander II van Rusland]]]]

=== Heersers, staatsmannen, militairen en adel ===
* [[Alexander de Alabarch]], hoge belastingambtenaar in [[Alexandrië]] en leider binnen de [[Joodse gemeenschap in Alexandrië|Joodse gemeenschap]] aldaar
* [[Alexander de Grote]], koning van [[Macedonië (oudheid)|Macedonië]] die een enorm rijk veroverde
* [[Alexander Janneüs]], koning van de Joodse [[Hasmoneeën|Hasmonese]] staat
* [[Alexander en Aristobulus|Alexander]], zoon van [[Herodes I|Herodes de Grote]] en [[Mariamne]]
* [[Alexander Helios]], zoon van Marcus Antonius en Cleopatra VII (40-~25 v.Chr.)
* [[Alexander van Oranje-Nassau (1818-1848)|Alexander der Nederlanden (1818-1848)]]
* [[Alexander van Oranje-Nassau (1851-1884)|Alexander der Nederlanden (1851-1884)]]
* [[Alexander van België]] - zoon van [[Leopold III van België]] en [[Lilian Baels]]
* [[Alexander van Bynconium]]
* [[Alexander van Byzantium]]
* [[Alexander van Macedonië]] (dp - inclusief Alexander III de Grote)
* [[Alexander Obrenović|Alexander van Servië]]
* [[Alexander I van Bulgarije]]
* [[Alexander I van Griekenland]]
* [[Alexander I van Rusland]]
* [[Alexander I van Joegoslavië]]
* [[Alexander I van Georgië]]
* [[Alexander II van Rusland]]
* [[Alexander II van Imeretië|Alexander II van Kartli]], koning van Georgië
* [[Alexander II van Imeretië]]
* [[Alexander III van Rusland]]
* [[Alexander Farnese]], Spaanse veldheer en heerser over de Nederlandern
* [[Willem-Alexander der Nederlanden|Willem-Alexander]], Koning der Nederlanden
* [[Harold Alexander]] of Alexander van Tunis, veldmaarschalk
* [[Marcus Julius Alexander]], broer van [[Tiberius Julius Alexander]] en man van [[Julia Berenice]]
* [[Tiberius Julius Alexander]], zoon van [[Alexander de Alabarch]], procurator van [[Judea]] en prefect van Egypte

=== Pausen ===
* [[Paus Alexander I|Alexander I]] (?-115/6), 106-115
* [[Paus Alexander II|Alexander II]] (ca. 1010/15-1073), 1061-1073
* [[Paus Alexander III|Alexander III]] (begin 12e eeuw-1181), 1159-1181
* [[Paus Alexander IV|Alexander IV]] (ca. 1199-1261), 1254-1261
* [[Tegenpaus Alexander V|Alexander V]] (1340-1410), tegenpaus: 1409-1410
* [[Paus Alexander VI|Alexander VI]] (1431-1503), 1492-1503
* [[Paus Alexander VII|Alexander VII]] (1599-1667), 1655-1667
* [[Paus Alexander VIII|Alexander VIII]] (1610-1691), 1689-1691

{{prefixindextabel|Alexand}}

== Varianten die in het Nederlands gangbaar zijn ==
* Alex
** [[Alex Leonardo Bolaños|Alex Bolaños]], Ecuadoraanse voetballer
** [[Alex Bunbury]], Canadese voetballer
** [[Alex Escobar]], Colombiaanse voetballer
** [[Alex Ferguson]], Schotse voetbalmanager
** [[Alex McLeish]], Schotse voetballer en voetbalmanager
** [[Alex Sharpe]], Ierse zangeres en musicalactrice
** [[Alex Wilson (Canadees atleet)|Alex Wilson]], Canadese atleet
** [[Alex Wilson (Zwitsers atleet)|Alex Wilson]], Zwitserse atleet
** [[Alex (strip)|Alex]], [[stripfiguur]] uit de oudheid
* Alexa
** [[Alexa Kelly]], Amerikaans fotomodel
* Lex
** [[Lex Goudsmit]], Nederlandse acteur
** [[Lex Harding]], Nederlandse diskjockey en ondernemer
** [[Lex van de Haterd]], Nederlandse literatuurwetenschapper
** [[Lex Jongsma]], Nederlandse schaker
** [[Lex Lesgever]], Nederlands schrijver
** [[Lex Passchier]], Nederlandse acteur
* Sander
** [[Sander Armée]], Belgische profwielrenner
** [[Sander Borgers]], Nederlandse oorlogsmisdadiger
** [[Sander Boschker]], Nederlandse voetbalkeeper
** [[Sander de Heer (dj)|Sander de Heer]], Nederlandse diskjockey
** [[Sander van Marion]], Nederlandse organist 
** [[Sander Schimmelpenninck]], Nederlands journalist en tv-presentator 
** [[Sander Swart]], Nederlandse acteur
** [[Sander van der Weide]], Nederlandse hockeyinternational
** [[Sander Westerveld]], Nederlandse voetballer
** [[Sander Kleinenberg]], Nederlandse diskjockey
** [[Sander Lantinga]], Nederlandse radio-dj en BNN presentator
** [[Sander Post]], Estische voetballer
* Sandra
** [[Sandra Bullock]], Amerikaanse actrice
** [[Sandra Day O'Connor]], Amerikaanse juriste
** [[Sandra 't Hart]], Nederlandse schaatsster
** [[Sandra Kim]], Belgische zangeres
** [[Sandra Kiriasis]], Duitse bobsleester
** [[Sandra (zangeres)|Sandra Ann Lauer]], Duitse zangeres
** [[Sandra Oh]], Amerikaanse actrice
** [[Sandra Reemer]], Nederlandse zangeres 
** [[Sandra Reynolds]], Zuidafrikaans tennisster
** [[Sandra Schumacher]], Duitse wielrenster 
** [[Sandra Schuurhof]], Nederlandse journaliste
** [[Sandra Temporelli]], Franse mountainbikester
** [[Sandra Völker]], Duitse zwemster
** [[Sandra Wasserman]], Belgische tennisster
** [[Sandra Ysbrandy]], Nederlandse tv-kok
* Xander
** [[Xander Berkeley]], Amerikaanse acteur
** [[Xander de Buisonjé]], Nederlandse zanger
** [[Xander De Rycke]], Vlaamse stand-upcomedian
* Het Xandersyndroom, Ziekte waarvan ongeveer 5 mensen besmet zijn in 2022
* Xandra
** [[Xandra Jansen|Xandra Brood-Jansen]], weduwe van zanger/schilder [[Herman Brood]] en bekend styliste
** [[Xandra Schutte]], Nederlands journaliste
* Zander
* Aleksandros of Alexandros (als letterlijke transcriptie van het Grieks)
** [[Alexandros Korizis]], Griekse generaal en politicus
* Alexandra
** [[Salome Alexandra]], Joodse [[Hasmoneeën|Hasmonese]] koningin
** [[Alexandra Burke]], Britse zangeres
** [[Alexandra Colen|Alexandra Colen-Beliën]], Belgisch Kamerlid voor het Vlaams Belang
** [[Alexandra David-Néel]], Franse schrijfster en ontdekkingsreizigster
** [[Alix van Hessen-Darmstadt|Alexandra Fjodorovna]], laatste Russische tsarina
**[[Alexandra van Huffelen]], Nederlandse politica
** [[Aleksandra Kauc]], Poolse kunstschaatsster
** [[Aleksandra Kostenjoek]], Russische schaakster
** [[Alexandra Maria Lara]], Duitse actrice
** [[Alexandra Radius]], Nederlandse danseres
** [[Alexandra Zaretski]], Israëlische kunstschaatsster
* Alexis
* Alexia
** [[Alexia der Nederlanden]]

== Vertalingen ==
=== Arabisch ===
* Iskander
* Iskandra

=== Engels ===
* Alec
** [[Alec Baldwin]], acteur

=== Frans ===
* Alexandre
** [[Alexandre Dumas père]], schrijver
** [[Alexandre Dumas fils]], schrijver
** [[Alexandre Exquemelin]], [[Zeeroverij|zeerover]]-schrijver

=== Gaelic ===
* Alastair
* Alistair

===Georgisch===
*Aleksandr
**[[Aleksandr Amisoelasjvili]], voetballer
*Aleksander
**[[Aleksander Goeroeli]], voetballer
**[[Aleksander Iasjvili]], voetballer

===Hongaars===
* Sándor, Sanyi

=== Italiaans ===
* Alessandro
** [[Alessandro Scarlatti]], componist
** [[Alessandro Volta]], natuurkundige
** [[Alessandro Petacchi]], wielrenner
** [[Alessandro Mendini]], ontwerper, auteur, architect
** [[Alessandro Del Piero]], voetballer
** [[Alessandro Safina]], zanger

=== Roemeens ===
* (M) Alexandru
** [[Alexander Jan Cuza|Alexandru Ioan Cuza]], vorst van Roemenië
** [[Alexander de Goede]], vorst van Moldavië
** [[Alexandru Spiridon]], Moldavisch voetballer
* (M) Sandu
* (V) Alexandra
* (V) Sandra

=== Russisch ===
* (M) Aleksandr of Sasja (zie ook: [[Aleksej]])
** [[Aleksandr Ivanov (snelwandelaar)|Aleksandr Ivanov]], snelwandelaar
** [[Aleksandr Popov (zwemmer)|Alexandr Popov]], Russisch zwemmer
** [[Aleksandr Poesjkin]], schrijver
* (V) Aleksandra
** [[Aleksandra Kostenjoek]], Russisch schaakster

=== Spaans ===
* Alejandro

== Plaatsnamen ==
* [[Alexandra (Nieuw-Zeeland)|Alexandra]], Nieuw-Zeeland
* [[Alexandrië]], Egypte
* Sander, Noorwegen
* in de [[Verenigde Staten]] zijn er verschillende plaatsen met de naam [[New Alexandria]]
* verschillende plaatsen heten [[Alexandria]]

== Film ==
* [[Alexander (film)|Alexander]], een Amerikaanse film uit 2004 van [[Oliver Stone]]

== Televisieseries ==
* [[Alexander (televisieserie)|Alexander]], een Vlaamse televisieserie uit 2001

== Trivia == 
Alex was ook de roepnaam van de politieporsches die in de 2e helft van de 20e eeuw in Nederland rondreden. Deze naam kwam van de Alexanderkazerne waar de Rijkspolitie toen in gevestigd was.<ref>Rijkspolitie: [https://www.rijkspolitie.org/joomla/index.php?option=com_content&view=article&id=76:begintijdsas&catid=54:reunie-sas-1979&Itemid=56 Begintijd van de SAS]{{dode link|datum=augustus 2017 |bot=InternetArchiveBot }} bezocht: 2 augustus 2012</ref>

== Zie ook ==
* [[Willem-Alexander der Nederlanden]]
* [[Station Rotterdam Alexander|bus -metro - en treinstation Alexander]]
* [[Prins Alexander (Rotterdam)|Rotterdamse deelgemeente Prins Alexander]]
* [[Prins Alexanderpolder|Alexanderpolder]]
* [[Lijst van vorsten genaamd Alexander]]

==Externe link==
* [https://www.meertens.knaw.nl/nvb/naam/is/Alexander Populariteit, verspreiding en verklaring van de naam Alexander], Nederlandse Voornamenbank, [[Meertens Instituut]].

{{Appendix|2=
{{References}}
----
{{Bronvermelding anderstalige Wikipedia|taal=en|titel=Alexander|oldid=140300959|datum=20070625}}
}}
{{prefixindextabel|Alexander}}

[[Categorie:Jongensnaam]]