Brontekst bekijken van Associatie van sleedoorn en eenstijlige meidoorn

{{Syntaxobox
| naam = Associatie van sleedoorn en eenstijlige meidoorn
| afbeelding = Associatie van sleedoorn en eenstijlige meidoorn (Pruno-Crataegetum).jpg
| onderschrift = De associatie in de [[Gendtse Waard]]
| klasse = ''[[Rhamno-Prunetea]]''<br>(klasse van doornstruwelen)
| orde = ''[[Prunetalia spinosae]]''<br>(sleedoorn-orde)
| verbond = ''[[Carpino-Prunion]]''<br>(verbond van sleedoorn en meidoorn)
| syntaxon = [[Associatie (vegetatiekunde)|Associatie]]
| w-naam = ''Pruno-Crataegetum''
| auteur = {{Aut|[[Kurt Hueck|Hueck]] 1931}}
}}

De '''associatie van sleedoorn en eenstijlige meidoorn''' (''Pruno-Crataegetum'') is een [[Associatie (vegetatiekunde)|associatie]] uit het [[verbond van sleedoorn en meidoorn]] (''Carpino-Prunion''). Het is een [[plantengemeenschap]] die voorkomt op vochtige, neutrale tot [[Base (scheikunde)|basische]] bodems en die gekenmerkt worden door een dichte, bloemen- en vruchtenrijke [[struiklaag]] met vooral stekel- en doornstruiken, zoals [[eenstijlige meidoorn]], [[sleedoorn]] en [[hondsroos]], en een goed ontwikkelde [[kruidlaag]].

Deze associatie is zowel in [[Nederland]] als in [[Vlaanderen]] vrij algemeen en wijd verspreid.

== Naamgeving en codering ==
{| Class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" style=" text-align:left;"
! colspan="3" | Synoniemen''
|-
| ''Pruno spinosae-Crataegetum'' <small>{{Aut|(Soó 1927) [[Kurt Hueck|Hueck]] 1931}}</small>
|}
* [[Syntaxoncode]] voor [[Nederland]] ([[Revisie Vegetatie van Nederland|rVvN]]): r40Ab01

De [[Plantensociologische nomenclatuur|wetenschappelijke naam]] ''Pruno-Crataegetum'' is afgeleid van de [[Botanische naam|botanische namen]] van twee diagnostische doornstruiksoorten binnen de associatie. Dit zijn [[sleedoorn]] (''Prunus spinosa'') en [[eenstijlige meidoorn]] (''Crataegus monogyna'').

== Fysiognomie ==
[[Bestand:Winteraspect van het Pruno-Crataegetum.jpg|thumb|[[Aspect (vegetatiekunde)|Aspect]] van de associatie van sleedoorn en meidoorn in de [[winter]].]]
De associatie van sleedoorn en eenstijlige meidoorn manifesteert zich altijd in de [[Formatie (vegetatiekunde)|formatie]] van een [[loofstruweel]]. De [[vegetatiestructuur]] van de associatie wordt gekenmerkt door een dominante [[struiklaag]] die zeer bloem- en [[Steenvrucht|vruchtenrijk]] is. In de regel ontbreekt een 'echte' [[boomlaag]], alhoewel het soms kan voorkomen dat er ook enkele [[Loofboom|loofbomen]] in het struweel staan. Vooral wanneer de associatie optreedt als [[Mantelvegetatie|mantel]] van een [[bosrand]] zijn er vaak kleine loofbomen in de struiklaag aanwezig.

De [[kruidlaag]] is meestal soortenrijk en goed ontwikkeld, met voornamelijk [[Ruigtekruid|ruigte]]- en boskruiden. Een [[moslaag]] is zelden aanwezig.

== Ecologie ==
De associatie van sleedoorn en eenstijlige meidoorn komt voor op [[Eutrofie|eutrofe]] tot [[Mesotrofie|mesotrofe]], [[Base (scheikunde)|basische]] tot licht [[Zuur (scheikunde)|zure]], [[klei]]ige of [[Leem|lemige]] of plaatselijk zelfs [[kalk]]rijke bodems. De standplaatsen zijn in de regel matig vochtig tot nat, en vegetaties met eenstijlige meidoorn verdragen zelfs tijdelijke overstromingen.

Deze associatie komt in Nederland en Vlaanderen vooral lintvormig voor als aangeplante [[heg]]gen en als [[Mantelvegetatie|mantel]] van [[bosrand]]en en [[houtwal]]len, opvallend vaak langs snelwegen.

== Subassociaties in Nederland en Vlaanderen ==
Binnen de associatie van sleedoorn en eenstijlige meidoorn worden in [[Nederland]] en [[Vlaanderen]] vier [[Subassociatie (vegetatiekunde)|subassociaties]] onderscheiden.

=== Typische subassociatie ===
De typische subassociatie (''Pruno-Crataegetum typicum'') heeft voor Nederland de [[syntaxoncode]] r40Ab01a.

=== Subassociatie met koebraam ===
[[Bestand:Pruno-Crataegetum rubetosum ulmifolii (associatie van sleedoorn en eenstijlige meidoorn, subassociatie met koebraam).jpg|thumb|Zomeraspect van de subassociatie met koebraam, met [[koebraam]] in bloei.]]
Een subassociatie met koebraam (''Pruno-Crataegetum rubetosum ulmifolii'') wordt substantieel gekenmerkt door een zeer hoge [[Presentie (vegetatiekunde)|presentie]] en relatief hoge [[Bedekking (vegetatiekunde)|bedekking]] van [[koebraam]] in zowel de [[Kruidlaag|kruid-]] als de [[struiklaag]]. Deze braamsoort staat te boek als de enige [[Differentiërend taxon|differentiërende soort]] voor deze subassociatie binnen Nederland en Vlaanderen. Vergeleken met de andere subassociaties binnen de associatie van sleedoorn en eenstijlige meidoorn gaat het hier dikwijls om de meest [[stekel]]ige struwelen, waarin naast koebraam ook [[rozen]] sterk bijdragen aan de relatief stekelige [[symmorfologie]] van het struweel. Daarnevens valt op dat de vrij zeldzame klassekensoort [[beklierde heggenroos]] relatief vaak in deze subassociatie voorkomt; [[hondsroos]] is een [[constant taxon]]. Deze subassociatie komt vrijwel uitsluitend voor op kalkhoudende klei. In Nederland betreft het een zeldzame gemeenschap met twee duidelijke zwaartepunten in [[Zeeland (provincie)|Zeeland]] en [[Zuid-Limburg (Nederland)|Zuid-Limburg]], waar het lokaal wel algemeen kan zijn in vooral [[Halfnatuurlijk landschap|halfnatuurlijke landschappen]]. De Nederlandse [[syntaxoncode]] (conform de [[Revisie Vegetatie van Nederland|rVvN]]) voor de subassociatie met koebraam is r40Ab01b.

=== Subassociatie met Gelderse roos ===
Een subassociatie met Gelderse roos (''Pruno-Crataegetum viburnetosum opuli'') kent [[Fysiognomie (vegetatiekunde)|fysiognomisch]] vaak geen hele opvallende kenmerken. In de struiklaag komt [[Gelderse roos]] relatief vaak voor en geldt als [[Differentiërend taxon|differentiërende soort]]. In de kruidlaag differentiëren [[dolle kervel]], [[dagkoekoeksbloem]], [[knopig helmkruid]], [[heggenduizendknoop]], [[vijfvingerkruid]], [[kruisbladwalstro]] en [[gewoon speenkruid]] deze subassociatie. Het komt voor op nooit tot zeer zelden overstroomde zand-, klei- en leemgronden. In Nederland is de subassociatie met Gelderse roos te vinden op de zandgronden van [[Zuid-Limburg (Nederland)|Zuid-Limburg]], [[Noord-Brabant]], [[Gelderland|Oost-Gelderland]], [[Overijssel]] en de [[Friese Wouden]]. De syntaxoncode voor Nederland (conform de [[Revisie Vegetatie van Nederland|rVvN]]) is r40Ab01c.

=== Subassociatie met bosrank ===
[[Bestand:The Pruno-Crataegetum clematidetosum during winter.jpg|thumb|[[Aspect (vegetatiekunde)|Winteraspect]] van de subassociatie met bosrank]]
Een subassociatie met bosrank (''Pruno-Crataegetum clematidetosum'') is [[Fysiognomie (vegetatiekunde)|fysiognomisch]] zeer sterk gekenmerkt door de vaak hoge bedekking van [[bosrank]] in de [[struiklaag]]. De voornoemde [[liaan]] besluiert vaak de struiken. Alhoewel bosrank soms ook in de andere subassociaties voor kan komen, is zij niet zo aspectbepalend als in deze subassociatie. De vegetatie is gebonden aan [[Kalk|kalk-]] en [[nitraat]]rijke bodems. Meestal treedt de vegetatie [[Lijnvormig landschapselement|lintvormig]] op langs [[weg]]en en als mantel langs loofbos, vooral bij hellingen. In Nederland heeft de subassociatie een duidelijk zwaartepunt in [[Zuid-Limburg (Nederland)|Zuid-Limburg]] en in het oostelijk deel van het [[rivierengebied]]. De syntaxoncode voor Nederland is r40Ab01d.

== Successie ==
De associatie van sleedoorn en eenstijlige meidoorn is een [[vervangingsgemeenschap]] van loofbossen uit de [[klasse van eiken- en beukenbossen op voedselrijke grond]].

Ze ontstaat op natuurlijke wijze in verschillende graslandentypen door het wegvallen of sterk verminderen van beweiding of beheer. De associatie kan zeer lang blijven bestaan, voor zij uiteindelijk terug evolueert naar loofbos. De eerste stappen in deze successie is het opduiken van [[zomereik]] en [[Es (plant)|es]] in de struikengordel.

Wordt het struweel gerooid en gemaaid, dan ontwikkelt zich meestal de [[glanshaver-associatie]] of de [[associatie van dauwbraam en marjolein]].

== Diagnostische taxa voor Nederland en Vlaanderen ==
De associatie van sleedoorn en eenstijlige meidoorn wordt in de regel [[abundantie (ecologie)|gedomineerd]] door de klassekensoorten [[eenstijlige meidoorn]], [[hondsroos]], [[sleedoorn]] (die in deze associatie zijn optimum kent), [[gewone vlier]], [[rode kornoelje]] en [[wilde kardinaalsmuts]].

De [[kruidlaag]] telt vier voor de associatie specifieke [[kensoort]]en, waarvan enkel de [[hop (plant)|hop]] algemeen voorkomt. Het [[groot warkruid]], de [[besanjelier]]en het [[hopwarkruid]] zijn in Vlaanderen en Nederland zeldzaam. Ook de klassekensoorten [[heggerank]], [[bosrank]] en [[koebraam]] komen voor, zij het niet algemeen. Verder vinden we in deze vegetatie vooral veel [[Nitrofieten|nitrofiele]] planten als [[grote brandnetel]], [[hondsdraf]] en [[kleefkruid]], en (sinds het begin van de twintigste eeuw steeds minder) typische [[Bosflora|bosplanten]] als [[look-zonder-look]], [[geel nagelkruid]] en [[dolle kervel]].

In de onderstaande [[Synoptische tabel (vegetatiekunde)|synoptische tabel]] staan de belangrijkste diagnostische plantentaxa van de associatie van sleedoorn en eenstijlige meidoorn voor [[Nederland]] en [[Vlaanderen]].

;[[Boomlaag]]
{| Class="wikitable"
! [[Kentaxon]] !! [[Differentiërend taxon|Diff.soort]] !! [[Presentie (vegetatiekunde)|Presentie]] !! [[Triviale naam (biologie)|Triviale naam]] !! [[Botanische naam]] !! Opmerking
|-
| || ||align="center"| > 30% ||align="center"| [[Es (plant)|gewone es]] ||align="center"| ''Fraxinus&nbsp;excelsior'' ||
|-
| || ||align="center"| > 20% ||align="center"| [[zomereik]] ||align="center"| ''Quercus&nbsp;robur'' ||
|}
;[[Struiklaag]]
{| Class="wikitable"
! [[Kentaxon]] !! [[Differentiërend taxon|Diff.soort]] !! [[Presentie (vegetatiekunde)|Presentie]] !! [[Triviale naam (biologie)|Triviale naam]] !! [[Botanische naam]] !! Opmerking
|-
|align="center"| kK || ||align="center"| > 80% ||align="center"| [[eenstijlige meidoorn]] ||align="center"| ''Crataegus&nbsp;monogyna'' ||
|-
|align="center"| kK || ||align="center"| > 60% ||align="center"| [[hondsroos]] ||align="center"| ''Rosa&nbsp;canina'' ||
|-
|align="center"| kK || ||align="center"| > 50% ||align="center"| [[sleedoorn]] ||align="center"| ''Prunus&nbsp;spinosa'' ||
|-
|align="center"| kK || ||align="center"| > 50% ||align="center"| [[gewone vlier]] ||align="center"| ''Sambucus&nbsp;nigra'' ||
|-
|align="center"| kK || ||align="center"| > 30% ||align="center"| [[rode kornoelje]] ||align="center"| ''Cornus&nbsp;sanguinea'' ||
|-
|align="center"| kK || ||align="center"| > 20% ||align="center"| [[wilde kardinaalsmuts]] ||align="center"| ''Euonymus&nbsp;europaeus'' ||
|-
|align="center"| kK || ||align="center"| > 10% ||align="center"| [[wegedoorn]] ||align="center"| ''Rhamnus&nbsp;cathartica'' ||
|-
| ||align="center"| dS ||align="center"| ||align="center"| [[Gelderse roos]] ||align="center"| ''Viburnum&nbsp;opulus'' || subassociatie met Gelderse roos
|}
;[[Kruidlaag]]
{| Class="wikitable"
! [[Kentaxon]] !! [[Differentiërend taxon|Diff.soort]] !! [[Presentie (vegetatiekunde)|Presentie]] !! [[Triviale naam (biologie)|Triviale naam]] !! [[Botanische naam]] !! Opmerking
|-
|align="center"| kA || ||align="center"| > 30% ||align="center"| [[Hop (plant)|hop]] ||align="center"| ''Humulus&nbsp;lupulus'' ||
|-
|align="center"| kA || ||align="center"| < 10% ||align="center"| [[groot warkruid]] ||align="center"| ''Cuscuta&nbsp;europaea'' ||
|-
|align="center"| kA || ||align="center"| < 10% ||align="center"| [[besanjelier]] ||align="center"| ''Cucubalus&nbsp;baccifera'' ||
|-
|align="center"| kA || ||align="center"| < 10% ||align="center"| [[hopwarkruid]] ||align="center"| ''Cuscuta&nbsp;lupuliformis'' ||
|-
|align="center"| kK || ||align="center"| > 20% ||align="center"| [[heggenrank]] ||align="center"| ''Bryonia&nbsp;dioica'' ||
|-
|align="center"| kK || ||align="center"| > 10% ||align="center"| [[bosrank]] ||align="center"| ''Clematis&nbsp;vitalba'' ||
|-
|align="center"| kK || ||align="center"| > 10% ||align="center"| [[koebraam]] ||align="center"| ''Rubus&nbsp;ulmifolius'' ||
|-
| || ||align="center"| > 80% ||align="center"| [[grote brandnetel]] ||align="center"| ''Urtica&nbsp;dioica'' ||
|-
| || ||align="center"| > 60% ||align="center"| [[hondsdraf]] ||align="center"| ''Glechoma&nbsp;hederacea'' ||
|-
| || ||align="center"| > 50% ||align="center"| [[kleefkruid]] ||align="center"| ''Galium&nbsp;aparine'' ||
|-
| || ||align="center"| > 40% ||align="center"| [[kropaar]] ||align="center"| ''Dactylis&nbsp;glomerata'' ||
|-
| || ||align="center"| > 40% ||align="center"| [[dauwbraam]] ||align="center"| ''Rubus&nbsp;caesius'' ||
|-
| || ||align="center"| > 30% ||align="center"| [[Kweek (gras)|kweek]] ||align="center"| ''Elymus&nbsp;repens'' ||
|-
| || ||align="center"| > 30% ||align="center"| [[ruw beemdgras]] ||align="center"| ''Poa&nbsp;trivialis'' ||
|-
| || ||align="center"| > 30% ||align="center"| [[Bitterzoet (vaste plant)|bitterzoet]] ||align="center"| ''Solanum&nbsp;dulcamara'' ||
|-
| || ||align="center"| > 20% ||align="center"| [[look-zonder-look]] ||align="center"| ''Alliaria&nbsp;petiolata'' ||
|-
| || ||align="center"| > 20% ||align="center"| [[dolle kervel]] ||align="center"| ''Chaerophyllum&nbsp;temulum'' ||
|-
| || ||align="center"| > 20% ||align="center"| [[haagwinde]] ||align="center"| ''Convolvulus&nbsp;sepium'' ||
|-
| || ||align="center"| > 20% ||align="center"| [[fluitenkruid]] ||align="center"| ''Anthriscus&nbsp;sylvestris'' ||
|-
| || ||align="center"| > 20% ||align="center"| [[geel nagelkruid]] ||align="center"| ''Geum&nbsp;urbanum'' ||
|-
| || ||align="center"| > 20% ||align="center"| [[akkerdistel]] ||align="center"| ''Cirsium&nbsp;arvense'' ||
|-
| || ||align="center"| > 20% ||align="center"| [[glanshaver]] ||align="center"| ''Arrhenatherum&nbsp;elatius'' ||
|-
| || ||align="center"| > 20% ||align="center"| [[kruipende boterbloem]] ||align="center"| ''Ranunculus&nbsp;repens'' ||
|-
| || ||align="center"| > 10% ||align="center"| [[vogelmuur]] ||align="center"| ''Stellaria&nbsp;media'' ||
|}
;[[Moslaag]]
{| Class="wikitable"
! [[Kentaxon]] !! [[Differentiërend taxon|Diff.soort]] !! [[Presentie (vegetatiekunde)|Presentie]] !! [[Triviale naam (biologie)|Triviale naam]] !! [[Botanische naam]] !! Opmerking
|-
| || ||align="center"| 11% || [[fijn laddermos]] || ''Kindbergia&nbsp;praelonga'' ||
|}

== Vegetatiezonering ==
De associatie van sleedoorn en meidoorn vormt veelal [[contactgemeenschap]]pen met vegetatie uit de [[klasse van matig voedselrijke graslanden]], de [[klasse van nitrofiele zomen]] of de [[marjolein-klasse]]. Ook bosgemeenschappen uit de [[klasse van eiken- en beukenbossen op voedselrijke grond]] en de [[klasse van wilgenvloedbossen en -struwelen]] kunnen contactgemeenschappen vormen wanneer de associatie als [[Mantelvegetatie|mantel]] van een [[bosrand]] optreedt.

=== Microgemeenschappen ===
Een veel voorkomende [[microgemeenschap]] in de associatie van sleedoorn en eenstijlige meidoorn is de [[kapjesvingermos-associatie]] (''Physcietum adscendentis''). Deze nitrofiele inslaggemeenschap is vaak te zien op de [[Tak (plant)|takken]] en twijgen van de doornstruiken van deze associatie.

== Verspreiding ==
De associatie van sleedoorn en eenstijlige meidoorn heeft een breed [[verspreidingsgebied]], van [[Verenigd Koninkrijk|Groot-Brittannië]] en [[West-Europa]] tot in [[Oost-Europa|Oost-]] en [[Zuidoost-Europa]]. beperkt tot [[West-Europa|atlantisch]] en [[subatlantisch]] Europa, van [[Zuid-Zweden]] over [[Denemarken]] tot in [[Midden-Duitsland]].

In Nederland is ze algemeen en verspreid, vooral in het [[fluviatiel district]], de [[pleistocene districten]], het [[estuariëndistrict]] en in [[Zuid-Limburg (Nederland)|Zuid-Limburg]].

Ook in Vlaanderen komt deze associatie zeer verspreid voor, voornamelijk in de [[West-Vlaanderen|West-Vlaamse]] [[Heuvelstreek]], de [[Vlaamse Ardennen]], [[Haspengouw]], de [[Polderstreek]], de [[Stelling van Antwerpen|Antwerpse fortengordel]] en de [[Zuiderkempen]].

== Fauna ==
De associatie van sleedoorn en eenstijlige meidoorn vormt een belangrijke plek voor verscheidene dieren. Zo zijn deze struwelen een belangrijke kraamplek voor vlindersoorten zoals de [[meidoornstippelmot]], die sleedoorn en eenstijlige meidoorn als [[waardplant]] gebruikt, en waarvan vaak de rupsennesten al van een afstand in dit struweel te zien zijn. Voor vogels vormt dit struweeltype vooral in de herfst een belangrijke foerageerplaats vanwege de vele [[steenvrucht]]en die dit struweel levert.

== Fotogalerij ==
<gallery widths="165" heights="125">
Associatie van sleedoorn en eenstijlige meidoorn (Pruno-Crataegetum) in de Bemmelse Waard.jpg|Een vroeg zomeraspect van typische subassociatie
De subassociatie met koebraam van de associatie van sleedoorn en eenstijlige meidoorn (Pruno-Crataegetum rubetosum ulmifolii).jpg|Een vroeg zomeraspect van de subassociatie met koebraam
Autumnal aspect of the association Pruno-Crataegetum.jpg|Een herfstaspect van de typische subassociatie
Mantle community of the Pruno-Crataegetum viburnetosum opuli.jpg|Een vroeg zomeraspect van de subassociatie met Gelderse roos
Associatie van sleedoorn en eenstijlige meidoorn (Pruno-Crataegetum) r40Ab01.jpg|[[Vegetatieaspect]] in juni
Pruno-Crataegetum clematidetosum, with konik horses.jpg|Subassociatie met bosrank (winteraspect)
Shrubland of the Pruno-Crataegetum (close-up).jpg|[[Struiklaag]], met beide naamgevende soorten
</gallery>

{{Commonscat}}
{{Appendix|2=
* {{Aut|[[Joop Schaminée|Schaminée, J. H. J.]], Sýkora, K., Smits, N. & Horsthuis, M.}} (2010). ''Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland''. KNNV Uitgeverij, Zeist.
* [http://veldwerkplaatsen.nl/bestanden/Field_Guide_Dutch_plantcommunities_2008_Sykora.pdf {{Aut|Sýkora, K.}}, 2008: ''Field Guide Dutch Plant Communities. Species composition and ecology'']
* [http://inbo.be/docupload/1505.pdf {{Aut|De Fré, B. & Hoffmann, M.}} (2002). ''Systematiek van natuurtypen voor Vlaanderen: 9. Struwelen en mantels''. Verslag van het Instituut voor Natuurbehoud 2002.]
* {{Aut|Vriens, L., Bosch, H., De Knijf, G., De Saeger, S., Guelinckx, R., Oosterlynck, P., Van Hove, M. & Paelinckx, D.}} (2011). ''De Biologische Waarderingskaart. Biotopen en hun verspreiding in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest''. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek. INBO.M.2011.1, Brussel. {{ISBN|9789040303142}}
----
{{References}}
}}
{{Navigatie Rhamno-Prunetea}}

[[Categorie:Associatie|Sleedoorn en eenstijlige meidoorn]]