Brontekst bekijken van Azië

{{Infobox continent
| naam                = Azië
| locatie             = Asia (orthographic projection).svg
| locatieonderschrift = Azië ten opzichte van andere Werelddelen
| oppervlakte         = 44.580.000 
| inwoners            = ca. 4 miljard
| dichtheid           = 90
| landen              = 51 (onafhankelijk en erkend)
| tijdzone-west       = [[UTC+2]] ([[Israël]])
| tijdzone-oost       = [[UTC+12]] ([[Rusland]])
| portaal             = Azië
}}
[[Bestand:Asia terrain.jpg|thumb|Azië geografisch]]
[[Bestand:Asia Globe NASA.jpg|thumb|Afbeelding van Azië, samengesteld uit diverse [[kunstmaan|satellietopnames]] (bron: [[National Aeronautics and Space Administration|NASA]])]]
[[Bestand:Asia-map.png|thumb|Kaart van Azië (bron: [[Central Intelligence Agency|CIA]])]]
[[Bestand:Asia Köppen Map.png|thumb|Recente kaart van de [[klimaatclassificatie van Köppen|klimaatclassificatie van Köppen-Geiger]] (excl. [[Zuidwest-Azië]]).]]
'''Azië''' is het grootste [[werelddeel]] op de planeet [[Aarde (planeet)|Aarde]]. Aan de westkant grenst het aan [[Europa (werelddeel)|Europa]] en [[Afrika (hoofdbetekenis)|Afrika]], in het noorden aan de [[Noordelijke IJszee]], in het oosten en zuidoosten aan de [[Grote Oceaan]] en in het zuiden aan de [[Indische Oceaan]]. In het jaar 2006 telde het continent circa 3,97 miljard inwoners, ofwel 61% van de totale wereldbevolking (6,5 miljard). Azië, met een oppervlakte van 44.580.000 km², bedekt
8,6% van de totale oppervlakte van de Aarde en 29,4% van de totale landoppervlakte. Cultureel is Azië erg heterogeen samengesteld.

== Definitie van Azië ==
Het werelddeel Azië wordt gedefinieerd door het binnen de [[Afrika-Eurazië|Afrika-Euraziatische]] landmassa te onderscheiden van [[Europa (werelddeel)|Europa]] en [[Afrika]]. De precieze grenzen van het continent zijn vaag (met name voor niet-[[Cartografie|cartografen]]). Azië en Afrika zijn van elkaar gescheiden door het [[Suezkanaal]] ([[Landengte van Suez]]). De grens tussen Europa en Azië loopt grofweg via de [[Egeïsche Zee]], [[Dardanellen]], de [[Zee van Marmara]], de [[Bosporus (zeestraat)|Bosporus]], de [[Zwarte Zee]], het [[Kaukasus (gebergte)|Kaukasusgebergte]] (niet geheel onomstreden, sommigen plaatsen de lijn via de [[Straat van Kertsj]], [[Zee van Azov]], [[Koema-Manytsjlaagte]]), de [[Kaspische Zee]], de [[Oeral (rivier)|Oeralrivier]] (volgens anderen de rivier de [[Emba (rivier)|Emba]]) en het [[Oeral (gebergte)|Oeralgebergte]] naar [[Nova Zembla]].

==Geschiedenis van Azië ==
{{Zie hoofdartikel|Geschiedenis van Azië}}

== Subregio's ==
Azië kan zelf beschouwd worden als een subregio van het grotere [[Eurazië|Euraziatische]] continent. De onderverdeling van Azië in regio's is niet helemaal rechtlijnig omdat er geen consensus over is, hieronder is een grove onderverdeling van Azië in verschillende subregio's:

=== Noord-Azië ===
{{Zie hoofdartikel|Noord-Azië}}
Deze term wordt bijna nooit gebruikt door [[geograaf|geografen]] en refereert meestal aan het Aziatische gedeelte van Rusland, ook wel bekend als [[Siberië]] en het [[Russische Verre Oosten]]. Soms worden ook de noordelijke delen van andere Aziatische landen zoals [[Kazachstan]] hieronder gerekend.

=== Centraal-Azië ===
{{Zie hoofdartikel|Centraal-Azië}}
Normaal gesproken worden met Centraal-Azië de volgende gebieden bedoeld:
* [[Kazachstan]], [[Oezbekistan]], [[Tadzjikistan]], [[Turkmenistan]] en [[Kirgizië]].

Soms worden ook [[Afghanistan]], [[Mongolië]] en de West-Chinese regio [[Sinkiang]] hiertoe gerekend. Het gebied in Centraal-Azië dat vroeger deel uitmaakte van het [[Keizerrijk Rusland]] wordt in Rusland ook wel [[Midden-Azië]] genoemd.

=== Verre Oosten ===
{{Zie hoofdartikel|Verre Oosten}}
Hiermee wordt vaak bedoeld [[Oost-Azië]] gecombineerd met [[Zuidoost-Azië]] en het oostelijke gedeelte van [[Rusland]] aan de [[Grote Oceaan]] (het [[Russische Verre Oosten]]).

=== Oost-Azië ===
{{Zie hoofdartikel|Oost-Azië}}
Normaal gesproken worden met Oost-Azië de volgende gebieden bedoeld:
* de [[Grote Oceaan|Pacifische]] eilanden van [[Taiwan]] en [[Japan]];
* [[Noord-Korea|Noord-]] en [[Zuid-Korea]] op het [[Korea|Koreaans schiereiland]];
* [[Volksrepubliek China|China]], maar soms alleen de oostelijke regio's.

Soms worden ook [[Mongolië]] en [[Vietnam]] bij deze regio's ingedeeld.

=== Zuidoost-Azië ===
{{Zie hoofdartikel|Zuidoost-Azië}}
Normaal gesproken worden met Zuidoost-Azië de volgende gebieden bedoeld:
* [[Achter-Indië]]
* het schiereiland [[Malakka (schiereiland)|Malakka]];
* [[Indochina]];
* de [[Indische Archipel]], een eilandengroep tussen de [[Indische Oceaan|Indische-]] en [[Grote Oceaan]].

Het omvat de landen [[Myanmar]], [[Thailand]], [[Laos]], [[Cambodja]], [[Vietnam]] (alle op het vasteland gelegen), de [[Filipijnen]], [[Singapore]], het westen van [[Indonesië]], [[Brunei]], [[Oost-Timor]] (eilandnaties) en [[Maleisië]]. Maleisië wordt door de [[Zuid-Chinese Zee]] in tweeën gedeeld en ligt zowel op het vasteland als op de eilanden.

=== Zuid-Azië ===
{{Zie hoofdartikel|Zuid-Azië}}
Aan Zuid-Azië wordt ook wel gerefereerd als het [[Indisch subcontinent]]. Hierop liggen de volgende landen: [[India]], [[Pakistan]], [[Nepal]], [[Bhutan]], [[Bangladesh]] (op het vasteland), [[Sri Lanka]] en de [[Malediven]] (eilandnaties). Hoewel het grootste deel van [[Afghanistan]] ''niet'' op dit subcontinent ligt, wordt ook dat land vaak tot Zuid-Azië gerekend.

=== Zuidwest-Azië ===
{{Zie hoofdartikel|Zuidwest-Azië}}
Zuidwest-Azië, ook wel West-Azië genoemd, wordt normaal gesproken aangeduid met de niet-geografische term [[Midden-Oosten]]. Onder deze term vallen soms ook de Arabische landen in [[Noord-Afrika]].

Normaal gesproken worden met Zuidwest-Azië de volgende gebieden bedoeld:
* [[Anatolië]] (Klein-Azië), het Aziatische deel van [[Turkije]];
* het eiland [[Cyprus]] in de [[Middellandse Zee]];
* de [[Levant]], ook wel het [[Nabije Oosten]], waarvan [[Syrië]], [[Israël]], [[Palestina (staat)|Palestina]], [[Jordanië]] en [[Libanon]] deel uitmaken;
* het [[Arabisch Schiereiland]], waarop [[Saoedi-Arabië]], de [[Verenigde Arabische Emiraten]], [[Bahrein]], [[Qatar]], [[Oman]], [[Jemen]] en [[Koeweit]] liggen. De op dit schiereiland liggende landen die grenzen aan de [[Perzische Golf]] worden ook wel [[Golfstaten]] genoemd;
* de [[Zuidelijke Kaukasus]], waarin [[Georgië]], [[Azerbeidzjan]] en [[Armenië]] liggen;
* het [[Hoogland van Iran]], waarop [[Iran]] en delen van andere landen liggen;
* de [[Sinaï (schiereiland)|Sinaï]].

== Landen en gebieden ==
Tot Azië behoren de volgende gebieden (alfabetisch):

=== Onafhankelijke landen ===
{{Kolommen lijst| breedte=13| aantal=4| style=max-width:70em| inhoud=
* {{AF}}
* {{AM}}
* {{AZ}}<ref name="zuidkaukasus">Gedeelte ten zuiden van het gebergte de Kaukasus</ref>
* {{BH}}
* {{BD}}
* {{BT}}
* {{BN}}
* {{KH}}
* {{CN}}
* {{CY}}<ref name="cyprus">Afhankelijk van de bron wordt Cyprus soms beschouwd als een Europees, dan wel als een Aziatisch eiland</ref>
* {{EG}}<ref>Gedeelte ten oosten van de [[Landengte van Suez]] ([[Suezkanaal]])</ref>
* {{PH}}<ref name="contplat">Alhoewel deze eilanden niet op het Aziatisch continentaal plat liggen worden zij gewoonlijk toch beschouwd als behorend tot Azië</ref>
* {{GE}}<ref name="zuidkaukasus"/>
* {{IN}}
* {{ID}}<ref name="contplat"/><ref>Gedeelte ten westen van de [[Zee van Halmahera]], de [[Ceramzee]] en de [[Arafurazee]]</ref>
* {{IQ}}
* {{IR}}
* {{IL}}
* {{JP}}
* {{YE}}
* {{JO}}
* {{KZ}}<ref>Gedeelte ten oosten van het [[Oeral (gebergte)|Oeralgebergte]] en de [[Oeral (rivier)|Oeralrivier]]</ref>
* {{KG}}
* {{KW}}
* {{LA}}
* {{LB}}
* {{MV}}<ref name="contplat"/>
* {{MY}}
* {{MN}}
* {{MM}}
* {{NP}}
* {{KP}}
* {{UZ}}
* {{OM}}
* {{TL}}<ref name="contplat"/>
* {{PK}}
* {{PS}}
* {{QA}}
* {{RU}}<ref>Gedeelte ten oosten van het [[Oeral (gebergte)|Oeralgebergte]]</ref>
* {{SA}}
* {{SG}}
* {{LK}}
* {{SY}}
* {{TJ}}
* {{TH}}
* {{TR}}<ref>Gedeelte ten oosten en ten zuiden van de [[Bosporus (zeestraat)|Bosporus]], de [[Zee van Marmara]] en de [[Dardanellen]]</ref>
* {{TM}}
* {{AE}}
* {{VN}}
* {{KR}}
}}

=== Afhankelijke gebieden ===
* {{HK}}
* {{MO}}

=== Gebieden met betwiste status en bezette gebieden ===
{{Kolommen lijst| breedte=21| aantal=3| style=max-width:79em| inhoud=
* [[Bestand:Flag of Abkhazia.svg|20px]] [[Abchazië]]
* {{CN-VLAG}} [[Aksai Chin]] en [[Shaksgam]]
* [[Bestand:Jammu-Kashmir-flag.svg|20px]] [[Jammu en Kasjmir (gebied)|Jammu en Kasjmir]]
* [[Bestand:Blank.gif|20px]] [[Koerilen]], zuidelijke gedeelten opgeëist door Japan
* [[Bestand:Flag of the Turkish Republic of Northern Cyprus.svg|20px]] [[Noord-Cyprus]]<ref name="cyprus"/><ref name="contplat"/>
* [[Bestand:Kokbayraq flag.svg|20px]] [[Oost-Turkestan]]
* {{PS}}
* {{CN-VLAG}} [[Paraceleilanden]]<ref name="contplat"/>
* [[Bestand:Blank.gif|20px]] [[Spratly-eilanden]]<ref name="contplat"/>
* {{TW}}<ref>Hoewel de facto onafhankelijk, wordt Taiwan door de [[Volksrepubliek China]] beschouwd als een opstandige provincie.</ref>
* [[Bestand:Flag of Tibet.svg|20px]] [[Tibet (gebied)|Tibet]]
* [[Bestand:Flag of South Ossetia.svg|20px]] [[Zuid-Ossetië]]
}}
Opmerkingen:
* [[Armenië]], [[Azerbeidzjan]], [[Cyprus]], [[Georgië]], [[Kazachstan]], [[Rusland (hoofdbetekenis)|Rusland]] en [[Turkije]] kunnen staatkundig gezien zowel tot Azië als tot [[Europa (werelddeel)|Europa]] worden gerekend. Op Armenië en Cyprus na liggen deze landen gedeeltelijk in het ene en gedeeltelijk in het andere [[werelddeel]]. Armenië en Cyprus liggen geografisch gezien weliswaar in Azië, maar worden om cultuurhistorische en politieke redenen in samenhang met het gegeven dat ze dicht bij Europa liggen ook tot Europa gerekend.
* [[Egypte (land)|Egypte]] kan staatkundig gezien zowel tot [[Afrika]] als tot Azië worden gerekend omdat het in beide werelddelen ligt.
* [[Indonesië]] kan staatkundig gezien zowel tot Azië als tot [[Oceanië]] worden gerekend. De Indonesische provincies [[Papoea (provincie)|Papoea]] en [[West-Papoea (provincie)|West-Papoea]] liggen namelijk in Oceanië en het eiland [[Timor]] (waarop het Indonesische [[West-Timor]] ligt) alsook de [[Maluku (provincie)|Molukken]] en [[Noord-Molukken]] vallen wat betreft ligging zowel onder Azië als onder Oceanië. Ook [[Oost-Timor]] kan zowel tot Azië als tot Oceanië gerekend worden.

== Religie ==
In Azië worden vele religies beleden. De grootste religies zijn het hindoeïsme, de islam en de [[traditionele Chinese godsdienst]]. In Oost-Azië is het [[syncretisme (religie)|syncretisme]] wijdverbreid. In [[West-Azië]] zijn de islam en het [[Oosters christendom]] de voornaamste religies. De positie van de staatsreligie is verschillend: in sommige landen is er een staatsgodsdienst, terwijl andere landen officieel [[atheïsme|atheïstisch]] zijn. Religies hebben een diepgaande invloed op de houding van Azië en hebben invloed op alle aspecten van het leven.<ref name="Bizymoms">[https://web.archive.org/web/20100418183003/http://www.bizymoms.com/vacationsandtravel/asia-pacific/influence-of-religion.html Influence of Religion], Bizymoms.com</ref> Vaak worden politieke kandidaten volgens de religie gekozen.<ref name="Bizymoms" /> Religie wordt in Azië door het [[nationalisme]] misbruikt.<ref>Religion and Change, Minneapolis: Univ. of Minnesota Press, 1972, p. 3</ref>

;Hindoeïsme
:Het [[hindoeïsme]] is een polytheïstische religie die is ontstaan in Azië. In [[India]] en [[Nepal]] is een hindoe-meerderheid. Meer dan 90% van de hindoes wonen in Azië, de meeste van hen in India. Het hindoeïsme heeft esoterische kenmerken.

;Islam
:De [[islam]] is in Azië ontstaan. De drie belangrijkste bedevaartsoorden van de islam zijn [[Mekka]], [[Medina (Arabië)|Medina]] en [[Jeruzalem]], die behoren tot Azië. In Azië zijn meer moslims dan christenen. De landen met meer dan 100 miljoen moslims zijn [[India]], [[Pakistan]], [[Indonesië]] en [[Bangladesh]], alle gelegen in Azië. De meerderheid van de moslims leeft in Azië. In vele delen van Azië is een belangrijke islamitische bevolking. Ook in Azië leven meer [[Soennisme|soennieten]] dan [[Sjiisme|sjiieten]]. In sommige landen als [[Myanmar]] en [[China]] worden moslim vervolgd door de overheid.

;Christendom
:Het christendom is in Azië ontstaan. Het christendom verspreidde zich via het [[nestorianisme]] ook al vroeg over grote delen van het continent. Toch zijn de christenen in Azië de minderheid van alle christenen op de wereld. Veel van de Aziatische christenen zijn leden van [[Chinese huiskerk]]en. [[Iran]], [[Religie in Noord-Korea|Noord-Korea]], [[Saoedi-Arabië]], de [[Malediven]], [[Afghanistan]], [[Jemen]], [[Laos]] en [[Oezbekistan]] zijn de Aziatische landen in de top-10-landen van de Ranglijst Christenvervolging van de mensenrechtenorganisatie [[Open Doors]].<ref>{{de}}[https://web.archive.org/web/20101031135449/http://www.opendoors-de.org/verfolgung/weltverfolgungsindex/plazierung_2010 Plazierung 2010], Opendoors-de.org</ref>

;Jodendom
:Het [[jodendom]] is in Azië ontstaan. De joodse staat, [[Israël]], en de belangrijkste joodse bedevaartsplaats, [[Jeruzalem]], liggen in West-Azië. Desondanks wonen de meeste joden buiten Azië.

;Boeddhisme
:Het [[boeddhisme]] is in Azië ontstaan en de meeste boeddhisten leven in Azië. Er zijn interacties met de [[traditionele Chinese godsdienst]], het [[taoïsme]] en het [[confucianisme]], een gedragscode.

;Sikhisme
:Het [[sikhisme]] is ontstaan in Azië en de meeste volgelingen ervan leven in Azië. Het is een van de vijf grootste wereldreligies.

;Overige religies
:Het [[zoroastrisme]], het [[jaïnisme]], [[shintoïsme]], [[tengriisme]] en [[bahai]] zijn ook religies, die hun oorsprong in Azië hebben. Hun volgelingen leven voornamelijk in Azië.

{{Zie ook|Zie ook [[Cao Dai]], [[Falun Gong]] en [[Ikwanisme]]}}

{{Zusterproject klein
| commons          = Category:Asia
| wiktionary       = Azië
| wikiversity      = 
| wikibooks        = 
| wikisource       = 
| wikiquote        = 
| wikinews         = 
| wikidata         = 
| wikivoyage       = Azië
| wikiatlas        = Asia
}}

{{Appendix}}
{{Navigatie continenten en regio's van de wereld}}

[[Categorie:Azië| ]]