Brontekst bekijken van Batu Khan

{{Infobox monarch
| naam = Batu Khan
| titel = [[Kan (titel)|Kan]]<br />[[Koning der Koningen]]
| afbeelding = Batuhan.JPG
| onderschrift = Buste in Pınarbaşı, [[Kayseri (provincie)|Kayseri]], Turkije (foto 2012).
| regeerperiode = 1227-1255
| kroning = 1224/1225 of 1227
| investituur = 
| volledige naam =
| anderetitels =
| geloof =
| geboortedatum =1207
| geboorteplaats =[[Mongolië]]
| sterfdatum =1255
| plaatsvanoverlijden =[[Saraj (Rusland)|Saraj Batoe]]
| begraafplaats =
| vader =[[Jochi]]
| moeder =Ukhaa Ujin
| voorganger =[[Jochi]]
| opvolger =[[Sartaq]]
| koningin =
| spouse 1 =
| spouse 2 =
| spouse 3 =
| spouse 4 =
| spouse 5 =
| dynastie =[[Gouden Horde]] van het [[Mongoolse Rijk]]
| koninklijk huis =Borjigin
}}
'''Batu Khan''' of '''Batoe Chan''' (ca. [[1205]]-[[1255]]) was een [[Mongolië|Mongools]] heerser ([[kan (titel)|kan]], chan of khan), veroveraar, generaal en [[troonpretendent]]. Hij was de zoon van [[Jochi]] en de kleinzoon van [[Dzjengis Khan]]. Hij stichtte in [[1236]] een rijk dat dezelfde naam kreeg als zijn leger, de ''[[Gouden Horde]]''. De naam Batu is een verbastering van het Mongoolse ''[[batyr|Baatar]]'', dat ''held'' betekent. Zijn echte naam is niet bekend.

== Afkomst ==
Batu's vader Jochi was als zoon van Dzjengis Khan omstreden, omdat [[Börte]], de vrouw van Dzjengis Khan, rond negen maanden voor de geboorte van Jochi nog als gevangene bij een andere stam zat. Daardoor werd de lijn van Jochi door de rivaliserende families van de andere zoons van Dzjengis Khan als onecht gezien. Dit kostte Batu de mogelijkheid Khan van alle Mongolen te worden. Ook gaf het hem een militair nadeel, aangezien hij de beschikking kreeg over zeer weinig soldaten. Veel van zijn soldaten rekruteerde hij uit de stammen die hij onderwierp, vooral de Turkstalige [[Kipchak]].

Zijn jeugd bracht Batu door in Mongolië, maar eigenlijk is er weinig over bekend. Men weet dat Batu rond 1205 geboren moet zijn, dus dat betekent voordat [[Temujin]] tot Dzjengis Khan werd uitgeroepen. Hij bracht zijn jeugd waarschijnlijk door in betrekkelijke luxe, in de [[joert|ger]] van zijn ouders, als [[nomade]].

Batu Khan adopteerde later [[Alexander Nevski (grootvorst)|Alexander Nevski]].

== Veroveringen in het Kievse Rijk ==
{{Hoofdartikel|Mongoolse invasie van het Kievse Rijk}}
In [[1235]] viel Batu, die op dat moment al de Krim veroverd had, aan het hoofd van een deels zelf geronseld, deels toegewezen leger van 130.000 man het [[Kievse Rijk]] binnen. Hij werd hierbij bijgestaan door [[Subedei]], de meest capabele generaal van het Mongoolse rijk, die ook nog met zijn grootvader Dzjengis Khan gevochten had. Ook veel broers en neven waren generaals in Batu's leger: [[Güyük]], [[Möngke]], [[Berke]], [[Siban]], [[Kaidan]], [[Buri (khan)|Buri]] en [[Orda]] bijvoorbeeld. In ''[[de geheime geschiedenis van de Mongolen]]'' staat dat alle oudste zonen van alle Mongolen op deze veldtocht meegezonden zouden zijn, hetgeen echter niet te verifiëren valt. Als eerste werden de [[Bulgaren|Wolgabulgaren]] onderworpen, evenals enkele stammen Kipchak en de [[Alanen]]. Omdat hiermee het leger van Batu vooral uit de Turkstalige [[Bulgaren|Wolgabulgaren]], Kipchak en andere Centraal-Aziatische Turkse stammen bestond, werd er vanaf 1240 langzamerhand ook gesproken van een Turks rijk<ref name="W. Tiesenhausen, Recueil de materiaux relatifs a I'histoire de I'Horde d'Or, volumes I-II (Saint. Petersbourg, 1884; Moscow, 1941">W. Tiesenhausen, Recueil de materiaux relatifs a I'histoire de I'Horde d'Or, volumes I-II (Saint. Petersbourg, 1884; Moscow, 1941</ref>. De steden Bolghar, Bilär, Suar en Cükätaw werden belegerd en afgebrand en de bewoners werden vermoord of als slaaf verkocht. De overlevenden vertrokken richting [[Kazan (stad)|Kazan]].

In november [[1237]] werd [[Joeri II van Vladimir]] gevraagd zich te onderwerpen, zoals de Mongoolse traditie wilde. Hij weigerde en oorlog was het gevolg. Als eerste werd [[Rjazan]] belegerd. Na zes dagen van hevige bombardementen met katapulten en wapens die men tot dan toe nooit in Europa gezien had, was deze stad zo grondig verwoest dat men nooit meer de moeite heeft genomen haar op te bouwen. Zoals een chroniqueur uit die tijd meldt: ''De prins, zijn vrouw, moeder, zonen, bojaren en onderdanen werden vermoord met een grove wreedheid, zonder consideratie voor leeftijd of geslacht, door de wraakzuchtige Tataren. Sommige werden verminkt, of kregen spijkers of houtsplinters onder hun vingernagels. Priesters werden levend geroosterd en nonnen en novices werden in de kerken voor de ogen van hun familie verkracht. Geen oog bleef open om voor de doden te huilen.''

De grootprins stuurde vervolgens zijn zonen in de tegenaanval, maar die werden verpletterend verslagen. Op 4 februari [[1238]] werd Vladimir belegerd en verwoest, na een beleg van slechts drie dagen. De prinselijke familie kwam om, op Yuri na, die naar het noorden vluchtte. Terwijl hij een nieuw leger bijeenbracht in Jaroslavl, werd hij op 4 maart aangevallen en bij de slag bij de [[Sit]] verpletterend verslagen. Hij overleefde de slag niet, net zomin als zijn neef, Vsevolod van Jaroslavl.

In de daaropvolgende maanden verdeelde Batu zijn leger. Hij verwoestte achtereenvolgens: [[Rostov aan de Don]], [[Oeglitsj]], [[Jaroslavl]], [[Kostroma (stad)|Kostroma]], [[Kasjin]], [[Ksnjatin]], [[Gorodets (oblast Nizjni Novgorod)|Gorodets]], [[Galitsj]], [[Pereslavl-Zalesski]], [[Joerjev-Polski]], [[Dmitrov]], [[Volokolamsk]], [[Tver (stad)|Tver]], en [[Torzjok]]. [[Veliki Novgorod|Novgorod]] en [[Pskov]] bleven gespaard door het slechte weer en [[Smolensk]] doordat het beloofde een losgeld te betalen.

In de zomer van [[1238]] werden de [[Krim]] en [[Mordovië]] verwoest. In de winter van [[1239]] gebeurde hetzelfde met [[Tsjernihiv]] en [[Perejaslav-Chmelnytsky|Perejaslav]]. Het volgende doel was [[Kiev]]. Deze stad was voor de Italiaanse handelaars essentieel voor de handel met het Mongoolse rijk, omdat alle handel via Kiev verliep. Dit ging echter wel ten koste van de Venetiaanse koloniën rond de [[Zwarte Zee|zwarte zee]]. De doges van [[Venetië (stad)|Venetië]], die zich opwierpen als bondgenoten van Batu, kregen hem zo ver Kiev extra grondig aan te pakken, waarna deze stad nimmer meer de oude machtspositie herwon. Eerst stuurde Batu een aantal ambassadeurs om de overgave van Kiev te eisen, maar nadat deze van de stadsmuur werden gegooid, werd de diplomatie overboord gegooid en werd Kiev verwoest. Een ooggetuige schreef:

''Veel stormrammen ramden de muren eindeloos, dag en nacht; de bewoners waren bang en veel werden gedood, het bloed stromend als water. En zo, met de hulp van veel stormrammen, braken ze door de muur en traden ze de stad binnen, en de bewoners maakten haast zich te verweren. Men kon een groot treffen zien en horen van lansen die tegen schilden kletterden; de pijlen verduisterden de lucht zodat het onmogelijk was de lucht te zien. Er was duisternis vanwege het enorme aantal pijlen en overal waren doden.''

Bij deze veldtocht zouden miljoenen Russen zijn gesneuveld.

Tijdens deze veldtocht kwam het tot een ruzie tussen Güyük en Batu, waarna Ögedei besloot zijn zoon Güyük terug te trekken als een van de aanvoerders van het leger onder opperbevelhebber Batu. Hiermee werd de kiem gezaaid voor de latere vijandelijkheden tussen Batu en Güyük, die het land op de rand van een burgeroorlog brachten.

== Veroveringen in Hongarije en Polen ==
Het leger van Batu splitste zich, vooral om een betere flankdekking te krijgen, in drie delen, waarbij het eerste leger [[Polen]] veroverde en [[Slag bij Legnica (1241)|slag leverde bij Legnica]], tegen een leger van de [[Teutoonse Orde]] en [[Hendrik II van Polen|Hendrik II de Vrome]], hertog van Polen en [[Silezië]]. De Mongolen wonnen overweldigend. Een tweede deel trok over de [[Karpaten]], terwijl een derde deel de [[Donau]] over trok.

Ondertussen maakte een grote stroom [[Koemanen|Koemaanse]] vluchtelingen [[Hongarije]] overvol. De Hongaarse koning [[Béla IV]] was erg bang dat een deel van de vluchtelingen Mongoolse spionnen zou zijn. Hij was daarom op het moment van de Mongoolse invasie druk bezig met het zuiveren van zijn land van ongewenste elementen. Als reactie daarop sloot een deel van de vluchtelingen zich aan bij de Mongolen, waardoor Béla zichzelf dubbel in de vingers sneed.

De [[Slag bij Mohi]] volgde. De Mongolen en Hongaren vochten om een bruggenhoofd, dat zij door een veel grotere mobiliteit en beter geschut makkelijk veroverden. De meeste Europese legers op dat moment hadden geen katapulten, terwijl de Mongolen over primitieve kanon-achtige wapens beschikten die [[buskruit]] gebruikten. Tijdens dit gevecht kwam het leger van Subotai van achter, waardoor de ridders, die niet mee vochten om de brug, in hun tenten omsingeld werden. Ze konden niet in hun kamp vechten door hun zware wapens en werden uitgemoord. De slag liep uit op een totale overwinning voor Batu en na enige schermutselingen vluchtte Bela, vermoedelijk naar de eilanden voor de kust van [[Dalmatië (regio)|Dalmatië]]. Hij werd nog geruime tijd achterna gezeten door de Mongoolse spionnen.

Een interessant gegeven is dat de voornaamste spion en ambassadeur in dienst van Batu gedurende de gehele Europese campagne een Engelsman was. Over de identiteit van deze [[Engels-Mongoolse ambassadeur]] is veel gespeculeerd, maar vast staat dat hij een geëxcommuniceerde priester was, die meedeed aan de opstand in Engeland ten tijde van [[Jan zonder Land]]. Hij ging op kruistocht naar [[Jeruzalem]], waarna hij in [[Akko (stad)|Acre]] al zijn bezit verdobbelde en verstoten werd. Daar werd hij geronseld door de Mongolen en vervolgens door zijn kennis van talen gebruikt als belangrijkste ambassadeur in Europa. Hij was het die de koning van Hongarije met een ultimatum vroeg zich te onderwerpen.

== Terugtocht en dood ==
Terwijl er plannen gemaakt werden de rest van Europa te veroveren, zoals de Mongoolse visie van goddelijke rangorde waarin zij het belangrijkste waren wilde, stierf [[Ögedei]]. Omdat Batu meende recht te hebben op de troon, trok hij op naar [[Karakorum]], de hoofdstad van het Mongoolse rijk, om daar mee te doen aan de [[khuriltai]]. Tijdens deze terugtocht werd de Engelsman in dienst van Batu gevangengenomen en dood gemarteld. Vanwege zijn afkomst werd Batu echter afgewezen voor de positie van Grote Khan. Jochi (zijn vader) zou immers geen zoon van Dzjengis Khan zijn.

Toen dit bleek moest Batu zich verdedigen tegen zijn neef [[Güyük]], met wie de verhoudingen al gespannen waren ten tijde van de veroveringen in Europa, toen Güyük nog als generaal onder Batu diende. Batu hield een leger in stand om de hem vijandelijk gestemde grote Khan tegen te houden. Hij ronselde een leger en trok op tegen Güyük, maar deze stierf voor het tot een burgeroorlog kon komen. Na de dood van Güyük kwam er twist tussen de afstammelingen van Dzjengis Khan over wie er de nieuwe leider moest worden. Door zijn afkomst was Batu niet geschikt, maar als een van de machtigste mannen van het rijk kon hij wel een flinke invloed doen gelden op wie er gekozen werd. Hij belegde een [[khuriltai]] in [[1250]] en koos [[Möngke]], zijn neef en een oud-bevelhebber in zijn leger.

Subotai was al inmiddels overleden en daarom moest Batu verdere veroveringen alleen verrichten. Möngke was niet geïnteresseerd in Europa tot [[Willem van Ruysbroeck]] hem vertelde over de weelde van [[Frankrijk]]. Daardoor bleef het alleen bij plannen voor Batu. Hij stierf in [[1255]] en na korte tijd opgevolgd te zijn door zijn zoon [[Sartaq]] en diens zoon, was zijn uiteindelijke opvolger zijn broer [[Berke Khan]]. Die was vooral in gevecht met zijn neef [[Hulagu]], de Ilkhan van [[Groot-Iran|Perzië]]. Deze oorlog tussen het [[Ilkhanaat]] en de [[Gouden Horde]] vlamde op nadat Hulagu het islamitische Bagdad had verwoest. Als wraak viel de islamitische Berke Hulagu aan.

== Gouden Horde ==
[[Bestand:Golden Horde 1389.svg|right|400px|thumb|De '''Gouden Horde''', 1389.]]
Uit het door Batu veroverde gebied, grofweg Zuid-[[Rusland]] ten westen van de Oeral, West-[[Kazachstan]], Oost-[[Oekraïne]] en Noordwest-[[Oezbekistan]], stichtte Batu een rijk, gecombineerd uit de [[Witte Horde]] en [[Blauwe Horde]]. De naam Gouden Horde zou moeten slaan op de gouden tent die Batu veroverde van Béla IV van Hongarije. Deze theorie wordt tegenwoordig echter veeleer als een romantisch 19e-eeuws verzinsel gezien.

Waar veel Mongoolse gebieden na enige tijd uiteenvielen en de dynastieën slechts kort stand hielden, was de Gouden Horde tweehonderd jaar lang onbetwist het belangrijkste rijk in Rusland.

== Bronnen ==
* Peter Brent, ''The Mongol Empire Genghis Khan: His Triumph and his Legacy'', Londen, 1976. ISBN 9780297771371
* Gabriel Ronay, ''The Tartar Khans Englishman'' ISBN 0304300543

== Voetnoten ==
{{References}}

{{Opvolging
| vorige=nvt
| lijst=[[Kan (titel)|Khan]] van de [[Blauwe Horde]]<br />[[1236]] - [[1255]]
| volgende=[[Sartaq]]
}}

[[Categorie:Mongoolse kan]]
[[Categorie:Persoon in de 13e eeuw]]
[[Categorie:Dzjengis Khan]]