Brontekst bekijken van Berbice

{{Zie dp}}
{{Infobox historisch land
| Naam in Landstaal    =
| Status               =
| Voor1                =
| Vlag_Voor1           =
| Na1                  =Brits-Guiana
| Vlag_Na1             =Flag of British Guiana (1919-1955).svg
| Jaar van ontstaan    =1627
| Jaar van afloop      =1815
| Vlag                 =[[Bestand:Flag of the Dutch West India Company.svg|125px|rand]]
| Vlagartikel          =
| Wapen                =
| Wapenartikel         =
| Kaart                =
| Kaartjaar            =
| Hoofdstad            =[[Fort Nassau (Guyana)|Fort Nassau]] (1627-1785),
[[New Amsterdam (Guyana)|Nieuw Amsterdam]] (1785-1815)
| Oppervlakte          =
| Bevolking            =
| Munteenheid          =
| Talen                =[[Nederlands]], [[Berbice-Nederlands]]
| Religie              =
| Regeringsvorm        =
| Staatshoofd          =
| Legislatuur          =
| Dynastie             =
}}
'''Berbice''' was een [[Nederland]]se [[kolonie (staatkundig)|kolonie]], aan de noordkust van Zuid-Amerika, in de 17e en 18e eeuw gelegen aan de Rio (rivier) [[Berbice (rivier)|Berbice]] met als hoofdstad van 1627 tot 1785 [[Fort Nassau (Guyana)|Fort Nassau]] en van 1785 tot 1815 [[New Amsterdam (Guyana)|Nieuw-Amsterdam]]. De kolonie Berbice was een onderdeel van [[Nederlands-Guiana]].

==Geschiedenis van Berbice==
{{Infobox kolonie
| vlag = 
| wapen = 
| naam = Berbice-kolonie
| hoofdstad = [[New Amsterdam (Guyana)|Nieuw-Amsterdam]]
| periode = [[1627]] - [[1796]] / [[1803]] - [[1815]]
| km2 = ?
| inwoners = ?
| verwerver = [[Abraham van Peere]]
| afgestaan = [[Verenigd Koninkrijk]]
| tegenwoordig = [[Guyana]]
| munteenheid = Guldens
| afbeelding = Dutch colonies Guyana.png
| mapname = Zuid-Amerika
| lat_deg = 6
| lat_min = 15
| lat_dir = N
| lon_deg = 57
| lon_min = 31
| lon_dir = W
}}
De [[Zeeland (provincie)|Zeeuwse]] [[koopman (beroep)|koopman]] [[Abraham van (de) Peere]] had in 1627 het patroonschap van de kolonie Berbice gekregen van de West-Indische Compagnie; dit gaf hem het recht de kolonie te stichten aan de Berbice-rivier. De kolonie werd in 1796 door de [[Verenigd Koninkrijk|Britten]] veroverd. In 1831 werd het met twee andere inmiddels Britse kolonies, [[Essequibo (kolonie)|Essequibo]] en [[Demerary|Demerara]], samengevoegd tot [[Brits-Guiana]]. Sinds 1966 vormt dit gebied de zelfstandige staat [[Guyana]]. In de eerste jaren van kolonisatie werd er op [[plantage]]s in Berbice [[tabak]] en [[koffie (plant)|koffie]] verbouwd, maar veel belangrijker was de ruilhandel met de inheemsen in het gebied.

Berbice was, evenals de naburige plantagekolonies, kwetsbaar voor [[kaper (kapitein)|kaper]]s. In 1689 zeilden enkele Franse kapers tijdens de ''[[Cassard-expeditie]]'' de rivier Berbice op en richtten grote schade aan op de plantages. Uiteindelijk werd er een [[brandschatting]] betaald van 20.000 gulden. In 1712 werd de kolonie opnieuw aangevallen door Franse kapers onder leiding van [[Jacques Cassard]], en ook nu weer kon de totale plundering afgekocht worden. De kapers eisten een bedrag van 300.000 gulden, dat betaald werd in wisselbrieven, [[particuliere slaven]] en goederen. De Erven Van Peere waren niet in staat het verlies te compenseren en zagen zich genoodzaakt de kolonie te verkopen aan Amsterdamse handelaren.

In [[1720]] richtten de eigenaars van Berbice in [[Amsterdam]] de particuliere [[Sociëteit van Berbice]] op. De sociëteit werd in Berbice vertegenwoordigd door een gouverneur.

===Slavenopstand===
{{Zie hoofdartikel|Slavenopstand van Berbice}}
Op [[23 februari]] [[1763]] kwamen de [[slavernij|slaven]] in het gebied in opstand onder leiding van [[Cuffy (persoon)|Cuffy]], Cosala, Accabre, Atta, Akara en Goussari. In die tijd telde de hele kolonie slechts 346 blanken (mannen, vrouwen en kinderen) en 3833 [[Afrika]]anse slaven. Vrijwel alle blanken ontvluchtten hun plantages. Ongeveer veertig van hen vonden de dood. Bij de herovering van de kolonie op de slaven, die tien maanden duurde, kwamen meer dan 1800 slaven om. De [[mulat]]ten kozen veelal de kant van de blanken. Plantages werden verwoest, huizen verbrand en [[suikermolen]]s onklaar gemaakt. De slavenopstand van Berbice was de eerste serieuze poging van een grote groep slaven in Guyana om hun vrijheid terug te winnen. Ook was het de eerste georganiseerde poging van slaven om hun vrijheid te herwinnen in het hele Amerikaanse continent. Ondanks de onderlinge verdeeldheid en de uiteindelijke nederlaag van de opstandelingen gaf deze eerste groep Guyanese revolutionairen toch het startschot voor de strijd tegen de koloniale onderdrukking.

Na de slavenopstand ontwikkelden de koloniale machthebbers plannen voor de bouw van een nieuw fort en later voor allerlei gouvernementsgebouwen. Ten slotte werd besloten tot de bouw van het stadje [[New Amsterdam (Guyana)|Nieuw Amsterdam]]. In 1796 werd Berbice door de Britten veroverd. In [[1799]] veroverden de Britten ook Suriname, waarna beide gebieden onder protectie van de Britse kroon kwamen. Het Nederlandse bestuurskader bleef gehandhaafd.

Bij het [[Vrede van Amiens|Verdrag van Amiens]] ([[1802]]) werden Berbice en Suriname teruggegeven aan Nederland, maar in september [[1803]] werd Berbice opnieuw door de Britten veroverd en in [[1804]] kwam ook Suriname weer onder Brits bestuur. In [[1814]] werd met het [[Verdrag van Londen (1814)|Verdrag van Londen]] definitief bepaald dat Nederland Suriname terugkreeg. Bij de [[Vrede van Parijs (1815)|Vrede van Parijs]] ([[1815]]) werd dit bevestigd. Berbice, Demerara en Essequibo bleven Brits. In [[1831]] werden deze drie kolonies samengevoegd tot [[Brits-Guiana]].

===Plantages===
Volgens het ''Centre for the Study of the Legacies of British Slavery'' kende Berbice in totaal 162 plantages. Veel daarvan waren en bleven in Nederlandse handen na de machtsovername van de Engelsen.<ref>[https://www.ucl.ac.uk/lbs/estates Estates] (select: Parish/Quarter/Island), Centre for the Study of the Legacies of British Slavery, ucl.ac.uk</ref> {{Zie hoofdartikel|Lijst van Nederlandse plantages in Berbice, Demerarij en Essequebo}}

===Bestuurders===
====Commandanten====
* [[Matthijs Bergenaar]] (1666-1671)
* [[Cornelis Marinus]] (1671-1683)
* [[Gideon Bourse]] (1683-1684)
* [[Lucas Coudrie]] (1684-1687)
* [[Matthijs de Feer]] (1687-1712)
* [[Steven de Waterman]] (1712-1714)
* [[Anthony Tierens]] (1714-1733)

====Gouverneurs====
* [[Bernhardt Waterham]] (1733-1740)
* [[Jan Andries Lossner]] (1740-1749)
* [[Jan Frederik Colier]] (1749-1755)
* [[Hendrik Jan van Rijswijck]] (1755-1759)
* [[Wolfert Simon van Hoogenheim]] (1760-1764)
* [[Johan Heijlinger]] (1764-1767)
* [[Stephen Hendrik de la Sabloniere (1714–1773)|Stephen Hendrik de la Sabloniere]] (1768-1773)
* [[Johan Christoffel de Winter]] (1773-1774)
* [[Isaac Kaecks]] (1774-1777)
* [[Peter Hendrik Koppiers]] (1e maal) (1778 - 27 feb. 1781)
* [[Robert Kingston]] (27 feb. 1781-1782)
* [[Louis Antoine Dazemard de Lusignan]] (1782)
* [[Armand Guy Simon de Coëtnempren]], graaf van Kersaint (1782)
* [[Georges Manganon de la Perrière]] (1783-1784)
* [[Peter Hendrik Koppiers]] (2e maal) (1784-1789)
* [[Abraham Jacob van Imbijze van Batenburg]] (1e maal, tot 1794 waarnemend) (1789 - 27 maart 1802)
* [[J.C.W. Herlin]] en [[G. Kobus]] (waarnemend) (27 maart 1802 - sep. 1803)
* [[Robert Nicholson]] (sep. 1803 - juni 1804)
*Abraham Jacob van Imbijze van Batenburg (2e maal) (juni 1804 - 1806)

====Luitenant-gouverneurs====
* [[Robert Nicholson]] (1806-1807)
* [[James Montgomery (gouverneurs)|James Montgomery]] (1807-1809)
* [[William Woodly]] (1809-1810)
* [[Samuel Dalrymple]] (1810)
* [[Robert Gordon (Governor)|Robert Gordon]] (1e maal) (1810-1812)
* [[John Murry]] (1812 - 1813)
* Robert Gordon (2e maal) (1813)
*Grant (waarnemend) (1813-1814)
* [[Henry William Bentinck]] (1814-1820)
*Thistlewayte (waarnemend) (1820-1821)
*J. Cameron (waarnemend) (1821)
* [[Henry Beard]] (1821 - 21 juli 1831)

===Grensgeschil===
{{Zie ook|Zie ook: [[Grenzen van Suriname]]}}
Over de grens tussen de beide gebieden was al lange tijd onenigheid. Aan de westoever van de [[Corantijn]]monding bevond zich een Surinaamse post, zodat het hele gebied, inclusief de Corantijn als Surinaams moest worden beschouwd. De gouverneur van Berbice, [[Abraham Jacob van Imbijze van Batenburg]], meende echter in [[1794]] dat de toestemming die Karel II van Engeland indertijd had gegeven niet verder ging dan 1 Engelse mijl westelijk van de rivier [[Coppename]]. In [[1799]] kwamen van Batenburg en de gouverneur van Suriname, [[Jurriaan François de Friderici]], een onderhandse regeling van de grens overeen. De westoever van de Corantijn tot aan Duivelskreek kwam onder bestuur van Berbice; de grens werd de laagwaterlijn aan de westoever van de Corantijn. Deze overeenkomst werd op [[20 januari]] [[1800]] te [[New Amsterdam (Guyana)|Nieuw Amsterdam]] gepubliceerd, en vormt de basis van de [[20e eeuw|20e-eeuwse]] Nederlandse – en later Surinaamse claim dat de grens tussen Suriname en Guyana op de westoever van de Corantijn ligt.

De Britse regering gaf in [[1840]] de [[Duitsland|Duitse]] [[geograaf]] [[Robert Schomburgk]] opdracht de grenzen van dit Brits-Guiana vast te stellen. Tegenover het Surinaamse bestuur deden de Britten het voorkomen alsof het alleen om een [[cartografie|cartografische]] expeditie zou gaan. Schomburgk publiceerde zijn kaart in [[1846]].<ref>Karte von British - Guyana nebst dem Quelllande des Prima (Rio Branco und Orinoco. Vornehmlich nach den in den Jahren 1835-44 veranstalteten in Colonial-Office zu London befindliche Aufnahmen des Sir Robert H. Schomburgk, Berlin, 1846.</ref> Omdat hij tijdens zijn expeditie in tijdnood kwam en zonder proviand dreigde te raken, is zijn verkenning van de oostgrens niet erg nauwkeurig geweest. Schomburgk nam aan dat de [[Koetari]] de hoofdrivier was, en zakte de [[Coeroenie (rivier)|Coeroenie]] en de [[Corantijn]] af. De Boven-Corantijn ([[Nieuwe Rivier]]) zag hij over het hoofd. Als gevolg hiervan wordt het gebied tussen de Koetari en de Boven-Corantijn thans nog steeds betwist.

==Tekenen van het Nederlands koloniaal verleden==
* Aan het Nederlands bezit van Berbice herinnert nog de uitdrukking ''naar de barrebiesjes (Berbice) gaan'', wat iets betekent als ''naar de hel gaan, doodgaan''.
* ''[[Buitenplaats Berbice|Berbice]]'' is een [[buitenplaats]] met landhuis uit 1669 in [[Voorschoten]], die oorspronkelijk ''Almansgeest / Allemansgeest'' heette. Omstreeks 1822 werd dit huis naar de voormalige kolonie genoemd door de toenmalige eigenaar Hendrik Staal, die een fortuin verdiende als advocaat en zaakgelastigde voor de grote suikerplanters van Berbice.
* De Nederlandse invloed bleef merkbaar in twee creooltalen, het [[Berbice-Nederlands]] (uitgestorven in 2010) en het [[Skepi]] (uitgestorven in 1998). Beide talen waren niet onderling begrijpbaar.

==Zie ook==
* [[Adriaan van Berkel]]

{{Appendix|2=
* P.M. Netscher ''Geschiedenis van de koloniën Essequebo, Demerary en Berbice, van de vestiging der Nederlanders aldaar tot op onzen tijd ([[1888]])''
* J. Rodway ''History of British Guiana, 3 volumes'' ([[1894]])
* L. Bosman ''Nieuw Amsterdam in Berbice (Guyana); de planning en bouw van een koloniale stad, 1764-1800'' ([[1994]])
* J.C. van Langen ''De Britse overname van de Nederlandse koloniën Demerary, Essequebo en Berbice: van economische overvleugeling naar politieke overheersing 1740-1815'' ([[2003]])
{{references}}
}}
{{Navigatie koloniën Republiek der Verenigde Nederlanden}}

[[Categorie:Nederlands-Guiana]]
[[Categorie:Voormalige kolonie van het Verenigd Koninkrijk]]