Brontekst bekijken van Hand

{{Woordenboek|hand#Nederlands}}
[[Bestand:Hand, fingers - back.jpg|thumb|Hand met uitgestrekte vingers]]
De '''hand''' (''[[geneeskunde|medische]] [[Latijn]]se term:'' ''manus'', meervoud ''manūs'') is een complex [[vinger|meervingerig]] [[Lijst van lichaamsdelen|lichaamsdeel]], dat door de [[pols (anatomie)|pols]] is verbonden aan de [[onderarm]]<ref name="def">[http://www.newton.dep.anl.gov/natbltn/600-699/nb611.htm {{Aut|D. Ryan - R. Mann - D.H. Thompson}}, Animal Hands, in ''Nature Bulletin'' 611 (1960)], [https://dictionary.oed.com/cgi/entry/50102129?query_type=word&queryword=hand&first=1&max_to_show=10&sort_type=alpha&result_place=1&search_id=k6NR-lWpAHA-885&hilite=50102129#50102129-mB.I.1 ''s.v.'' hand, ''n.'' (B.I.1.), in ''Oxford English Dictionary''<sup>2</sup> (1989)].</ref> en geschikt is om dingen mee te pakken en vast te houden.

== Voornaamste functies ==
De menselijke hand is het voornaamste orgaan om fysiek een omgeving te manipuleren, van zeer simpele (het gebruiken van een stok) tot zeer complexe (een draad door het oog van een [[Naald (naaigerei)|naald]] steken) motorische vaardigheden, en omdat in de vijf [[vingertop]]pen veel van de [[zenuw]]einden samenkomen, is de hand ook de belangrijkste bron voor onze [[tast]]zin die dan ook met de hand wordt geassocieerd.

De menselijke hand wordt - net zoals bij andere dubbelzijdig aanwezige lichaamsdelen (ogen, oren, benen) - door de tegenovergestelde [[hersenhelft]] bediend en aldus vormt [[rechtshandigheid|rechts-]] of [[linkshandigheid]] (met uitzondering van [[ambidextrie]]) een significant individueel kenmerk. Net zoals bij de meeste primaten wordt ook de menselijke hand door opponeerbare duimen gekenmerkt, dat wil zeggen dat de punt van de duim de punt van iedere ander vinger van dezelfde hand kan aanraken. Dankzij deze beweging is de mens in staat om voorwerpen beet te pakken.

De hand heeft in [[lichaamstaal]] een belangrijke functie als aanvulling op [[taal]] door het maken van [[gebaar|gebaren]] en is voor vele [[doofheid|doven]] van primordiaal belang om te kunnen communiceren in [[gebarentaal]].

== Anatomie ==
=== Bij viervoeters ===
Hoewel er een zekere [[homologie (morfologie)|homologie]] bestaat onder de zoogdieren, hebben slechts enkele viervoeters handen. De anderen beschikken over [[been (ledemaat)|poten]], [[vin]]nen en [[vleugel (vogel)|vleugels]].
<center>
{|
|+ '''Homologie van de beenderen van de voorste ledematen'''
| [[Bestand:Mammals metacarp nl.PNG|500px|left]]
| [[Bestand:Homology.jpg|thumb|Vleugels van een:<br />1- [[Pterosauriërs|pterosauriër]]<br />2- [[vleermuis]]<br />3- [[Vogels|vogel]]]]
|}
</center>
Net zoals de ''[[Homo sapiens]]'' hebben ook de andere primaten handen. Maar terwijl mensen over het algemeen slechts twee handen hebben (behalve in het geval van [[polymelia]])<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/health/5032906.stm Three-armed boy to have surgery, news.bbc.co.uk (31/05/2006).]</ref>, noemt men apen soms « quadrumaan » (van het Latijnse woord ''quadrumanus'': vierhandig; o.a. gebruikt voor een aap uit de [[18e eeuw]]) en de mens « bimaan » (tweehandig). Dit komt doordat de onderste ledematen sterk gelijken op de handen en dezelfde functies (grijpen) kunnen uitvoeren. Ook [[wasberen]] hebben handen, wat een voorbeeld is van [[convergente evolutie|evolutionaire convergentie]].

=== Bij mensen ===
[[Bestand:Hand without labels.jpg|thumb|De anatomische indeling van de menselijke hand:
{{Legenda|#f79d73|[[distale falanx]]}}
{{Legenda|#82b9de|[[middelste falanx]]}}
{{Legenda|#b9dd8b|[[proximale falanx]]}}
{{Legenda|#ddc16d|[[middenhandsbeen]]tjes}}
{{Legenda|#c7a1dc|[[handwortelbeentjes]]}}]]
De menselijke hand bestaat uit een brede [[handpalm]] (''metacarpus''/''metacarpium''<ref name="Triepel1908-PA">Triepel, H. (1908). ''Einführung in die physikalische Anatomie. III. Teil: Die trajektoriellen Strukturen.'' Wiesbaden: Verlag von J.F. Bergmann.</ref>) met 5 vingers, bevestigd aan de [[onderarm]] door een verbinding genaamd de [[pols (anatomie)|pols]] (''carpus'').<ref name="def"/> De handpalm vormt de binnenkant van de hand, dit is het deel dat niet zichtbaar is wanneer de hand is gesloten. Ze wordt gekenmerkt door drie diepe rimpels, die reeds vanaf de [[bevalling|geboorte]] aanwezig zijn, die [[handlijnen]] worden genoemd. De buitenkant van de hand wordt formeel de rug van de hand genoemd. Het gedeelte van de handpalm net naast de [[duim (vinger)|duim]] wordt [[muis (hand)|muis]] genoemd.

De gemiddelde lengte van een volwassen mannenhand is 189 [[millimeter|mm]], terwijl die van een vrouwenhand 172&nbsp;mm is. De gemiddelde handbreedte voor volwassen mannen en vrouwen is respectievelijk 84 en 74&nbsp;mm.<ref>{{Citeer web |url=http://www.ispub.com/ostia/index.php?xmlFilePath=journals/ijfs/vol1n2/hand.xml |titel={{Aut|A.K. Agnihotri - B. Purwar - N. Jeebun - S. Agnihotri}}, Determination Of Sex By Hand Dimensions, in ''The Internet Journal of Forensic Science'' 1 (2006). |bezochtdatum=5 januari 2008 |archiefdatum=26 september 2007 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20070926221404/http://www.ispub.com/ostia/index.php?xmlFilePath=journals/ijfs/vol1n2/hand.xml |dodeurl=ja }}</ref>

==== Beenderen ====
De hand bestaat uit enkelvoudige [[Bot (anatomie)|botjes]], waarvan het aantal verschilt tussen de [[gewervelden]] onderling. Bij mensen zijn dit er 27.<ref>{{Aut|[[Andreas Vesalius|A. Vesalius]]}}, ''[[De humani corporis fabrica libri septem]]'', Bazel, 1543: [http://vesalius.northwestern.edu/ixmlquery/hilight?parm1=chapters/FA.1.33&keyword=twenty%20seven&scrollpoint=FA.1.33.09&#FA.1.33.09 I 33.10 (tradd. {{Aut|D. Garrison - M. Hast}} introd. {{Aut|V. Nutton}}, 2003)]{{Dode link}}.</ref> De pols (''carpus'') bestaat bij de mens uit acht [[handwortelbeen]]tjes (''ossa carpi'') (soms kunnen dit er meer zijn<ref name="oc">{{Aut|T.E. Keats - M.W. Anderson}}, ''Atlas of normal roentgen variants that may simulate disease'', St. Louis, 2001<sup>7</sup>, {{Aut|R. O'Rahilly}}, A survey of carpal and tarsal anomalies, in ''J Bone Joint Surg Am.'' 35 (1953), pp. [http://www.ejbjs.org/cgi/reprint/35/3/626.pdf 626-642.]{{dode link|datum=november 2017 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>) (''[[os scaphoideum]]'' (bootvormig been), ''[[os lunatum]]'' (maanvormig been), ''[[os triquetrum]]'' (driehoeksbeen), ''[[os pisiforme]]'' (erwtvormig been), ''[[os trapezium]]'' (veelhoekig been), ''[[os trapezoideum]]'' (klein veelhoekig been), ''[[os capitatum]]'' (kopbeen) en ''[[os hamatum]]'' (haakvormig been)). Op de pols sluit zich de [[middenhand]] (''metacarpium'') aan, die uit vijf langgerekte [[middenhandsbeen]]tjes bestaat. Het vrij beweeglijke deel van de menselijke hand wordt gevormd door de vijf [[vinger]]s (''digiti manus'') die tezamen 14 [[vingerkootje]]s tellen (twee voor de [[duim (vinger)|duim]] en telkens drie voor de andere vier vingers). De vier vingers die telkens drie vingerkootjes tellen zijn de [[wijsvinger]] (''digitus secundus manus'' of ''index''), [[middelvinger]] (''digitus medius''), [[ringvinger]] (''digitus anularis'') en [[pink (vinger)|pink]] (''digitus minimus manus''). De vingers worden in de geneeskunde en anatomie echter meer gebruikelijk met een romeins cijfer aangeduid, van dig. I (duim) tot dig. V (pink). Ze bevinden zich aan de uiterste rand van de handpalm en kunnen aldus over de handpalm worden gevouwen om zaken vast te grijpen. De twee vingerkootjes tellende [[duim (vinger)|duim]] is verbonden met de palm door het ''[[os trapezium]]''. De duim kan makkelijk 90° worden gedraaid, wat loodrecht is in verhouding tot de handpalm, in tegenstelling tot de andere vingers die slechts ongeveer 45° kunnen worden gedraaid.

==== Spieren en pezen ====
Men onderscheidt twee categorieën van spieren met betrekking tot de hand: de extrinsieke (zo geheten omdat ze in de onderarm zitten) en de intrinsieke spieren (zo geheten omdat ze in de hand zelf zitten). De intrinsieke spiergroepen zijn de [[duimmuisspieren|duimmuis]]- en [[handrugspieren]] (de eerste zijn te situeren bij de duim, de laatste bij de pink), de interosseusspieren (tussen de middenhandsbeentjes, vier ''[[musculi interossei dorsales]]'' en drie ''[[musculi interossei volares]]'') en de ''[[musculi lumbricales manus]]''. Deze spieren komen voort uit de ''[[musculus flexor digitorum profundus]]'' (en zijn speciaal omdat ze geen benige oorsprong hebben) en ingevoegd op de dorsale onderarmspieren.<ref>Verder lezen: {{Aut|E.Y.S. Chao - e.a.}}, Quantitative analysis of the intrinsic and extrinsic musculature of the hand, in {{Aut|E.Y.S. Chao - e.a.}}, ''Biomechanics of the Hand: A Basic Research Study'', Singapore, 1989, pp. [http://books.google.com/books?id=SkHRgTcrEOAC&pg=PA147&dq=hand+extrinsic+intrinsic+muscles&hl=nl&sig=wC-49vIEJ2aFWFEPV2LrPUuRG3Q#PPA31,M1 31]-[http://books.google.com/books?id=SkHRgTcrEOAC&printsec=frontcover&dq=hand+extrinsic+intrinsic+muscles&hl=nl#PPA51,M1 51], {{Aut|E.Y.S. Chao - e.a.}}, Quantitative EMG Analysis of Hand Extrinsic and Intrinsic Muscles during Isometric Function, in {{Aut|E.Y.S. Chao - e.a.}}, ''Biomechanics of the Hand: A Basic Research Study'', Singapore, 1989, pp. [http://books.google.com/books?id=SkHRgTcrEOAC&pg=PA147&dq=hand+extrinsic+intrinsic+muscles&hl=nl&sig=wC-49vIEJ2aFWFEPV2LrPUuRG3Q#PPA147,M1 147]-[http://books.google.com/books?id=SkHRgTcrEOAC&pg=PA147&dq=hand+extrinsic+intrinsic+muscles&hl=nl&sig=wC-49vIEJ2aFWFEPV2LrPUuRG3Q#PPA162,M1 162].</ref>

De extrinsieke spieren zijn: ''[[musculus flexor carpi radialis]]'', ''[[musculus palmaris longus]]'', ''[[musculus flexor carpi ulnaris]]'', ''[[musculus flexor digitorum superficialis]]'',
''[[musculus flexor digitorum profundus]]'', ''[[musculus flexor pollicis longus]]'', ''[[musculus flexor pollicis brevis]]'', ''[[musculus extensor carpi radialis brevis]]'', ''[[musculus extensor carpi radialis longus]]'', ''[[musculus extensor digitorum]]'', ''[[musculus extensor pollicis longus]]'', ''[[musculus extensor pollicis brevis]]'', ''[[musculus extensor indicis]]'', ''[[musculus extensor digiti minimi]]'' en ''[[musculus abductor pollicis longus]]''. De intrinsieke spieren zijn: ''[[musculi interossei volares]]'', ''[[musculi interossei dorsales]]'', ''[[musculi lumbricales manus]]'', ''[[musculus adductor pollicis]]'', ''[[musculus flexor pollicis brevis]]'', ''[[musculus opponens pollicis]]'', ''[[musculus abductor pollicis brevis]]'', ''[[musculus opponens digiti minimi manis|musculus opponens digiti minimi]]'', ''[[musculus flexor digiti minimi brevis]]'', ''[[musculus abductor digiti minimi]]'' en ''[[musculus palmaris brevis]]''.

==== Zenuwen en aderen ====
De hand is voorzien van drie gemengde [[zenuw]]en: ''[[nervus ulnaris]]'', ''[[nervus medianus]]'' en ''[[nervus radialis]]''.<ref name="Kt">{{Aut|H.J.T.M. Haarman}}, ''Klinische traumatologie'', Maarssen, 2000<sup>2</sup>, p. [http://books.google.com/books?id=lGd1Azf_6kQC&pg=PA215&dq=hand+ulnaris,+medianus+radialis&hl=nl&sig=4cQeXLhfKkN-CgBOI7EmwPfSrwg 215].</ref> Voor de [[Hart- en vaatstelsel|bloedtoevoer]] zorgen de ''[[arteria radialis]]'' en de ''[[arteria ulnaris]]''.<ref name="Kt"/> Het handvlak wordt door een robuuste pezige plaat (''[[palmaire aponeurose|aponeurose]]'') beveiligd en laat hiermee een krachtige greep toe.<ref>{{Aut|K.L. Moore - A.F. Dalley}}, ''Clinical Oriented Anatomy'', Philadelphia, 2006<sup>5</sup>, p. [http://books.google.com/books?id=-vAFUedu7UkC&pg=RA2-hoiPA745&dq=%22The+central+part+of+the+palmar+fascia,+the+palmar+aponeurosis,+is+thick,+tendinous+and+triangular+and+it+overlies+the+central+compartment+of+the+palm%22&hl=nl&sig=CjKtZCQFwI5BDX2eEwBuJfVZU60 745].</ref> De [[huid]] van de hand en in het bijzonder van de vingers is bezaaid met verscheidene receptoren (o.a. [[nociceptor]]en, [[merkelcel]]len, ...) en laat een hoge [[haptische waarneming]] toe. Op de handpalm nemen 17.000 voellichaampjes (140/cm²) druk-, bewegings- en vibratiestimulansen op.<ref>{{Citeer web |url=https://www.cs.uta.fi/~jt68641/HUI/HUI2006-1-physiology-handout_revised.pdf |titel={{Aut|J. Raisamo}}, Physiology of Touch, cs.uta.fi (2006). |bezochtdatum=23 juli 2023 |archiefdatum=29 juli 2013 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20130729142839/http://www.cs.uta.fi/~jt68641/HUI/HUI2006-1-physiology-handout_revised.pdf |dodeurl=ja }}</ref>

== Aandoeningen ==
Sommige mensen hebben meer dan het gebruikelijke aantal vingers of tenen, deze afwijking noemt men [[polydactylie]].<ref>[https://www.hmc.psu.edu/healthinfo/pq/poly.htm Polydactyly and Syndactyly, hmc.psu.edu (2006).]</ref> Sommige hebben meer dan het gebruikelijk aantal middenhandsbeentjes, een aandoening die vaak wordt veroorzaakt door genetische afwijkingen zoals het [[syndroom van Catel-Manzke]].<ref name="oc"/>

== De hand en de wetenschappen ==
=== Mensheid ===
[[Charles Darwin]] schreef meer dan een eeuw geleden dat « Man could not have attained his present dominant position in the world without the use of his hands »<ref>{{Aut|[[Charles Darwin|C. Darwin]]}}, ''La Descendance de l'Homme et la sélection sexuelle'', I, Londen, 1875<sup>2</sup>, p. [http://books.google.com/books?id=mQjMTq1rAccC&pg=RA1-PA51&dq=%22Man+could+not+have+attained+his+present+dominant+position+in+the+world+without+the+use+of+his+hands&hl=nl&sig=89O17GGlm_hJMoJJ-45yRYVbPvs 51].</ref>. Men kan hier een politieke connotatie aan geven ; zo heeft de filosoof [[Friedrich Engels]] bijvoorbeeld een essay geschreven met de titel ''Anteil der Arbeit an der Menschwerdung des Affen'' (''[https://www.marxists.org/nederlands/marx-engels/1876/1876aapmens.htm De rol van de arbeid in de overgang van aap naar mens]'', [[1876]]) : de hand wordt hier gebruikt als synoniem voor werk en waardigheid. In de post-industriële maatschappijen, wordt handwerk gewaardeerd en staat het voor een hoogstaand productieproces: « handgemaakt », « met de hand genaaid », « met de hand verzameld ». Daarentegen duiden [[spreekwoorden]] als « wie met zijn handen in zijn zakken blijft zitten, krijgt er weinig anders in » (wie niets doet, krijgt niet veel) en « met de handen over elkaar zitten » (niets uitvoeren) op nietsdoen. Het kan ook aangeven tot welke sociale klasse men behoort : bijvoorbeeld « [[eelt]] op de handen » voor handarbeiders.

Vooral het gebruik van de handen is essentieel voor de ontwikkeling van de mens. De mens maakte met zijn handen huizen, meubelen, gebruiksvoorwerpen, messen, lepels, borden, bouwde schepen voor scheepvaart en visserij voor gebruik over de oceanen en rivieren en kanalen, ving vis, bouwde auto's, vliegtuigen, ruimteschepen, radio's, televisies, computers, telefoons, verlichtingstoestellen, bedreef landbouw met zijn handen, maakte daarvoor landbouw gereedschap en machines, bouwde fabrieken voor zijn voeding en ontelbare andere producten, groef kanalen, bedreef mijnbouw van kolen, goud, zilver, aluminium en andere metalen, pompte olie op, spoorde gas op. Zonder handen was dit allemaal niet mogelijk geweest en was er zeer waarschijnlijk geen mensheid geweest.

=== Maatstaf ===
[[Bestand:Mesures de la main artlibre jnl.png|240px|thumb|De maten van de hand: <br/>1) [[palm (lengtemaat)|palm]] <br/>2) [[Hand#maatstaf|span]]<br/>3) handpalm]]

De hand is een veelgebruikt meettoestel. Als stofhoeveelheid (een « handvol » bloem), lengtemaat (de « vingerlengte » in de chirurgie, de « [[palm (lengtemaat)|palm]] » - afstand tussen duim en pink bij een open hand -, de « [[duim (lengtemaat)|duim]] », [[vingerdik]], de handpalm, enz.).

De hand dient om te tellen en het [[decimaal talstelsel]] is waarschijnlijk gebaseerd op het aantal vingers van twee handen.

=== Schrift ===
Hiëroglifische schriften zoals het [[Egyptische hiërogliefen|Egyptische]] of de [[Mayaschrift|Maya]]- of [[Azteekse codices|Azteekse]] schriften gebruiken vaak de hand, die actie voorstelt.

De etymografie van het [[Chinese talen|Chinees]], met name door de studie van tekens op brons, brengt aan het licht dat de hand vaak voorkomt in de samenstelling van schriftbeelden, bijvoorbeeld voor de woorden "venster" (dat twee handen voorstelt die ramen openduwen) of "kwast/verf".

=== Economie ===
De [[onzichtbare hand|onzichtbare hand van de markt]] is een door de Engelse liberale economist [[Adam Smith]] ontwikkeld economisch concept volgens de welke alles zich afspeelt alsof een "onzichtbare hand" de zaken heeft geregeld opdat de som van de particuliere belangen eindigt in het algemeen belang,!

== Noten ==
{{References}}

== Referenties ==
* [https://www.hmc.psu.edu/healthinfo/pq/poly.htm Polydactyly and Syndactyly, hmc.psu.edu (2006).]
* [https://web.archive.org/web/20070926221404/http://www.ispub.com/ostia/index.php?xmlFilePath=journals/ijfs/vol1n2/hand.xml {{Aut|A.K. Agnihotri - B. Purwar - N. Jeebun - S. Agnihotri}}, Determination Of Sex By Hand Dimensions, in ''The Internet Journal of Forensic Science'' 1 (2006).]
* {{Aut|E.Y.S. Chao - e.a.}}, ''Biomechanics of the Hand: A Basic Research Study'', Singapore, 1989. {{ISBN|997150104X}}
* {{Aut|H.J.T.M. Haarman}}, ''Klinische traumatologie'', Maarssen, 2000<sup>2</sup>. {{ISBN|9035222415}}
* {{Aut|T.E. Keats - M.W. Anderson}}, ''Atlas of normal roentgen variants that may simulate disease'', St. Louis, 2001<sup>7</sup>. {{ISBN|0323013228}}
* {{Aut|K.L. Moore - A.F. Dalley}}, ''Clinical Oriented Anatomy'', Philadelphia, 2006<sup>5</sup>. {{ISBN|0781736390}}
* {{Aut|R. O'Rahilly}}, A survey of carpal and tarsal anomalies, in ''J Bone Joint Surg Am.'' 35 (1953), pp. [http://www.ejbjs.org/cgi/reprint/35/3/626.pdf 626-642.]{{dode link|datum=november 2017 |bot=InternetArchiveBot }}
* {{Aut|J. Raisamo}}, Physiology of Touch, cs.uta.fi (2006).
* [http://www.newton.dep.anl.gov/natbltn/600-699/nb611.htm {{Aut|D. Ryan - R. Mann - D.H. Thompson}}, Animal Hands, in ''Nature Bulletin'' 611 (1960).]
* {{Aut|[[Andreas Vesalius|A. Vesalius]]}}, ''[[De humani corporis fabrica libri septem]]'', Bazel, 1543: [https://wayback.archive-it.org/6321/20160901184031/http://vesalius.northwestern.edu/ tradd. {{Aut|D. Garrison - M. Hast}} introd. {{Aut|V. Nutton}}, vesalius.northwestern.edu, 2003.]

== Externe link ==
* [https://web.archive.org/web/20140521204123/http://www.hand-in-hand-uit.nl/ Hand in Hand uit. Uitgebreide site over Handen: Anatomie, Psychologie, Beeldende kunst, Fotografie & Film, Lexicografie, Literatuur & Poëzie, Citaten & Gezegden en Allerhande.]

== Trivia ==
* Bij [[poker]] wordt met de hand ook de kaarten van een speler bedoeld.

== Zie ook ==
* [[vuist (hand)|Vuist]]
* [[Handpalm]]
* [[Handlijnen]]
* [[Handlijnkunde]]
* [[Handboeien]]

{{Navigatie vingers}}
{{Commonscat|Hands}}

[[Categorie:Hand| ]]