Brontekst bekijken van Martha Norelius

{{Infobox zwemmer
| naam               = Martha Norelius
| afbeelding         = Martha Norelius 1925.jpg
| onderschrift       = Norelius in 1925
| volledige naam     = Martha Maria Norelius
| bijnaam            =
| bijnamen           =
| nationaliteit      = {{US}}
| discipline         =
| slagen             =
| specialisatie      =
| club               =
| coach              =
| geboortedatum      = [[22 januari]] [[1909]]
| geboorteplaats     =
| overlijdensdatum   = [[25 september]] [[1955]]
| overlijdensplaats  =
| lengte             =
| gewicht            =
| debuut             =
| OS                 = [[Zwemmen op de Olympische Zomerspelen 1924|1924]], [[Zwemmen op de Olympische Zomerspelen 1928|1928]]
| PS                 =
| WK                 =
| WK kb              =
| EK                 =
| EK kb              =
| PanPacs            =
| GS                 =
| Pan-Ams            =
| medailleoverzicht  =
| medailles          =
}}
'''Martha Maria Norelius''' ([[Stockholm]], [[22 januari]] [[1909]]<ref>Haar geboortedatum zou volgens sports-reference.com (en andere bronnen) [https://web.archive.org/web/20200417170059/https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/no/martha-norelius-1.html 1909] zijn, maar op haar grafsteen staat duidelijk [https://www.findagrave.com/memorial/35796171/martha-norelius 1911] vermeld.</ref> – [[Saint Louis (Missouri)|Saint Louis]], [[25 september]] [[1955]]) was een in [[Zweden]] geboren [[Verenigde Staten|Amerikaans]] [[zwemster]]. Ze werd twee keer [[Lijst van olympische medaillewinnaars zwemmen|olympisch kampioen zwemmen]] op de 400 meter [[vrije slag]] en één keer op de 4x100 meter vrije slag.

== Biografie ==
[[Bestand:Martha Norelius with daughter 1936.jpg|thumb|left|Martha Norelius met haar oudste dochter Diane (september 1936)]]
Martha Norelius was een van de eerste topzwemsters van de [[Verenigde Staten]]. Ze werd aanvankelijk gecoacht door haar vader [[Charles Norelius]], die op zijn beurt voor Zweden uitkwam op de [[Olympische Zomerspelen 1906|Tussenliggende Spelen van 1906]]. Zij domineerde van 1924 tot 1929 op de zwemwedstrijden, voornamelijk door haar olympische resultaten. Ze won in 1924 bij de [[Olympische Zomerspelen 1924|Spelen in Parijs]] de 400 meter [[vrije slag]] en verdedigde vier jaar later met succes de titel in een wereldrecordtijd van 5.42,8 minuten. Norelius is de enige vrouw die deze afstand twee keer wist te winnen op de Spelen. Bij de [[Olympische Zomerspelen 1928|Spelen in Amsterdam]] voegde ze met het 4x100 meter vrije slag estafetteteam nog een derde olympische gouden medaille toe aan haar palmares.

Ze won tussen 1925 en 1929 elf individuele titels van de [[Amateur Athletic Union]] (AAU) en zette negentien wereldrecords en dertig Amerikaanse records op haar naam. In 1929 werd ze door de AAU geschorst wegens het geven van een demonstratie in hetzelfde zwembad als waarin sommige professionele zwemmers dat deden. Ze besloot vervolgens om zelf ook een professionele zwemster te worden en won vlak erna een wedstrijd in [[Toronto]]. Eenmaal daar ontmoette ze roeier, en latere echtgenoot, [[Joseph Wright (roeier, 1906)|Joseph Wright]]. Hij had in 1928 olympisch zilver gewonnen voor Canada op de dubbel-twee en speelde als [[Canadian football]]er bij de [[Toronto Argonauts]] in de [[Canadian Football League]]. Norelius overleed in 1955 na een [[galblaas]]operatie.<ref name="dood">{{en}} [https://img4.newspapers.com/clip/17673674/clarionledger/ Former Swimming Champion, Resident Of State, Dies], ''The Clarion-Ledger'' (28 september 1955). [https://web.archive.org/web/20181209124227/https://img4.newspapers.com/clip/17673674/clarionledger/ Gearchiveerd] op 9 december 2018.</ref><ref>[https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010952175:mpeg21:a0212 Ex-zwemkampioene overleden], ''Het vrĳe volk : democratisch-socialistisch dagblad'' (28 september 1955)</ref>

Ze werd in 1967 [[postuum]] opgenomen in de [[International Swimming Hall of Fame]]. Haar ouders namen de prijs in ontvangst.<ref>{{en}} [https://ishof.org/martha-norelius-(usa).html Martha Norelius (USA)], ''International Swimming Hall of Fame'' (geraadpleegd op 8 december 2018). [https://web.archive.org/web/20210921024101/https://ishof.org/martha-norelius-(usa).html Gearchiveerd] op 21 september 2021.</ref>

Norelius huwde drie keer: in 1926 met Wirt A. McAllister<ref>{{en}} [https://cdnc.ucr.edu/?a=d&d=SCEN19300327.1.6&srpos=2&e=-------en--20--1--txt-txIN-norelius+mcallister-------1 Swimming Champ Dives Into Matrimony Again], ''Santa Cruz Evening News'' (27 maart 1930)</ref><ref>{{sv}} [https://cdnc.ucr.edu/?a=d&d=VEST19300320.2.4&e=-------en--20--1--txt-txIN--------1 Vattennymfen blir brud — för andra gången], ''Vestkusten'' (20 maart 1930)</ref>, in 1930 met olympisch roeier [[Joseph Wright (roeier, 1906)|Joseph Wright]]<ref>{{en}} [https://img4.newspapers.com/clip/17673070/star_tribune/ Martha Norelius, Star Swimmer, to Be Married], ''The Minneapolis Tribune'' (14 maart 1930). [https://web.archive.org/web/20181209124421/https://img4.newspapers.com/clip/17673070/star_tribune/ Gearchiveerd] op 9 december 2018.</ref><ref>{{en}} [https://digital.tcl.sc.edu/digital/collection/MVTN/id/6770/rec/3 Wedding Wright-Norelius] (incl. de '[https://digital.tcl.sc.edu/digital/collection/MVTN/id/1996/rec/4 outtakes]'), ''Moving Image Research Collections'' (15 maart 1930). [https://web.archive.org/web/20230220184254/https://digital.tcl.sc.edu/digital/collection/MVTN/id/6770/rec/3 Gearchiveerd] op 20 februari 2023.</ref> en in 1943 met Alanson Brown.<ref name="dood" /> Ze kreeg vijf dochters; twee met Wright<ref>{{en}} [https://newspaperarchive.com/lowell-sun-nov-30-1932-p-37/ Lowell Sun] (30 november 1932)</ref><ref>{{en}} [https://img4.newspapers.com/clip/17673044/democrat_and_chronicle/ Martha Norelius, 28, in Midst of Comeback], ''Democrat and Chronicle'' (11 augustus 1937). [https://web.archive.org/web/20181210063322/https://img4.newspapers.com/clip/17673044/democrat_and_chronicle/ Gearchiveerd] op 10 december 2018.</ref>, onder wie de aan [[leukemie]] jong gestorven Daphne<ref>{{en}} [https://www.findagrave.com/memorial/138087603/daphne-norelius-wright Daphne Norelius Wright], ''Findagrave.com'' (geraadpleegd op 8 december 2018). [https://web.archive.org/web/20191224143345/https://www.findagrave.com/memorial/138087603/daphne-norelius-wright Gearchiveerd] op 24 december 2019.</ref>, en drie met Brown.<ref>Twee discussies op de website Ancestry.com uit [https://www.ancestry.com/boards/thread.aspx?mv=flat&m=10079&p=surnames.brown december 2000] en [https://www.ancestry.com/boards/localities.northam.usa.states.illinois.counties.grundy/1657/mb.ashx?pnt=1 september 2003]. [https://web.archive.org/web/20181209123801/https://www.ancestry.com/boards/localities.northam.usa.states.illinois.counties.grundy/1657/mb.ashx?pnt=1 Gearchiveerd] op 9 december 2018.</ref>

== Erelijst ==
* [[Zwemmen op de Olympische Zomerspelen|Olympische Zomerspelen]]: 3x {{goud}}

{{Appendix|1=alles|2=
* {{Link SRO-profiel|id=no/martha-norelius-1}}
* {{en}} [https://ishof.org/martha-norelius-(usa).html Martha Norelius op de website van de International Swimming Hall of Fame]
* {{Link Olympedia-profiel||id=51140}}
----
{{References}}
}}
{{Commonscat|Martha Norelius}}
{{Navigatie olympisch kampioen|inhoud=
{{Navigatie olympisch kampioen/zwemmen 400m vrije slag vrouwen}}
{{Navigatie olympisch kampioen/zwemmen 4x100m vrije slag vrouwen}}
}}
{{Bibliografische informatie}}

{{DEFAULTSORT:Norelius, Martha}}
[[Categorie:Amerikaans zwemmer]]
[[Categorie:Amerikaans olympisch kampioen]]