Brontekst bekijken van Mat '64

{{Infobox rollend materieel
| titel = Mat '64 Plan T en Plan V
| afbeelding = Treinstel type Mat&#039;64 station Haarlem.jpg
| onderschrift = Plan V 876 van het Nederlands Spoorwegmuseum op station Haarlem.
| type = Elektrisch Treinstel
| aantal = '''Plan T:''' 31 <br /> '''Plan V:''' 246
| serie = T<sup>proto</sup>: 501,<br />T1: 502-511,<br />T2: 512-521,<br />T3: 522-531,<br />V1: 401-415,<br />V2: 416-430,<br />V3: 431-438,<br />V4: 441-461,<br />V5: 462-471,<br />V6: 472-483,<br />V7: 801-840,<br />V8: 841-870,<br />V9: 871-888,<br />V10: 889-920,<br />V11: 921-935,<br />V12: 936-950,<br />V13: 951-965
| fabrikant = [[Werkspoor]], [[Waggonfabrik Talbot|Talbot]], [[Düwag]]
| product =
| bouwjaar = '''T:''' 1961-1965 <br />'''V:''' 1966-1976
| vervoerder = [[Nederlandse Spoorwegen|NS]], [[Arriva Personenvervoer Nederland|Arriva]], [[Connexxion]], [[Veolia Transport Nederland|Veolia]]
| indienst = 1961-1976
| uitdienst = Plan T: 2010 <br/> Plan V: 2016
| lengte = '''T:''' 101,9 m <br />'''V:''' 52,1 m
| breedte =
| hoogte =
| vloerhoogte =1,23 m
| spoorwijdte = [[Normaalspoor|1435 mm]]
| samenstelling = Van de [[bak (trein)|bakken]]
'''T<sup>proto</sup>:''' <br />Bk<sup>1</sup> + AD + B + Bk<sup>2</sup> <br />'''T1-T3:''' <br />Bk<sup>1</sup> + BD + AB + Bk<sup>2</sup> <br />'''V1-V3:''' Bk + ABDk <br />'''V4-V6:''' Bk + ABk <br />'''V7-V13:''' BPk + ABk
| deuren =Pneumatische zwenk-zwaaideuren
'''T:''' 7 per zijde <br />'''V:''' 4 per zijde <br />(excl bagageruimte deuren)
| deurbreedte =1300 mm
| asindeling = '''T:''' 2'2' + Bo'Bo'<br /> + Bo'Bo' + 2'2' <br />'''V:''' 2'Bo' + Bo'2'
| assen = '''T:''' 16<br />'''V:''' 8
| gewicht = '''T:''' 163 ton <br />'''V:''' 86 ton
| stroomsysteem = 1,5 kV [[gelijkspanning]]
| vermogen = '''T:''' 1400&nbsp;kW <br />'''V:''' 508 kW<ref>Dit betreft het continue vermogen van Plan V1. Het uurvermogen van deze stellen is 145 kW per motor, totaal 580 kW. Uit: NS Beschrijvingen treinstellen deel XIII.</ref>
| voeding =
| snelheid = 140&nbsp;km/h
| dienstsnelheid = 140&nbsp;km/h
| zitplaatsen = Totaal:
'''T:''' 299 <br />'''V1-V3:''' 143<sup>1</sup>/147<sup>2</sup> <br />'''V4-V6:''' 157 <br />'''V7-V13:''' 137<sup>1</sup>/143<sup>2</sup>
| staanplaatsen =
| treinbeinvloeding = [[ATB Eerste Generatie|ATB EG]]
| treinradio = [[GSM-Rail|GSM-R]]
| koppeling = [[Scharfenbergkoppeling|Scharfenberg]]
| aanschafkosten = [[Nederlandse gulden|ƒ]] 685.000 (Plan V1-stel, zonder elektrische installatie)<ref name="OdR 2015-1" /><br />ƒ 640.000 (Plan V7-bak)<ref name="OdR 2015-1" /><br />ƒ 740.000 (Plan V8-bak, omgerekend uit [[Duitse mark|DM]])<ref name="OdR 2015-1" />
| zitplaatsen1='''T:''' 41 <br />'''V:''' 24|zitplaatsen2='''T:''' 230 <br />'''V1-V3:''' 104 <br />'''V4-V6:''' 118 <br />'''V7-V13:''' 98|bijzonderhede=|bijzonderheden=<sup>1</sup> Bij aflevering <br /><sup>2</sup> Na ombouw bagageruimte|klapzittingen='''T:''' 28 <br />'''V1-V3:''' 15<sup>1</sup>/19<sup>2</sup> <br />'''V4-V6:''' 15<br />'''V7-V13:''' 15<sup>1</sup>/21<sup>2</sup>|aandrijving=[[Gelijkstroommotor|Gelijkstroom]] met [[Elektrische_tractie#Rijweerstanden|rijweerstanden]] <small>(uitzondering: 472-473; [[#Tractie- en remsysteem|zie tekst]])</small>}}
[[Bestand:Spoorwegen, treinen, Centraal Station, Bestanddeelnr 056-0629.jpg|thumb|Het nieuwe Treinstel Toekomst (Plan T 501), vierwagentreinstel te Amsterdam Centraal Station; 6 februari 1964.]]
[[Bestand:Spoorwegmuseum treinstel NS 876.jpg|thumb|Treinstel 876 in [[het Spoorwegmuseum]]; september 2018.]]
'''Mat '64''', afkorting voor '''Materieel '64''', maakte deel uit van het [[elektrisch treinstel|elektrisch materieel]] van de [[Nederlandse Spoorwegen]]. Het materieel bestond uit zelfstandige vier- en tweedelige [[treinstel]]len, officieel aangeduid als respectievelijk '''Plan T''' en '''Plan V'''. De naam Mat '64 is een niet-officiële benaming. Vaak werd het materieel ''Standaard [[Stoptrein]]'' genoemd. In de laatste dienstjaren viel de naam ''Apekop'' ook wel, naar analogie aan de bijnaam ''Hondekop'' van [[Mat '54]], maar ''Apekop'' is nooit een breedgedragen bijnaam geweest. Het grote publiek verwarde Mat '64 vaak met Mat '54, en noemde beide series ''Hondekop''.<ref>Een halve eeuw Mat ’64 • Great Railways • Peter-Paul de Winter, hoofd collecties Spoorwegmuseum, over de bijnamen van Mat '64: https://youtu.be/WY06yLRfjio?t=2406</ref>

Plan V was jarenlang, met 246 stuks (alhoewel er maar 245 tegelijkertijd aanwezig zijn geweest), de grootste materieelserie van NS, tot de komst van de [[Dubbeldeksinterregiomaterieel|V-IRM]]. Een aantal treinstellen werd verhuurd aan en ingezet door verschillende regionale vervoerders. Mat '64 is 55 jaar, van 1961 tot 2016, op het Nederlandse spoorwegnet in dienst geweest.

De tweedelige stellen werden tot 2015, in steeds afnemende aantallen, op een klein deel van de [[Elektrificatie van spoorlijnen in Nederland|geëlektrificeerde]] baanvakken in Nederland ingezet en waren volgens de materieelverdeling alleen aan te treffen op een viertal spoorlijnen buiten de [[Randstad (gebied)|Randstad]]. Van de oorspronkelijke 246 treinstellen Plan V waren in december 2015 nog 31 stellen voor de dienst beschikbaar, die bij het ingaan van de [[treindienstregeling 2016 in Nederland|nieuwe dienstregeling]] op 13 december 2015, althans op papier, aan de dienst werden onttrokken. Op 30 maart 2016 werden voor het laatst stellen in de reizigersdienst ingezet. Dit betrof de stellen 451, 458 en 482 op een rit van [[Station Deurne (Nederland)|Deurne]] naar [[Station Eindhoven Centraal|Eindhoven]]. Sindsdien stonden alle stellen niet meer dienstvaardig buiten dienst, behalve de 449, 466 en 469 die beschikbaar bleven ten behoeve van een afscheidsrit. Deze afscheidsrit vond plaats op 25 september 2016 van [[Station Maastricht|Maastricht]] via [[Station Eindhoven Centraal|Eindhoven]], [[Station Arnhem|Arnhem]], [[Station Zwolle|Zwolle]] en [[Station Amersfoort Centraal|Amersfoort]] naar [[Station Utrecht Maliebaan|Utrecht Maliebaan]].<ref>[https://nos.nl/artikel/2133788-laatste-apekop-maakt-ererondje-door-nederland.html Laatste ''Apekop'' maakt ererondje door Nederland], www.nos.nl. [https://web.archive.org/web/20210625001433/https://nos.nl/artikel/2133788-laatste-apekop-maakt-ererondje-door-nederland.html Gearchiveerd] op 25 juni 2021.</ref> Na de afscheidsrit van 25 september 2016 werd in Maastricht een actie gestart om treinstel 449 als museumtreinstel te behouden.<ref>[https://web.archive.org/web/20161001214658/http://treinstel449.nl/start-voor-behoud-treinstel-449-als-industrieel-erfgoed-begonnen/ Treinstel 449 - Behoud Industrieel Erfgoed Maastricht]</ref> In april 2017 werd het treinstel alsnog afgevoerd.

== Uiterlijk ==
Het materieel heeft - net als het sinds 1996 buiten dienst zijnde [[Mat '54|Materieel '54 (''Hondekop'')]] - een bolle neus ter bescherming van de machinist, maar deze steekt minder ver uit en is gelijk aan de neus van het sinds 2003 buiten dienst gestelde materieel [[Plan U]] met [[dieselelektrische aandrijving]]. Alleen is het dak van de plan U lager dan het dak van mat '64. De neus van de [[motorpost]]en is hier ook van afgeleid, deze is echter minder rond en korter.

De treinstellen Plan T en de oudste 30 stellen Plan V waren oorspronkelijk groen met een lichtgele band. Vanaf het in 1968 afgeleverde treinstel 431 werden zij afgeleverd in de nieuwe NS-huisstijl, geel met grijs en schuine blauwe reclamebanen om de spoorwegen een nieuw elan te geven in het kader van [[Spoorslag '70]]. De groene stellen kregen in de jaren daarna ook deze kleurencombinatie.

== Fabricage ==
Het prototype van Mat '64 werd als Plan TT ''Treinstel Toekomst'' (treinstel 501) geïntroduceerd en in 1961 door [[Werkspoor]] gebouwd. In de jaren 1964-1965 werd de vervolgserie '''Plan T''' gebouwd en in drie deelseries geleverd.  Na de serie-aflevering van Plan T werd het treinstel ''Plan TT'' aangeduid als Plan T<sup>Proto</sup>. Alle treinstellen zijn voor sloop afgevoerd.

'''Plan V''' is in 13 deelseries geleverd in tien jaar tijd tussen 1966 en 1976. Het eerste stel werd al afgevoerd voordat de laatste stellen werden geleverd en de laatste 2 series V12 en V13 zijn even oud of zelfs nieuwer dan de oudste stellen [[Stadsgewestelijk Materieel|SGM]]. Voor stel 802 werd in 1976 een nieuwe bak gebouwd ter vervanging van een bak met onherstelbare schade.<ref>http://www.hetutrechtsarchief.nl/collectie/beeldmateriaal/fotografische_documenten/1970-1980/155557. [https://web.archive.org/web/20150924041733/http://www.hetutrechtsarchief.nl/collectie/beeldmateriaal/fotografische_documenten/1970-1980/155557 Gearchiveerd] op 24 september 2015.</ref> Het stel 878 werd in 1976 na slechts 2,5 jaar dienst, als gevolg van brandschade een jaar eerder, afgevoerd, in 1978 gevolgd door de 420 na een zware aanrijding. Daarna volgden in 1983 en 1987 de bakken van de 959. Inmiddels zijn tot 2016 alle stellen buiten dienst gesteld.

== Ontwerp ==
Het ontwerp van Mat '64 is afgeleid van de enkele jaren daarvoor gebouwde lichtgewicht dieseltreinstellen [[Plan U]]. Het was het eerste materieel met de later vaak gebruikte [[zwenkzwaaideur]]en. Door de [[Scharfenbergkoppeling]]en kunnen de stellen in [[treinschakeling]] rijden, maar niet met ander materieel. Een duidelijk verschil tussen Plan T en V is het verschil in aantal [[Bak (trein)|rijtuigbakken]]: respectievelijk vier (Plan T) en twee (Plan V) - de letter is dus ''niet'' de beginletter van het aantal bakken. Bij de kopbakken op de cabine waren de uiterste raampjes (hoekruitjes) de laatste jaren bij Plan T grijs geschilderd en bij Plan V geel.

Opmerkelijke vernieuwingen bij Mat '64 ten opzichte van oudere materieelseries waren onder meer:
* dubbele eenbenige [[stroomafnemer|pantograaf]] in het midden
* centrale deursluiting (de conducteur hoeft niet meer langs de trein te lopen om de deuren te sluiten)<ref name="OdR 2011-8">[[Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen|NVBS]]: [[Op de Rails]]. Broek, J.M.: ''Het Materieel '64. De treinstellen plan V''. 8-2011. {{ISSN|0030-3321}}</ref>
* vergrendelde deuren (de passagiers kunnen de deuren tijdens de rit niet openen)
* knoppen binnen en buiten om de deuren te openen en te sluiten 
* omroepinstallatie
* elektronisch vertreksein (de machinist ziet een lampje op zijn instrumentenpaneel en wacht niet meer op het perron op de 'pannenkoek')
* centraal bediende [[koersrol]]len in plaats van losse koersborden
Oudere treinstellen en rijtuigen werden later van centrale deursluiting (maar niet van deurvergrendeling), koersrollen en een omroepinstallatie voorzien.

=== Tractie- en remsysteem ===
Niet alles was vernieuwd. Zo bleef bij het optrekken het karakteristieke zware motorgeluid behouden. Dit was een gevolg van de vermogensregeling met [[Elektrische tractie#Rijweerstanden|weerstanden]]. Twee treinstellen (472 en 473) werden  begin 1970 voorzien van een experimentele vermogensregeling op basis van [[thyristor]]-[[Elektrische tractie#Choppers|choppers]] geleverd door [[General Electric Company plc|GEC]].<ref>{{Citeer tijdschrift |achternaam= |voornaam= |titel=Pulssturing treinstellen 472 en 473 (1) |jaargang=2 |tijdschrift=Het Matblad |datum=1970 |nummer=7 |pagina's=12-16}}</ref><ref>{{Citeer tijdschrift |achternaam=Snippert |voornaam=G.J. |titel=De thyristor in de chopper-installatie |jaargang=6 |tijdschrift=Het Matblad |datum=1974-10 |nummer=10 |pagina's=7-11}}</ref><ref>{{Citeer tijdschrift |achternaam=Ritzen |voornaam=J. |titel=De chopper als traktiebesturing |jaargang=6 |tijdschrift=Het Matblad |datum=1974-12 |nummer=12 |pagina's=8-13}}</ref> Begin 1991 zijn deze weer vervangen door conventionele installaties met CW 327639.<ref>{{Citeer tijdschrift |achternaam=Koster |voornaam=G.W. |medeauteurs=De Roos, H. |titel=Ombouw treinstellen 472 en 473 |jaargang=23 |tijdschrift=Het Matblad |datum=1991-02 |nummer=1 |pagina's=30-33}}</ref> 

De treinstellen hadden een [[blokkenrem]], een remsysteem waarbij een gietijzeren blok op de wielband wordt gedrukt als het treinstel gaat remmen. De blokkenrem veroorzaakt ook aan het eind van de remweg een sterk krijsend geluid. Dit remsysteem leidt tot een verruwing van het loopvlak, waardoor het [[rolgeluid]] hoog wordt. Modernere treinen hebben een [[schijfrem]], waardoor deze treinen stiller zijn.

== Plan T ==
[[Bestand:Plan T 522 in Twello.JPG|thumb|Plan T 522 te [[Station Twello|Twello]]]]
In 1961 werd door [[Werkspoor]] "Treinstel Toekomst" Plan TT 501 afgeleverd. Het treinstel bestond uit twee vrijwel identieke kopbakken, een tweedeklasrijtuig en een eersteklasrijtuig met bagageafdeling en keuken. Na een succesvolle proefperiode bouwde Werkspoor in 1964 en 1965 de vervolgserie Plan T van 30 stellen (502-531). De indeling van deze treinstellen werd enigszins gewijzigd ten opzichte van de 501. De twee gelijke koprijtuigen bleven, maar daartussen kwam een tweedeklasrijtuig met keuken en grotere bagageruimte en een rijtuig met zowel zitplaatsen eerste klas als tweede klas. De koppeling werd hoger geplaatst, waardoor deze treinstellen niet koppelbaar waren met het oude [[stroomlijnmaterieel]] en de 501. Niet veel later werden ook de koppelingen van de 501 hoger geplaatst. Begin jaren '80 werd het materieel gerenoveerd en gemoderniseerd. Treinstel 501 werd hierbij grotendeels gelijk gemaakt aan de andere 30 treinstellen. De afwijkende rijtuigindeling bleef echter gehandhaafd.

In 1971 hield men bij de plannen voor de bestelling van de vervolgseries Plan V, in tegenstelling tot eerdere plannen, rekening met aanschaf van een aantal vierwagenstellen met name voor het te verwachten vervoer op de te elektrificeren spoorlijnen in Noord-Holland. Uiteindelijk besloot men toch geen vierwagenstellen meer aan te schaffen.<ref>Meerjarenplan reizigersmaterieel december 1971 HOV januari 1972</ref>

Bij de laatste [[revisie (techniek)|revisie]] die plaatsvond tussen 1999 en 2002 kregen de treinstellen een geheel nieuw interieur. Door het verwijderen van de buffetafdeling, keuken, dienstruimtes en bagageruimte en een andere opstelling van de stoelen werden per stel 34 extra zitplaatsen gecreëerd. Hiervoor werden dezelfde stoelen gebruikt als die in het [[Stoptreinmaterieel '90]] (Railhopper) en [[Dieselmaterieel '90]] (Buffel) aanwezig waren. De stoelen waren grotendeels in een [[Vervoermiddel#stoelopstellingen|coach-opstelling]] geplaatst met een vrij krappe [[Steek (lengtemaat)|steek]]. Ook stonden de stoelen hierdoor deels niet meer op een lijn met de kozijnen. De wanden en vloeren in de Plan T's werden zachtgeel, in plaats van het gebruikelijke wit/grijs. Rondom de frontruiten werd een donkergrijze band geschilderd. Het afwijkende treinstel 501 werd hierbij niet gereviseerd, maar buiten dienst gesteld en in 2003 gesloopt.

De treinstellen Plan T werden vanaf 2008 stuk voor stuk bij het bereiken of naderen van de uiterste revisietermijn buiten dienst gesteld. In het voorjaar van 2010 reed treinstel 520 als "vrijheidstrein" in een rood-wit-blauwe kleurstelling. Deze reed doordeweeks tussen de reguliere dienstregeling van [[Nederlandse Spoorwegen|NS]] door het hele land en werd in het weekend ingezet voor debatten door het hele land. Na Bevrijdingsdag, 5 mei, ging het het treinstel naar [[het Spoorwegmuseum]] waarna het na twee weken officieel terzijde gesteld werd op het opstelterrein van de Cartesiusweg te Utrecht. Het stel heeft een tijdje op de Dijksgracht gestaan en is uiteindelijk met de eerste afvoer in 2011 gesloopt.

In juli 2010 werd het laatste treinstel terzijde gesteld. In de loop van 2011 waren alle treinstellen voor sloop afgevoerd op een na. Treinstel 526 verbleef vanaf september 2011 in [[Swifterbant]] om op de inmiddels aangelegde [[Hanzelijn]] als oefenstel te dienen. Sindsdien stond de 526 in Amersfoort buiten dienst. Op maandag 31 oktober 2016 is de 526 samen met [[Plan V]] 956 overgebracht van Amersfoort naar de [[Houtrakpolder]] in Amsterdam. Uiteindelijk is het stel op dinsdag 21 maart 2017 afgevoerd naar sloperij HKS Metals in Amsterdam.

Treinstel 522 werd voor de helft gebruikt voor het testen van treinen in Duitsland. Hiervoor was het complete interieur uit twee bakken gehaald en waren aanpassingen gemaakt om alle apparatuur te plaatsen. Zo had een stel deuren ronde gaten en was er een groot rooster op de plaats waar ooit een raam zat. Het halve stel van wat ooit de 522 was, stond sinds 2012 bij de werkplaats van [[Nedtrain]] te Haarlem. Op 10 mei 2017 is ook dit halve stel, als laatste van dit materieeltype, afgevoerd naar sloperij HKS Metals.

<gallery widths="150" heights="150">
Bestand:Plan T interieur 1e klas.jpg|Het interieur van Plan T, [[eerste klas (openbaar vervoer)|eerste klas]]
Bestand:Plan T interieur 2e klas.jpg|Het interieur van Plan T, [[tweede klas]]
Bestand:HUA-171841-Interieur van een electrisch treinstel mat 1964 plan T van de NS balkon.jpg|Balkon Plan T, 1965
</gallery>

== Plan V ==
Plan V was jarenlang de grootste materieelserie tot de komst van de V-IRM. In navolging van de 31 vierdelige Plan T-treinstellen werd in 1966 gestart met de bouw van 246 tweedelige treinstellen. De stellen werden in 13 deelseries gebouwd en kregen de nummers 401-438, 441-483 en 801-965. Het Plan V-materieel werd gebouwd tussen 1966 en 1976 door [[Werkspoor]] (401-438, 441-461, 472-483 en ook 801-840), [[Waggonfabrik Talbot|Talbot]] (462-471 en 871-965) en [[Düwag]] (841-870). De deelseries hebben een aantal onderlinge verschillen. Op 2 maart 2016 was het precies 50 jaar geleden dat de eerste Plan V-treinstellen in de reizigersdienst verschenen. Hiermee is dit treintype dus meer dan een halve eeuw op het Nederlandse spoor in dienst geweest.

===Aanschaf en levering===
[[Bestand:Plan V 454 te Deventer.JPG|thumb|Plan V-treinstel 454 ziet er na een schilderbeurt weer als nieuw uit ondanks zijn hoge leeftijd.]]
In 1963 werden tussen NS en fabrikant [[Werkspoor]] besprekingen gevoerd over de vervolging van de levering Mat '64. Niet als vierwagenstellen zoals Plan T, maar als tweedelige treinstellen. Door Werkspoor werd een offerteprijs gesteld van [[Nederlandse gulden|ƒ]] 685.000 per treinstel bij afname van 38 stuks, overigens zonder de elektrische installatie en tractiemotoren van Heemaf en Smit.<ref name="OdR 2015-1">[[Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen|NVBS]]: [[Op de Rails]]. Broek, J.M.: ''Het Materieel '64. De treinstellen plan V'' (vervolg). 1-2015. {{ISSN|0030-3321}}</ref> Uiteindelijk bestelde NS op 15 juni 1965 de eerste twee deelseries V1 en V2 van in totaal 30 treinstellen.

====V1, V2 en V3====
Werkspoor kon het eerste treinstel snel afleveren, want driekwart jaar later werd begin februari 1966 de eerste proefrit gemaakt met treinstel 401 uit de eerste serie V1. Daarna volgden in hoog tempo de andere treinstellen uit de V1-serie. Treinstel 415 werd al in mei van hetzelfde jaar afgeleverd. De bouw van de treinstellen uit de serie V2 liet even op zich wachten aangezien Werkspoor eerst de tweede series [[Motorpost]]en en 24 rijtuigen [[Plan W]] bouwde. De serie V2 werd in 1967 afgeleverd, direct aansluitend gevolgd door de kleine serie V3 serie 431-438.<ref name="OdR 2015-1" />

====V4, V5, V6 en V7====
Halverwege 1968 gaf NS aan Werkspoor opdracht voor het bouwen van 21 treinstellen, ingedeeld in de deelserie V4 met de nummers 441-461. Tegelijkertijd werd een order van tien treinstellen geplaatst bij de Duitse fabrikant [[Waggonfabrik Talbot|Talbot]] (serie V5, 462-471). Volgens bronnen was deze Duitse leverancier goedkoper.<ref name="OdR 2015-1" /> Desalniettemin werden 12 treinstellen uit de volgende deelserie V6 weer door Werkspoor gebouwd. Ook de daaropvolgende serie V7 (nummers 801-840) werd besteld bij Werkspoor. Deze bestelling liep echter gelijk met het bericht dat de rollend materieelafdeling van Werkspoor werd gesloten, wat voor veel personele onrust zorgde. Uiteindelijk leverde dit enkele maanden vertraging op. Plan V met nummer 840 was het laatste treinstel van Nederlands fabricaat.<ref name="OdR 2015-1" />

====V8, V9, V10 en V11====
Na sluiting van de fabrieken van Werkspoor in 1972 werden de overige treinstellen Plan V gebouwd door Talbot, de V8 tezamen met [[Düwag]]. Op 10 april 1972 brak brand uit bij Talbot waarbij een aantal in aanbouw zijnde bakken onherstelbaar werden beschadigd en Talbot nieuwe bakken moest bouwen. De verschillende deelseries werden achter elkaar gebouwd, geleverd en in dienst gesteld. Treinstel 965 was op 14 december 1976 het laatste treinstel Plan V dat werd geleverd, dit 10 jaar en 10 maanden na levering van het eerste treinstel met nummer 401.<ref name="OdR 2015-1" />

===Uitvoering===
[[Bestand:NS 419; Plan V groen.jpg|thumb|Net zoals dit voormalige museumtreinstel 419 werden de eerste treinen Plan V afgeleverd in de toen typerende groene kleurstelling van elektrische NS-treinen.]]
De Plan V-stellen uit de deelseries Plan V1-V3, de nummers 401-438, beschikten oorspronkelijk over een grote bagageruimte in de ABk-bak, wat het een ABDk-bak maakte. Eind jaren '90 werd de bagageruimte verbouwd tot "sta-ruimte" en voorzien van extra klapzittingen. Treinstel 431 was het eerste NS-treinstel dat in de nieuwe huisstijlkleur geel werd afgeleverd. De eerste 30 treinstellen werden, net als de Plan T-treinstellen, groen afgeleverd maar werden begin jaren '70 ook geel geschilderd. In 1995 kregen de oudste stellen 401-408 en 410-412 een koffieautomaat aan boord. Om dit aan de buitenzijde kenbaar te maken werden de stellen voorzien van enorme rode stickers van [[Douwe Egberts|de koffieleverancier]]. Deze stellen werden voornamelijk ingezet in de stoptreindienst tussen [[Station Nijmegen|Nijmegen]] en [[Station 's-Hertogenbosch|'s-Hertogenbosch]]. Een paar jaar later verdwenen de automaten en stickers weer. In 2004 werden de treinstellen 401-438 buiten dienst gesteld en niet veel later gesloopt. De Bk-bak van de 424 werd niet gesloopt maar werd gebruikt om Plan T-treinstel 528 te completeren. Treinstel 419 werd evenmin gesloopt, maar werd in 2004 door de [[Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen|NVBS]] in de originele groene kleur geschilderd. Aansluitend werd het treinstel door NS Reizigers gebruikt voor wegleerritten. Later is het stel bewaard door de nieuw opgerichte [[Stichting Mat '64]]. Bij een aanrijding op 10 januari 2009 bij [[NedTrain]] [[Leidschendam]] raakte de ABDk van dit stel ernstig beschadigd.<ref>[https://web.archive.org/web/20090206184013/http://www.mat64.nl/10januari.htm Website www.mat64.nl: Plan V 419 beschadigd]</ref> De [[Haarlem IJmuidense Spoorweg Maatschappij|HIJSM]] heeft bruikbare onderdelen van de 419 verwijderd waarna deze werd gesloopt. De Stichting Mat '64 heeft in 2011 als vervanger de 904 in bezit gekregen.

Bij het ontwerp van de deelseries Plan V4 en V5 werd besloten om de stellen zonder bagageruimte te bouwen. Op de plaats van de bagageruimte kwam een tweetal coupés 2e klasse. Later werden de coupés vervangen door een open afdeling met 16 zitplaatsen waarbij het zijpad bleef gehandhaafd. Om onderscheid te kunnen maken tussen stellen met en zonder bagageruimte dacht men er aanvankelijk aan de stellen de nummers 311-331 te geven achter de oude serie 301-310. Omdat de bestelling van de 31 stellen werd uitgebreid met nog 12 stellen (V6) besloot men uiteindelijk de 43 stellen de nummers 441-483 te geven. Om toch het onderscheid te kunnen maken tussen stellen met en zonder bagageruimte werden de nummers 439 en 440 open gelaten.<ref>Maandblad HOV juni 1968</ref>

De laatste deelseries Plan V7-V13, met de nummers 801-965, beschikten in tegenstelling tot de vorige drie deelseries weer over een kleine afdeling voor postvervoer. In tegenstelling tot de deelseries V1-V3 zat deze in de Bpk bak, waardoor dit een ABk werd. Deze postruimte is bij een aantal treinstellen aan het begin van de 21e eeuw verbouwd tot een kleine reizigerscoupé. De schuifdeuren zijn hierbij vervangen door ramen. De treinstellen werden hierdoor van buiten vrijwel gelijk aan de stellen 441-483. Bij de andere treinstellen zijn alleen extra klapzittingen geplaatst en de deuren slechts vergrendeld. Treinstellen 801-840 waren de laatste stellen die in Nederland zijn gebouwd. De overige stellen werden door Talbot en Düwag in Duitsland gebouwd.

In 2000 overwoog men de stellen 941-965 bij hun revisie te verbouwen en te voorzien van een luxer interieur voor dienst op een aantal niet-stoptreinen. Ze zouden daarbij worden vernummerd tot 2941-2965, omdat ze in een aparte omloop zouden dienstdoen. De revisie ging door, maar de geplande verbouwing niet. De stellen werden niet vernummerd en bleven in de reguliere omloop meedraaien.<ref>HOV-RN februari 2000</ref>

De treinstellen 901-915 werden aangepast voor eenmansbediening op de [[Merwede-Lingelijn]] (Dordrecht – Geldermalsen). Op deze stellen waren, nabij de baknummers, de letters ''Ddr-Gdm'' (de verkortingen voor beide eindpunten) aangebracht. De exploitatie met eenmansbediening is op deze lijn pas ingevoerd met de komst van nieuw materieel. Deze treinstellen werden daarna weer in roulatie genomen. Van de treinstellen 951-965 werd vanaf eind 2005 de elektrische installatie aangepast zodat deze sneller konden optrekken. Daardoor konden zij de dienstregeling [[Station Zwolle|Zwolle]] – [[Station Emmen|Emmen]] beter op tijd rijden. Deze zogenaamde ''super-V's'' vervingen hier de in december 2005 buiten dienst gestelde Railhoppers.

In tegenstelling tot Plan T behield Plan V bij revisies de oorspronkelijke tegenover elkaar geplaatste banken. Wel is bij diverse revisies de bekleding vervangen: in plaats van de oorspronkelijke donkergroene of rode bekleding, heeft Plan V donkerblauwe bekleding gekregen in de eerste klas, en blauw/groene (441-920) of paarse (401-438 en 921-965) bekleding in de tweede klas waarbij bij de laatst genoemde stellen ook een paars interieur kregen waarbij de TL-verlichting werd ingebouwd in een kast aan het plafond. Ook werd de schuifdeur tussen de wagenbakken en de vouwbalg automatisch sluitend gemaakt.

=== Interieur Plan V ===
<gallery widths="180" heights="180">
Bestand:Plan V interieur eerste klas.jpg|Het donkerblauwe interieur van Plan V, [[eerste klas (openbaar vervoer)|eerste klas]].
Bestand:1e klas paars.JPG|Het paarse interieur van Plan V, [[eerste klas (openbaar vervoer)|eerste klas]]
Bestand:Interieur Plan V.jpg|Het blauw/groene interieur van Plan V, [[tweede klas]]
Bestand:2e klas paars.JPG|Het paarse interieur van Plan V, [[tweede klas]]
Bestand:HUA-171814-Interieur van een electrisch treinstel mat 1964 plan V van de NS stuurstand.jpg|Stuurstand van Plan V
</gallery>

=== Afbeeldingen Plan V ===
<gallery widths="180" heights="180">
Bestand:PlanV-Uitgeest.JPG|Plan V-stellen te [[Uitgeest]]
Bestand:Dutch Railways EMU Mat64 - Plan V - Utrecht Centraal.jpg|Plan V op [[Station Utrecht Centraal|Utrecht Centraal]], als stoptrein naar [[Station Den Haag Centraal|Den Haag]]
Bestand:Plan V gekoppeld.jpg|Koppeling tussen twee stellen Plan V
Bestand:Plan V Utrecht.jpg|Een plan V te Utrecht
Bestand:Koppeling Mat '64.jpg|Koppeling Mat '64
Bestand:Remblok mat64.jpg|Remblok Mat '64
Bestand:Mat '64 Plan V 844 (1).jpg|Treinstel 844 was een plan V met grijze hoekruitjes.
</gallery>

== Inzet ==
=== Inzet bij NS door de jaren heen ===
[[Bestand:Station Oisterwijk.jpg|thumb|Een trein bestaande uit Materieel '64 passeert [[Station Oisterwijk]]; 2008.]]
Het totale bestand Materieel '64 bestond uit een zeer groot aantal treinstellen en werd lange tijd op bijna elke geëlektrificeerde spoorlijn in Nederland ingezet. Het is daarom onmogelijk om een totaalbeeld van de inzet te krijgen. Er zijn wat hoofdlijnen te noemen:

Het ''Treinstel Toekomst'', de 501, werd uitgebreid beproefd op het Nederlandse spoorwegnet. Het treinstel werd hierna ingezet in de stoptreindienst tussen [[Station Utrecht Centraal|Utrecht]] en [[Station Zwolle|Zwolle]]. De vervolgseries Plan T kwamen vooral te rijden op de lijn [[Spoorlijn Nieuwediep - Amsterdam (Staatslijn K)|Amsterdam – Den Helder]], de [[Oude Lijn]] en tussen [[Station Amsterdam Centraal|Amsterdam]] en [[Station Rotterdam|Rotterdam]]. Bij [[spoorslag '70]] reden ze ook op intercitylijn A tussen Amsterdam en Den Helder. In de loop der jaren kwamen de treinstellen ook op andere verbindingen te rijden. Zo vervingen ze in 1974 na de elektrificatie van de spoorlijnen [[Spoorlijn Zaandam - Enkhuizen|Zaandam – Enkhuizen]] en [[Spoorlijn Alkmaar - Hoorn|Heerhugowaard – Hoorn]] het dieselmaterieel op deze lijnen. Halverwege de jaren '80 kwamen de stellen ook op de [[Flevolijn]] ([[Weesp]] – [[Lelystad]]) en op de [[Spoorlijn Weesp - Leiden|Schiphollijn]] ([[Station Schiphol Airport|Schiphol Airport]] – [[Station Leiden Centraal|Leiden]]). Ook reden ze tussen begin jaren '90 en de zomer van 2008 regelmatig een wisselend aantal diensten tussen Zwolle en [[Station Roosendaal|Roosendaal]]. Met de invoering van de IC'90-treinen kwamen de treinstellen voor het eerst planmatig in [[Station Leeuwarden|Leeuwarden]]. In die periode werden de treinstellen grotendeels door het nieuwe [[dubbeldeksmaterieel]] van hun oude stamlijnen verdreven.

Naarmate in 2008 en 2009 steeds meer treinstellen buiten dienst werden gesteld, werd het resterende Plan T-materieel voornamelijk ingezet in de stoptreindiensten rondom Utrecht en op de Oude Lijn. Met het ingaan van de [[NS-dienstregeling 2010|dienstregeling 2010]] kwamen de resterende treinstellen in onderhoud bij NedTrain in Maastricht en werden ze planmatig alleen nog ten zuiden van de grote rivieren ingezet.

De eerste Plan V-treinstellen kwamen op de [[Hofpleinlijn]] te rijden. Later reed het materieel ook tussen Amsterdam en [[Station IJmuiden|IJmuiden]] en tussen [[Station Dordrecht|Dordrecht]] en Roosendaal. Ook versterkten ze de Plan T-treinstellen op hun stamlijnen. De eerste gele gehuisstijlde plan V's werden in 1968 ingezet tussen Utrecht en [[Station Leiden Centraal|Leiden]]. Later volgden onder andere de [[Hoekse Lijn]] en de treindienst tussen Utrecht en [[Station Baarn|Baarn]]. Naarmate er meer treinstellen in dienst kwamen, volgden ook de meeste andere stoptreindiensten rond Utrecht.

Ook hebben ze als vervangend materieel zo nu en dan dienstgedaan naar het Duitse [[Bad Bentheim]] en het eveneens Duitse [[Emmerik]] dienstgedaan bij een calamiteit, verstoring of uitgevallen internationale trein. Ook werden ze op rustige tijden (vroege en late ritten) ingezet in de intercitydiensten tussen Amsterdam en [[Station Maastricht|Maastricht]] en [[Station Vlissingen|Vlissingen]].

De stellen 841-844 werden in 1978 speciaal aangepast voor inzet op de destijds nog geïsoleerd liggende Schiphollijn.

Begin jaren '80 vervingen de Plan V-treinstellen het [[Materieel '46]] in de Zuid-Limburgse stoptreindiensten. Dit werd mogelijk doordat in de Randstad het nieuwe [[Stadsgewestelijk Materieel]] ging rijden. Tien jaar later werd het [[Materieel '54]] vervangen in de stoptreindiensten rond [[Station Eindhoven Centraal|Eindhoven]] en tussen [[Station Utrecht Centraal|Utrecht]] en [[Station Tiel|Tiel]]. Deze verschuiving werd mogelijk doordat het dubbeldeksmaterieel in de drukste verbindingen in de Randstad dienst deed. Behalve in de genoemde stoptreindiensten kwam een groot aantal Plan V-treinstellen, net als de Plan T-treinstellen, vanaf medio jaren '90 ook te rijden tussen Zwolle en Roosendaal. Ook reden de stellen in deze periode enkele jaren de stoptreinen tussen Zwolle en [[Station Groningen|Groningen]].

Sinds 2005 werden ze volledig ingezet op de [[Emmerlijn]] en later ook op de stoptreindienst in Zeeland. Ook verschenen ze voor bepaalde tijd tussen [[Station Apeldoorn|Apeldoorn]] (tot december 2006 [[Station Deventer|Deventer]]) en [[Station Enschede|Enschede]]. Met de dienstregeling van 2013 verdwenen ze in Zeeland en van de [[Spoorlijn Zwolle - Stadskanaal|spoorlijn Zwolle – Emmen]] die toen van [[Nederlandse Spoorwegen|NS]] naar [[Arriva Personenvervoer Nederland|Arriva]] ging. De speciaal voor de Emmerlijn aangepaste 'turbostellen' (951, 952, 954-958 en 961-965) keerden terug naar andere spoorlijnen en reden tot september 2013 in combinatie met de overige stellen onder meer, na enkele jaren afwezigheid, op de [[Spoorlijn Den Dolder - Baarn|Stichtselijn]] in de provincie Utrecht met de bestickering van de Provincie Overijssel en Drenthe nog aan de zijkant. Tot 1 april 2013 reden ze ook op de tijdelijke intercity-spitstreindienst Enschede – Deventer – Zwolle (ochtendspits) en Zwolle – Deventer – Hengelo (middagspits). Daarnaast verschenen ze ook weer op de sprinterdienst Arnhem – Ede-Wageningen.

Sinds 7 september 2015 reden ze planmatig naast deze dienst alleen nog op de sprinterdienst ten zuiden van Roermond en de sprinterdienst tussen Tilburg en Eindhoven.<ref>[https://web.archive.org/web/20151222142924/http://www.martijnvanvulpen.nl/nieuws/632-laatste-weken-plan-v-in-rijdende-dienst martijnvanvulpen.nl]</ref> Regelmatig werden ze ook nog als vervangend materieel op andere spoorlijnen buiten de Randstad ingezet. Met ingang van de [[treindienstregeling 2016 in Nederland|dienstregeling 2016]] waren er voor Mat '64 geen planmatige diensten meer. Dit ondanks grote materieeltekorten bij NS, Kamervragen en protesten tegen buitendienststelling van treinstellen die nog wel konden doorrijden.<ref>[https://www.ovmagazine.nl/2015/10/mat-64-kan-tot-2017-in-dienst-blijven-0801/ ovmagazine.nl]. [https://web.archive.org/web/20210623213830/https://www.ovmagazine.nl/2015/10/mat-64-kan-tot-2017-in-dienst-blijven-0801/ Gearchiveerd] op 23 juni 2021.</ref> De nog aanwezige dienstvaardige stellen waren echter nog wel beschikbaar als reserve voor de bijsturing en werden in meer of mindere mate afwisselend ingezet indien noodzakelijk. De verwachting was dat in het voorjaar van 2016 de laatste treinstellen Mat '64 buiten dienst konden gaan, afhankelijk van de materieelbehoefte en wanneer de uiterste revisietermijn werd bereikt van de stellen.

Het onderhoud aan de stellen werd door Nedtrain Maastricht op 1 maart 2016 beëindigd. Alle stellen die nog reden kregen geen verlenging van onderhoud meer en konden dus maximaal rijden tot een half jaar na hun laatste controlebeurt. Met het wijzigingsblad van maandag 4 april 2016 kwamen de resterende stellen echter formeel buiten dienst te staan, onder meer in Maastricht op het opstelspoor aan de [[Meerssenerweg]], in Nijmegen op het opstelterrein aan het Ridderspoor en nabij Amsterdam in de [[Houtrakpolder]] waar later ook de stellen uit Maastricht en Nijmegen werden opgeslagen in afwachting van sloop. Enkele exemplaren of bakken van eerder buiten dienst gestelde stellen stonden nog elders in het land opgesteld zoals in Amsterdam bij de Zaanstraat en op de Dijksgracht.

=== Inzet bij regionale vervoerders ===
Eind 2006 gingen voor het eerst enkele geëlektrificeerde regionale lijnen na aanbesteding over naar andere vervoerders. Deze vervoerders hadden op de aanvangsdatum van de dienstregeling 2007 geen beschikking over eigen elektrisch materieel en huurden daarom in eerste instantie enkele Plan V-treinstellen van NS.

==== Connexxion ====
Van 10 december 2006 tot eind 2007 werden de vijf stellen 836-840 door [[Connexxion]] op de [[Valleilijn]] tussen [[Station Amersfoort Centraal|Amersfoort]] en [[Station Ede-Wageningen|Ede-Wageningen]] ingezet. Hierna werden deze stellen vervangen door de eigen [[Protos (trein)|Protos]]-treinstellen. De aan [[Connexxion]] verhuurde Mat '64-treinstellen kregen ter herkenning een lichtblauwe Valleilijnsticker in een baan over de zijkanten, onder de ramen. Vanwege testen aan een Protos-treinstel werd treinstel 840 van februari tot april 2008 tijdelijk opnieuw verhuurd aan Connexxion. Vanaf eind 2008 werd ook stel 844 enige tijd aan Connexxion verhuurd omdat een van de Protos-treinstellen met schade langdurig terzijde stond. Sinds eind oktober 2008 huurde Connexxion treinstel 867 om de dienst tussen Amersfoort en Barneveld Noord door te kunnen trekken naar Barneveld Centrum. In verband met het verstrijken van de revisietermijn ging stel 867 in december 2011 terzijde. Ter vervanging hiervan reed Connexxion vanaf 16 december 2011 met stel 919 op de Valleilijn. Dit stel kreeg, in tegenstelling tot de andere treinstellen een blauwe Valleilijnsticker die de gehele zijkant bedekte. De koppen bleven geel. Sinds de komst van het extra nieuwe eigen treinstel type GTW werd de 919 alleen ingezet als er niet voldoende eigen stellen beschikbaar waren. Het is inmiddels buiten dienst gesteld en samen met de 867 gesloopt.

==== Arriva ====
Ook vanaf 10 december 2006 werden de acht stellen 863-870 door [[Arriva Personenvervoer Nederland|Arriva]] ingezet op de [[Merwede-Lingelijn]] (Dordrecht – Geldermalsen). Op 14 september 2008 werd Plan V hier vervangen door het [[Spurt (trein)|Spurt]]-materieel.

==== Veolia ====
Eveneens vanaf 10 december 2006 werden de acht stellen 841-845 en 847-849 door [[Veolia Transport Nederland|Veolia Transport]] ingezet op de [[Heuvellandlijn]] (Maastricht Randwyck – Kerkrade Centrum). Op 28 november 2008 reed Veolia voor het laatst met een trein bestaande uit een Plan V-treinstel. Sindsdien reed Veolia alleen nog met het nieuwe [[Velios]]-materieel.

=== Dienstregeling 2015 ===
[[Bestand:441 in Vlissingen.jpg|thumb|Plan V 441, afgeleverd in augustus 1969, deed dienst tot en met maart 2016 en heeft meer dan 46,5 jaar in de reizigersdienst gereden, het langste van alle elektrische NS-treinstellen in de normale dienst.]]
In de [[NS-dienstregeling 2015]], ingegaan op 14 december 2014, werden de volgende treinseries volgens de materieelomloop geheel of gedeeltelijk gereden met Mat '64.<ref>https://web.archive.org/web/20150721074812/http://treinfan.waarisdetrein.nl/drgl/2015-4/mat.txt</ref>

{{Tabel treinseries | treinseries =
{{Tabelrij treinserie 4400}}
{{Tabelrij treinserie 5200}}
{{Tabelrij treinserie 6800}}
{{Tabelrij treinserie 6900}}
{{Tabelrij treinserie 7500}}
{{Tabelrij treinserie 9600}}
{{Tabelrij treinserie 7400}}
{{Tabelrij treinserie 20800}}
{{Tabelrij treinserie 23500}}
}}

=== Dienstregeling 2016 ===
In de [[treindienstregeling 2016 in Nederland|dienstregeling 2016]], ingegaan op 13 december 2015, had NS het voornemen om het Mat '64 niet meer in te zetten. Door een tekort aan inzetbaar ander materieel bleek dit niet haalbaar, waardoor een aantal wisselende stellen nog tot eind maart werden ingezet.<ref>[https://railmagazine.nl/tag/plan-v/ Railmagazine.nl]. [https://web.archive.org/web/20230321231355/https://railmagazine.nl/tag/plan-v/ Gearchiveerd] op 21 maart 2023.</ref> Er was geen sprake meer van een planmatige inzet. Zij werden ingezet op de trajecten waar zij nodig waren, in veel gevallen waar zij ook in 2015 te zien waren.

Van de oorspronkelijke 246 treinstellen Plan V waren er tot medio maart nog 20 inzetbaar. Het ging hierbij om de stellen 441, 444, 446, 447, 449-451, 453-455, 457, 458, 463-466, 469, 478, 480 en 482.<ref>{{Citeer web |url=http://www.martijnvanvulpen.nl/materieel/elektrische-treinstellen/22-materieel-64 |titel=Gearchiveerde kopie |bezochtdatum=26 maart 2016 |archiefdatum=28 maart 2016 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20160328233233/http://martijnvanvulpen.nl/materieel/elektrische-treinstellen/22-materieel-64 |dodeurl=ja }}</ref> Op 30 maart 2016 werden voor het laatst stellen in de reizigersdienst ingezet.

== Afvoer ==
[[Bestand:SLT vs Plan V, Utrecht Centraal.jpg|thumb|Plan V naast de directe vervanger van dit materieel, de [[Sprinter Lighttrain]], te [[Station Utrecht Centraal|Utrecht Centraal]].]]
[[Bestand:Plan T opgelegd Zwolle 2011.jpg|thumb|Plan T opgelegd te Zwolle in 2011.]]
[[Bestand:Overstekende trein 2.jpg|thumb|Afvoer van een bak van Mat '64 per vrachtauto; 2011.]]
Begin jaren negentig kwamen negen treinstellen van het type [[Stoptreinmaterieel '90]] ('SM '90' of 'Railhopper') in dienst. De treinstellen waren een proefserie met het oog op een grote serie nieuw stoptreinmaterieel dat het Materieel '64 geleidelijk moest gaan aflossen. Door opeenvolgende problemen met dit treintype en de keuze om meer dubbeldeksmaterieel aan te schaffen werden nooit vervolgorders voor de Railhopper geplaatst. De kleine serie van negen treinstellen werd in 2005 buiten dienst gesteld en vervolgens gesloopt.

In 2005 bestelde NS bij [[Bombardier Transportation|Bombardier]] en [[Siemens AG|Siemens]] 35 nieuwe [[Sprinter Lighttrain]]s (SLT), met een optie voor nog vijf bestellingen van telkens 32 treinstellen. In 2007 werden de eerste twee treinstellen afgeleverd. De rest van de serie werd tussen september 2008 en 2010 afgeleverd.

In een onderzoeksrapport van de [[Inspectie Verkeer en Waterstaat]] uit 2008 bleek dat Mat '64 een verhoogde kans had om te ontsporen bij een aanrijding.<ref>[https://www.nu.nl/algemeen/1880490/ouder-treintype-ontspoort-snel-na-botsing.html nu.nl bericht van het onderzoek]. [https://web.archive.org/web/20210623150553/https://www.nu.nl/algemeen/1880490/ouder-treintype-ontspoort-snel-na-botsing.html Gearchiveerd] op 23 juni 2021.</ref> IVW wilde daarom duidelijkheid van NS over de termijn waarop al het Mat '64 buiten dienst zou worden gesteld. Alle treinstellen Plan T zijn sinds juli 2010 buiten dienst. De treinstellen Plan V werden al vanaf 2003 in wisselend tempo terzijde gesteld en gesloopt. In maart 2016 bereikten de eerste vanaf 1969 geleverde stellen V4-V6 een leeftijd van 46,5 jaar. Omdat 33 stellen tussen 2006 en 2008 een extra revisie hadden ondergaan, waarbij vanuit technisch oogpunt inzet nog mogelijk zou zijn tot begin mei 2017, bij het verstrijken van de revisietermijn van het laatst gereviseerde stel, reed een deel van deze oudste stellen nog tot eind maart 2016 in de dienst. Dit terwijl nieuwere stellen uit de reeksen V7-V13 al terzijde gesteld waren en/of gesloopt.

Vanaf september 2010 werd het merendeel gesloopt door Simmeren in [[Groningen (stad)|Groningen]].<ref>[[Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen|NVBS]]: [[Op de Rails]]. Nieuws. 10-2010. ({{ISSN|0030-3321}})</ref> In een tijdsbestek van drie jaar werden ruim 200 treinstellen door hen uiteen genomen zodat grondstoffen konden worden [[Recycling|gerecycled]]. Op diverse plaatsen in het land werden de terzijde gestelde treinstellen opgesteld. De afvoer vanuit onder meer Amsterdam [[Watergraafsmeer]] vond plaats over de weg. Hierbij werd steeds een bak per trailer naar de sloper vervoerd. Het vervoer van een treinbak dwars door de stad leverde in de straten aldaar een wat merkwaardige beeld op.

Vanwege problemen met onder meer het asbest heeft van Simmeren de sloop van de resterende materieel uitbesteed aan HKS Metals in [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]] [[Westhaven]], waar in het verleden ook veel andere treinen en locomotieven gesloopt zijn. Op 1 juli 2017 was de afvoer naar de sloper voltooid.

=== Restauranttreinstel ===
[[Bestand:Mat '64 (Plan V) bij Amsterdam Lelylaan.jpg|thumb|Het restauranttreinstel naast [[Station Amsterdam Lelylaan]].]]
Op 29 oktober 2015 werd een treinstel, bestaande uit de Bk-bakken van treinstellen 962 en 964, vanuit [[Haarlem (hoofdbetekenis)|Haarlem]] per vrachtauto overgebracht naar het [[Cornelis Lelyplein]], naast [[station Amsterdam Lelylaan]]. Met een hijskraan werd het treinstel op een daarvoor speciaal aangelegd stuk spoor geplaatst. Het treinstel zou worden verbouwd tot bar, restaurant, expositieruimte en feestlocatie maar dat ging niet door. Sinds 23 februari 2018 zijn de bakken opgesteld op de voormalige vliegbasis Twente. De ABk-bakken worden gebruikt als oefenobject voor hulpverleners.<ref>[https://www.parool.nl/parool/nl/34/ETEN-DRINKEN/article/detail/4173790/2015/10/29/Oud-NS-treinstel-wordt-restaurant-op-station-Lelylaan.dhtml Oud NS treinstel wordt restaurant op station Lelylaan], www.parool.nl; 29 oktober 2015. [https://web.archive.org/web/20171023173802/https://www.parool.nl/parool/nl/34/ETEN-DRINKEN/article/detail/4173790/2015/10/29/Oud-NS-treinstel-wordt-restaurant-op-station-Lelylaan.dhtml Gearchiveerd] op 23 oktober 2017.</ref>

=== Terzijdestelling per treinstel per jaar ===
{| class="wikitable"
|+Terzijdestelling Mat'64 per maand 
!Maand + Jaar
!Treinstellen
|-
|November 1975
|878
|-
|Mei 1978
|420
|-
|Februari 1983
|959
|-
|Juli 1989
|938
|-
|Januari 2002
Maart 2002

December 2002
|501
424, 448, 462 & 815

413
|-
|Mei 2003
Augustus 2003

September 2003

Oktober 2003

December 2003
|432
410

404

402 & 403

401, 405 & 412
|-
|Januari 2004
Februari 2004

April 2004

Mei 2004

Juni 2004
|406, 407, 409, 414, 426, 427, 431
408, 411, 415 t/m 419, 422, 429, 442, 846 & 916

421, 423, 425, 428, 433, 435 & 438

430, 434, 436, 438 & 481

525
|-
|April 2005
September 2005

Oktober 2005

December 2005
|460 & 461
459

523

468
|-
|November 2006
|826
|-
|Februari 2007
Juli 2007
|472 & 871
852
|-
|Januari 2008
Februari 2008

Maart 2008

Mei 2008

Juni 2008

Juli 2008

Augustus 2008

September 2008

Oktober 2008
|477
483

473

503

504

802, 806 t/m 809, 811 t/m 814, 821 & 823

502 & 506

509

505, 515, 817, 818, 824 & 825
|-
|Januari 2009
Februari 2009
 
Maart 2009
 
April 2009
 
Juni 2009
 
Juli 2009
 
Augustus 2009
 
September 2009
 
Oktober 2009
 
December 2009 
|507 & 822
508 & 828

830 t/m 832, 834 & 836

510, 511, 513, 801, 810, 829, 833 & 835

517, 803 t/m 805, 837 t/m 839 & 847

844

840

521, 527, 529, 816 & 845

516

524, 819 & 827
|-
|Januari 2010
Maart 2010

April 2010

Mei 2010

Juni 2010

Juli 2010

September 2010
|512 & 820
526

519

520

514 & 868

518, 522, 528, 530 & 531

470, 842, 849, 854, 855, 857, 860 t/m 863, 865, 876, 921 & 960
|-
|Februari 2011
Maart 2011

April 2011

December 2011
|870, 885, 892 & 903
843, 848, 856, 858, 866, 869, 872, 874, 875, 880 t/m 883, 886 t/m 888, 891, 893 t/m 895, 898, 899 & 902

841, 850, 851, 853, 859, 864, 873, 877, 879, 884, 889, 890, 896, 897, 900, 901, 904 t/m 915 & 917 t/m 920

867
|-
|Juli 2012
|946 & 953
|-
|Januari 2013
Februari 2013

Maart 2013

April 2013

Mei 2013

Juni 2013

Juli 2013
|445
931

930 & 932

922, 923, 927 & 933 t/m 935

936, 948 & 952

924 t/m 926

928, 929 & 937
|-
|Januari 2015
Februari 2015

Maart 2015

April 2015

Mei 2015

Juni 2015

Juli 2015

Augustus 2015

September 2015

Oktober 2015

November 2015

December 2015
|939 & 940
962 & 964

941 t/m 943, 955, 957 & 958

944

945

947

949 & 950

951

954

956

476

467 & 963
|-
|Januari 2016
Februari 2016

Maart 2016

April 2016
|474, 475, 961 & 965
471

443, 451, 452, 456 t/m 458, 479 & 482

441, 444, 446, 447, 449, 450, 453 t/m 455, 463 t/m 466, 469, 478 & 480
|}

== Bewaarde treinstellen ==
[[Bestand:Blerick Stichting Mat'64 treinstel 904 - Flickr - Rob Dammers.jpg|thumb|Museumtreinstel 904 tijdens een presentatie te [[Wagenwerkplaats Blerick|Blerick]]; 10 juni 2018.]]
Van deze serie zijn drie volledige treinstellen door stichtingen bewaard gebleven, twee treinstellen en vier losse bakken zijn bewaard gebleven voor oefeningen.

De ABk van treinstel 460 wordt in Dordrecht als oefenobject voor hulpdiensten gebruikt.

De Bk van treinstel 461 wordt in Vlissingen als oefenobject voor hulpdiensten gebruikt.

Treinstel 466 is overgedragen aan de Karel Foundation. Dit rijvaardige treinstel heeft een rode kleurstelling gekregen en wordt gebruikt voor besloten ritten.<ref>[https://www.karel.rocks/ Website Karel Foundation]. [https://web.archive.org/web/20230903134815/https://www.karel.rocks/ Gearchiveerd] op 3 september 2023.</ref>

Treinstel 472 wordt in Wijster als oefenobject voor hulpdiensten gebruikt.

Treinstel 477 staat in het Duitse Weeze als oefenobject voor de brandweer.

Treinstel 876 is opgenomen in de collectie van het [[het Spoorwegmuseum|Spoorwegmuseum]] en is rijvaardig. Het museumstel 876 heeft na zijn opknap- en schilderbeurt tijdelijk op het emplacement in Eindhoven gestaan.<ref>https://web.archive.org/web/20151222142610/http://www.martijnvanvulpen.nl/nieuws/789-materieel-64-blijft-langer-in-dienst</ref> Op 25 september 2016 vond er een uitgebreide afscheidsrit plaats met treinstellen 449, 466, 469 en 876. De 876 is daarbij officieel overgedragen aan het Spoorwegmuseum.

Treinstel 904 is overgedragen aan Stichting Mat '64. Aanvankelijk had de stichting een ander stel in bezit gekregen, 419; op dat moment het enige nog rijdende stel dat oorspronkelijk in het groen op de baan was gekomen. De 419 was in januari 2004 op initiatief van een aantal Amsterdamse machinisten aan het eind van zijn carrière weer in de oorspronkelijke kleurstelling teruggebracht en werd gebruikt voor instructieritten. Na ongeveer een jaar in actieve dienst in de groene kleur te hebben gereden werd het stel overgedragen aan de Stichting Mat '64. Na jaren op o.a. de Dijksgracht te hebben gestaan werd het stel eind 2008 naar NedTrain in Leidschendam gebracht om na een technische controle en klein onderhoud weer als rijvaardig stel de baan op te kunnen. Op 10 januari 2009 botste een binnenrijdend [[DDAR]]-stel door een rangeerfout in een wissel op de 419. De 419 raakte door deze botsing zwaar beschadigd aan een kopbak. Herstel bleek zodanig duur te worden dat hiervan werd afgezien. Stichting Mat '64 kreeg de mogelijkheid een ander stel uit te zoeken en men koos in augustus 2011 voor de 904. Een van de redenen voor deze keuze was dat dit stel is voorzien van de oorspronkelijke schuifdeuren in het bagagecompartiment. Stichting Mat '64 is opgehouden te bestaan en de 904 is per 1 januari 2022 overgedragen aan de [[Stichting 2454 CREW]].<ref>{{Citeer web|url=https://www.mp-produktie.nl/2021-12-20_Stichting_MAT64_houdt_op_te_bestaan.html|titel=Stichting Mat '64 houdt op te bestaan|bezochtdatum=2021-12-20|werk=www.mp-produktie.nl|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211220201815/https://www.mp-produktie.nl/2021-12-20_Stichting_MAT64_houdt_op_te_bestaan.html|archiefdatum=2021-12-20}}</ref> Treinstel 904 is in rijvaardige conditie.

De Bk bakken van de 962 en 964 worden in Enschede als oefenobject voor hulpdiensten gebruikt.

{{Appendix|2=
* Gestel, C. van, B. van Reems, L. Tempelman, Elektrische treinen in Nederland deel 3, Alkmaar 1997
* Oostrom, Martin van: ''Treinstel Toekomst, Komst en ondergang van elektrisch treinstel 501 van de NS'', in: Rail Magazine 264, 31e jrg. 4/2009, pp. 48-55.
* Broek, J.M.: ''Het Materieel '64'' in [[Op de Rails]] van [[Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen|NVBS]] in 12 delen over 6 jaar: 2011-08, 2012-06, 2012-06, 2012-08, 2013-05, 2013-06, 2014-05, 2015-01, 2015-08, 2015-10, 2016-04, 2017-03 en 2017-05 {{ISSN|0030-3321}}
* [https://web.archive.org/web/20140518190256/http://www.treinwiki.nl/sprinters/sng/ Treinwiki.nl]
{{References}}
}}
{{Commonscat|Mat '64}}
{{Navigatie treinstellen Nederland}}

[[Categorie:Nederlands treinstel]]
[[Categorie:Treinstel van Werkspoor]]
[[Categorie:Treinstel van Talbot]]
[[Categorie:Treinstel van Düwag]]
[[Categorie:Spoorwegmaterieel in het Spoorwegmuseum]]