Brontekst bekijken van Mis

{{Zie dp}}
{{Zijbalk eucharistie}}
[[Bestand:Mis1.jpg|thumb|163px|Heilige Mis, in dit geval een traditioneel vormgegeven viering van de [[Novus Ordo Missae]] in de [[Kluizenarij Onze-Lieve-Vrouwe van de Besloten Tuin|kluiskerk]] in [[Warfhuizen]]]]

Een '''mis''', ook '''Heilige Mis''' of, in de oosterse kerken, ''[[Goddelijke Liturgie]]'', is in de [[Rooms-Katholieke Kerk|Katholieke Kerk]] de gebruikelijke naam voor een [[religieuze bijeenkomst]], meestal in een [[kerkgebouw]], waarbij een priester als [[Celebrant (persoon)|celebrant]] de [[eucharistie]] ("het misoffer") viert. Erediensten waarbij geen eucharistie plaatsvindt (bijvoorbeeld [[vespers]] of [[Lof (plechtigheid)|lof]]) zijn geen missen. Ook de [[Oud-Katholieke Kerk]]en, de [[Oosters-Orthodoxe Kerk|Oosters-Orthodoxie]] en (soms) de [[Lutheranisme|Lutherse Kerk]] en [[Anglicaanse Gemeenschap]] gebruiken deze term. Het woord 'mis' wordt niet gebruikt voor een [[kerkdienst]] in een [[Protestantisme|protestantse]] kerk.

Iedere mis verloopt volgens een vaste structuur van teksten, gezangen en rituelen. De teksten zijn veelal in het Nederlands, maar [[Latijn]] is ook mogelijk. Een mis kent grofweg twee onderdelen de 'liturgie van het woord', en de 'liturgie aan tafel' (het altaar). Bij de liturgie van het woord staan de voorlezing van bijbelteksten ([[epistel]] en [[Evangelie#In de liturgie|evangelie]]) en de [[Homilie|overweging]] ([[preek]]) centraal. Bij de liturgie aan tafel staan het lijden, de dood en de opstanding van Jezus centraal,<ref>[https://www.kerknet.be/kerknet-redactie/blog/hou-op-met-kletsen-en-kiekjes-maken-de-mis-geen-spektakel Hou op met kletsen en kiekjes maken, de mis is geen spektakel!]kerknet.be</ref> waarbij de gelovige gemeente wordt uitgenodigd om deel te hebben aan de maaltijd van de Heer, en het [[sacrament]] van de eucharistie te ontvangen. De mis is volgens de katholieke leer "de onbloedige [[offer (religie)|offerande]] van het [[Nieuwe verbond]]", waarin het [[Menselijke anatomie|lichaam]] en het [[bloed]] van [[Jezus (traditioneel-christelijk)|Christus]], onder de gedaanten van [[brood]] en [[wijn]], door de [[priester]] aan het [[altaar (religie)|altaar]] aan [[God (christendom)|God]] worden opgedragen en het offer van het kruis zodoende wordt hernieuwd. De [[Oudkatholieke Kerk|Oud-Katholieke Kerk]] heeft hier een gedifferentieerde visie op.<ref>De Oudkatholieke Kerk zegt hiervan, in de [[Utrechtse Verklaring]] van 1889: "De viering der Eucharistie in de kerk is niet een voortdurende herhaling of vernieuwing van het zoenoffer, dat Christus eens voor al op het kruis opgedragen heeft, maar haar offerkarakter bestaat daarin, dat zij de blijvende gedachtenis daarvan is en een op aarde plaats hebbende wezenlijke vertegenwoordiging van die ene offerande van Christus voor het heil der verloste mensheid, welke (volgens Hebr.9: 11,12) voortdurend door Christus opgedragen wordt, terwijl hij nu voor ons verschijnt voor het aanschijn Gods (Hebr. 9:24). Terwijl dit het karakter der Eucharistie is ten opzichte van het offer van Christus, is zij tegelijk een geheiligd offermaal waarin de gelovigen, het Lichaam en Bloed des Heren ontvangende, gemeenschap met elkander hebben (1 Kor. 10:17)."</ref>

==Etymologie==
Het woord 'mis' komt van het woord ''missa'', een Latijns woord voor 'wegzending', en verwijst naar de woorden van de priester of diaken tegen het einde van de liturgie: ''[[Ite Missa Est]]'' ("Gaat het is de heenzending" of "Gaat, het offer is voltrokken").

==Liturgie van de mis==
De Kerk in het Westen gebruikt in de [[liturgie]] meestal de [[Latijnse ritus]], in de Kerk van het Oosten is de [[Oosterse liturgie]] het meest gebruikelijk.

Lange tijd werd de mis in het westerse christendom enkel in het [[Latijn]] opgedragen en gezongen volgens de [[Tridentijnse ritus]], zo genoemd naar het [[Concilie van Trente]] dat [[Paus Pius V]] ertoe zette de bestaande liturgie vast te leggen. In 1970 kwam een nieuwe liturgie in gebruik, de ''[[Novus Ordo Missae]]'', die geïntroduceerd werd onder [[paus Paulus VI]]. Om pastorale redenen werd het na het [[Tweede Vaticaans Concilie]] ook toegestaan de mis in zijn geheel of gedeeltelijk op te dragen in de landstaal van de gelovigen. Vele [[parochie (kerk)|parochies]] hebben dit sinds de tweede helft van de jaren 1960 toegepast. Heden ten dage komen bij hoge uitzondering zelfs zogenaamde 'dialectmissen' voor. Het Tweede Vaticaans Concilie bevestigde tegelijkertijd het Latijn als de taal van de westerse liturgie en het is een wijdverbreid misverstand dat het Latijn zou zijn afgeschaft.

Een mis is een liturgische plechtigheid, die door een [[priester]] voor de aanwezigen wordt opgedragen. Men gebruikt ook de termen een mis ''doen'', ''celebreren'', ''lezen'' of ''zingen''. Heden ten dage spreekt men soms ook over de voorganger in de liturgie. De priester wordt hierbij geholpen door één of meerdere [[misdienaar]]s. Veel onderdelen in de mis zijn door de gebruikte symboliek en sacramentele handelingen sterk mystagogisch, wat in de katholieke theologie wil zeggen: het [[symbool]] of het [[ritueel]] bewerkt een manifestatie van het onzichtbare, oftewel de betekenis achter het symbool wordt werkelijkheid. Dit is speciaal van belang in verband met de betekenis die aan de eucharistie gehecht wordt. Met de eucharistie wordt het offer van [[Jezus (traditioneel-christelijk)|Christus]] aan het [[kruis (christendom)|kruis]] niet alleen herdacht, maar volgens de katholieke traditie bij elke viering opnieuw tegenwoordig gesteld. In die zin is de mis ook daadwerkelijk een offerdienst. Dit in tegenstelling tot de [[protestantisme|protestantse]] theologie en eredienst, waarin de gebruikte symbolen (brood en wijn) slechts een tekenfunctie, een herinnerings- en gedenkingswaarde hebben en waar de offergedachte nadrukkelijk wordt afgewezen.

In de mis hebben onder meer [[wierook]] (geur als van het hemelse, boven het alledaagse uit), kaarsen, de Bijbelboeken, het altaarmissaal (boek met gebeden van de liturgie), het altaar (symbool van het offer van Christus) en bovenal de [[consecratie|geconsacreerde]] [[hostie]] (gedaante van brood) en [[wijn]] (gedaante van wijn) belangrijke tekenwaarde. Tegelijkertijd heeft de gebruikte symboliek een mystagogische waarde, die de gelovige helpt zich open te stellen voor de werkelijkheid, die in de liturgie zichtbaar wordt.

Sinds enkele decennia kunnen missen ook buiten de kerk beluisterd worden. Deze toepassing heet [[kerkradio]] en is bedoeld voor onder andere zieken, ouderen en mensen die om een of andere reden niet in staat zijn hun eigen mis bij te wonen. Tijdens de [[coronapandemie]] van 2020, toen het voor kerkgangers onmogelijk of te risicovol was om een mis bij te wonen, zijn veel kerken begonnen met het online [[Streaming media|streamen]] van hun wekelijkse misvieringen.

==Opbouw van de mis==
===Mis van Paulus VI===
Dit is de nieuwe vorm van de [[Romeinse ritus]] en thans de meest gebruikelijke manier om de mis te celebreren. De priester is naar het volk gekeerd tijdens het opdragen van de mis. De viering wordt gewoonlijk in de volkstaal opgedragen.
{{Zie hoofdartikel|Mis van Paulus VI}}

===Tridentijnse Mis===
De [[Tridentijnse mis]] is de traditionele vorm van de Romeinse ritus, die standaard was voor het [[Tweede Vaticaans Concilie]] (1962-1965). Deze mis wordt steeds ''[[oriëntering (architectuur)|ad orientem]]'' en in het Latijn gevierd. De lezingen (in sommige gevallen) en de homilie worden daarbij in de volkstaal gegeven. Binnen enkele [[Traditionalisme (katholicisme)|traditionalistische]] [[Congregatie (kloostergemeenschap)|congregaties]], zoals de [[Priesterbroederschap Sint Pius X]], is de Tridentijnse mis de standaard en enige vorm van de Romeinse ritus.

{{Zie hoofdartikel|Tridentijnse mis}}

== Misstipendia ==
Gelovigen kunnen een verzoek richten aan een [[pastoor]] of een [[priester]] in een [[klooster (gebouw)|klooster]] om een mis op te laten dragen voor een bijzondere intentie ("misintentie") tegen betaling van een [[stipendium]] aan de parochiekerk of het klooster. Gedurende de [[eredienst]] wordt gemeld aan wie de mis is opgedragen en een moment van (stil) gebed ingelast voor die persoon of intentie. Meestal heeft een dergelijke misintentie betrekking op een overleden familielid, bijvoorbeeld bij een zeswekendienst of jaardienst. Het ''[[Wetboek van Canoniek Recht]]'' vraagt dat de bisdommen van eenzelfde kerkprovincie gezamenlijke afspraken maken over de hoogte van de bijdragen van gelovigen bij sacramentele vieringen en begrafenissen.<ref>DACO, januari 2010, Mededeling over misstipendia en bijdragen, Bisschoppelijk vicaris voor canoniekrechtelijke zaken Luc De Fleurquin</ref>

== De mis in de muziek ==
{{Zie hoofdartikel|Mis (muziek)}}
Onder een mis kan ook worden verstaan, de ondersteunende muziek, die gecomponeerd is voor de vaste onderdelen van een mis. In de klassieke muziek neemt de mis verschillende vormen aan, zoals vocaal, [[polyfonie|meerstemmig]]e missen van [[Giovanni Pierluigi da Palestrina|Palestrina]] en [[William Byrd|Byrd]], de [[Hohe Messe]] van [[Johann Sebastian Bach|Bach]], de [[Missa Solemnis (Beethoven)|Missa Solemnis]] van [[Ludwig van Beethoven|Beethoven]] en de [[Krönungsmesse]] en het [[Requiem (Mozart)|Requiem]] van [[Wolfgang Amadeus Mozart|Mozart]]. [[Aleksandr Gretsjaninov]] (1864-1956) schreef de beroemde Missa Festiva, [[Hector Berlioz|Berlioz]] (1824) en [[Louis Vierne]] zijn componist van een [[Missa solemnis|Messe Solemnelle]] en [[Andrew Lloyd Webber]] componeerde ook een [[requiem (muziek)|Requiem]] voor zangers, kerkorgel en orkest.

Het [[ordinarium]] van de mis, dit zijn de vast wederkerende gezangen, bestaat uit:
# [[Kyrie (mis)|Kyrie]]
# [[Gloria (mis)|Gloria]]
# [[Credo (mis)|Credo]]
# [[Sanctus|Sanctus/Benedictus]]
# [[Agnus Dei]]
# [[Ite Missa Est]]

Het [[Proprium (liturgie)|Proprium]] bestaat uit:
# [[Introïtus]]
# [[Graduale]]
# [[Alleluia (mis)|Alleluia]] of [[Tractus (liturgie)|Tractus]], eventueel met [[Sequens (Gregoriaans)|Sequentia]]
# [[Offertorium]]
# [[Communio (zang)|Communio]]

==Soorten missen==
* ''[[Avondmis]]'': mis in de avonduren, oorspronkelijk ter compensatie van het niet kunnen bijwonen van de ochtendmis
* ''[[Chrismamis]]'': mis in de [[Goede Week]], waarin de bisschop het [[chrisma]] wijdt
* ''[[Engelenmis]]'': mis bij de begrafenis van een jong kind (zie ook: requiem)
* ''Gezongen mis'': mis met [[Cantor (religie)|voorzang]] door priester, [[Koor (zang)|koorzang]] en/of volkszang
* ''Hoogmis'': de voornaamste en meestal plechtig gezongen mis op [[zondag|zon]]- en [[Feest- en gedenkdagen|feestdagen]].
* ''Houten mis'': oefening waarbij [[seminarist]]en aan een niet-gewijd altaar met ongewijd vaatwerk repeteren
* ''[[Huwelijksmis]]'': mis waarin een [[kerkelijk huwelijk]] voltrokken wordt
* ''[[Indultmis]]'': mis die vóór de algemene vrijgave van de buitengewone vorm (in 2007) met toestemming van de lokale bisschop opgedragen werd volgens de [[Tridentijnse ritus]]
* ''Jaardienst'': mis ter nagedachtenis van een gestorvene, gehouden jaarlijks op of rond de dag van de begrafenis
* ''Jongerenmis'', ''jeugdmis'' of ''kindermis'': mis gericht op jongeren of kinderen
* ''Laagmis'', ''gelezen mis'' of ''stille mis'': mis zonder enige vorm van zang (vergelijk: gezongen mis)
* ''Latijnse mis'': een mis die wordt opgedragen in het [[Latijn]], volgens de [[Novus Ordo Missae]] of de [[Tridentijnse mis|Tridentijnse ritus]] (niet te verwarren met [[Latijnse ritus|Latijnse]] of [[Romeinse ritus]])
* [[Requiem (mis)|Requiem]], ''begrafenismis'', ''dodenmis'' of ''missa pro defunctis'': mis voor de zielenrust van een overledene, voorafgaand aan de [[begrafenis]]
* ''Plechtige (hoog)mis'' of ''drie-heren-mis'': (hoog)mis met [[priester]], geassisteerd door [[diaken]]s en/of [[subdiaken]]s
* ''Pontificale mis'', meestal pontificale ''hoogmis'' (met of zonder ''[[Lof (plechtigheid)|lof]]''): mis opgedragen door een [[bisschop]] met troon, geassisteerd door [[diaken]]s en/of [[subdiaken]]s.
* ''Private mis'': een mis die door één priester wordt opgedragen
* ''Vissersmis'': informele benaming voor een zeer vroege ''vroegmis'' (om vier of vijf uur 's morgens)
* ''[[Votiefmis]]'': een mis die afwijkt van de vaste kerkelijke jaarkalender ("jaareigen") en betrekking heeft op een bepaalde [[Volksdevotie|devotie]]
* ''[[Vroegmis]]'': de eerste ''stille'' mis op zondagmorgen
* ''Zeswekendienst'', een mis ter nagedachtenis van een overledene, gehouden zes weken na de begrafenis (ter afsluiting van de rouwperiode)
* ''Zielenmis'': mis ter nagedachtenis van een gestorvene

Enkele specifieke vormen van missen:
* [[Parafrasemis]]
* [[Parodiemis]]

== Zie ook ==
* [[Sacrosanctum Concilium]] - [[Apostolische constitutie|Constitutie]] van het [[Tweede Vaticaans Concilie]]
* [[Ecclesia de Eucharistia]] - [[Encycliek]] van [[Paus Johannes Paulus II]] over de Eucharistie
* [[Liturgiam Authenticam]] - [[Instructie (Vaticaan)|Instructie]] over de Eucharistie
* [[Redemptionis Sacramentum]] - Instructie over de Eucharistie

== Externe links ==
* [https://web.archive.org/web/20110708123554/http://www.usccb.org/liturgy/current/romanmissalind.shtml Institutio Generalis Missalis Romani] Instructie over het gebruik van het Romeinse Missaal (Latijnse en Engelse versies)
* [https://web.archive.org/web/20051027051653/http://misuren.topcities.com/misuren.html Misuren in België]
* [http://www.ecclesiadei.nl/docs/kunkela5.pdf Het Heilig Misoffer in beeld. Ter meditatie. Door A. Kunkel, katholiek priester, 2005. (eerste editie 1961)]
* [http://www.theholymass.com/part1.htm De Mis (ritus Pius V) in beeld]

{{Appendix}}
{{Navigatie christendom}}
{{Woordenboek|mis#Zelfstandig naamwoord}}

[[Categorie:Mis| ]]