Brontekst bekijken van Paul-Jean Clays

[[Bestand:Paul Jean Clays-photo.jpg|thumb|Paul-Jean Clays]]

'''Paul-Jean Clays''' ([[Brugge]], [[20 november]] [[1817]] – [[Schaarbeek]], [[9 februari]] [[1900]]) was een [[Vlaanderen|Vlaamse]] [[marine (schilderkunst)|marineschilder]] die werkte in de stijl van de [[romantiek (schilderkunst)|romantiek]] en het [[realisme (kunststroming)|realisme]].

==Leven en werk==
Paul-Jean Clays werd geboren als zoon van Paul Clays, die als ontvanger werkzaam was bij het ministerie van belastingen, en van Anna-Josèphe Khnopff. Hij huwde op 22 april 1852 met Marie-Isaure Quetelet (overleden 15 december 1860), dochter van de veelzijdige geleerde [[Adolphe Quetelet|Adolphe Quételet]]. Het echtpaar kreeg drie dochters en een zoontje dat op jonge leeftijd overleed. Paul-Jean Clays zelf overleed te [[Schaarbeek]] ([[Brussels Hoofdstedelijk Gewest|Brussel]]) op 9 februari 1900. Een broer van Clays’ moeder, Jean Khnopff, was de grootvader van de symbolistische kunstenaar [[Fernand Khnopff]] (1858-1921). Door zijn echtgenote was Clays ook verwant met de Brusselse genreschilder en lithograaf [[Jean-Baptiste Madou]] (1796-1877). Rond 1840 woonde Clays aan de Orléansstraat 42 in Brussel, in 1849 aan de Nieuwe Koningstraat 53 en in 1861 in het Koninklijk Observatorium.

Clays bracht zijn vroegste jeugdjaren door te [[Westkapelle (België)|Westkapelle]] bij [[Knokke]]. Vader Clays was er om beroepsredenen gaan wonen. Na enkele jaren kwam de familie terug naar Brugge. Van jongs af aan voelde Clays zich tot de zee, de rivieren en kanalen aangetrokken. Zijn wens was dan ook [[Zeeman (beroep)|zeeman]] te worden. Zijn vader besliste er evenwel anders over en stuurde Paul-Jean naar een pensionaat te [[Boulogne-sur-Mer|Boulogne]]. Hij presteerde er goed tot op het moment dat de drang naar zee het toch won van de studie en hij als [[scheepsjongen]] op een kustvaartschip meevoer. Mettertijd legde vader Clays zich bij de wil van zijn zoon neer.

===Eerste stappen als kunstenaar===
Terug te Brugge begon Clays zijn maritieme impressies in tekeningen vast te leggen. De vele waterwegen in en rond Brugge behoorden tot zijn geliefde motieven in die tijd. Een bewaard gebleven schetsboek uit 1838 (eertijds verz. A. Berqueman) getuigt van zijn trefzekere hand. Door moeizame zelfstudie maakte hij zich de [[olieverf]]techniek meester. Hij bleek hierin zelfs zo goed, dat er aan professioneel onderricht gedacht kon worden. Te [[Parijs]] kreeg hij een tijdlang lessen van [[Horace Vernet]], afstammeling van de illustere [[Claude Joseph Vernet]], en van de gevierde marineschilder [[Théodore Gudin]], die er een druk leerlingenatelier op nahield.

Clays zag zijn Parijse leertijd bekroond toen hij een wedstrijd won die door een Frans parlementslid was uitgeschreven om aan de stad Saint-Quentin, die hij in het parlement vertegenwoordigde, een belangrijk schilderij te schenken. Clays had er succes, verkocht veel en voor hoge prijzen.

===Carrière in Brussel===
[[Bestand:Paul-Jean Clays - Mer agitée en cas de tempête.jpg|thumb|Woelige zee bij stormweer (1846).]]
In 1839 woonde hij in Brussel. Dat jaar toonde hij een reeks marines in het Brusselse Salon: ''De Thames'' en ''De rede van Calais'' (beide toen in bezit van graaf Meeus), een ''Kustlandschap in Vlaanderen'' (toen verz. Kolonel Moyaert), een ''Kanaallandschap'' (verz. E.H. [[Leo de Foere|Léon de Foere]]), een niet nader gespecifieërde ''Marine”''(toen verz. Bankier Pratt) en een ''Storm'' van 22 jan. 1839 met als ondertitel: ''Schipbreuk op de Engelse kust van het Engelse schip Lockwood en van twee Amerikaanse paketboten St.-André en Pennsylvania die naar New-York vertrokken''. ’s Avonds werden de schepen opgemerkt door de Princess Victoria.

Hij stuurde slechts één schilderij naar het Salon van 1840 te Antwerpen: ''Het vergaan van de Engelse driemaster Douglas op de kust van Fécamp; enkele mannen pogen zich te redden op een vlot''.

Omstreeks die tijd kreeg de [[Oostende|Oostendse]] kunstschilder [[Louis Serruys]] zijn opleiding bij Clays. In 1841 diende Clays zijn aanvraag in om als officieel schilder mee te varen op een schip van de [[Koninklijke Marine]]. Dat werd hem toegestaan en hij voer dat jaar op een [[kotter]] die het wachtschip, de topzeilschoener ''Marie-Louise'', begeleidde tijdens de rondvaarten op de [[Noordzee]]. Tijdens die reis deed Clays [[Engeland]], [[Shetlandeilanden|Shetland]] en de [[Faeröer]] aan. Op hetzelfde schip voer ook een zekere Oscar Ducolombier die het in zijn memoires over Clays heeft : ''... de 19e april voeren wij uit… Onze vriend Clays, marineschilder, had de toelating bekomen om met ons in te schepen… Clays tekende een gezicht te Yarmouth dat hij later gebruikte voor een merkwaardig schilderij''. Ducolombier herinnerde zich verder dat Clays een olieverfschets maakte van het oude kasteel te [[Scalloway]] op de Shetlandeilanden en dat hij gitaar speelde op een avondfeestje bij de Belgische consul Ogilvy te Lerwich. Clays’ maritieme exploten duurden zo’n 8 maanden en resulteerden in tal van belangrijke schilderijen, o.a. die waarop de ''Louise Marie'' staat afgebeeld. Een exemplaar, bewaard in het [[Nationaal Scheepvaartmuseum van Antwerpen]], maar een bruikleen van het [[Bestuur van het Zeewezen]] te Brussel, stelt de “Louise Marie” voor onder zeil op de rede van Oostende in 1842. Een ander schilderij met hetzelfde schip erop is te zien in de maritieme sectie van het Legermuseum te Brussel. In zijn boekje L’art et la mer publiceerde A. Berqueman een tekening uit diezelfde tijd, eveneens de “Louise-Marie” voorstellend. Er bestaat ook een litho van Clays waarop de topzeilschoener afgebeeld is.

Van zijn reis met de Koninklijke Belgische Marine was niets te merken in het Brusselse salon 1842: toen toonde Clays enkel een “Oostende vanop zee gezien”. Noteren we ook zijn nieuw adres: Koningstraat 53 te Brussel.

===Portugal===
[[Bestand:La prise de Debokké.jpg|thumb|''De inneming van Debokké'', door Paul-Jean Clays (1849).]]
[[Bestand:Scheldemonding, circa 1852 - circa 1875, Groeningemuseum, 0040050000.jpg|thumb|Scheldemonding (ca. 1852-1875).]]
[[Bestand:Paul Jean Clays - Ships lying off Flushing.jpg|thumb|Schepen voor anker voor Vlissingen (1869).]]
[[Bestand:De Handelskom in Brugge, 1870, Groeningemuseum, 0041140000.jpg|thumb|De Handelskom in Brugge (1870).]]
In 1844 was Clays op reis naar [[Portugal]], en het jaar erop konden de salonbezoekers zien hoe hij tijdelijk de Portugese toer opging met marines als ''Alfendega in de Algarven-Portugal'' en ''La Catharina – een ontredderd Portugees schip in zicht van een Frans eskader – Nadering van Cap Saint-Michel''.

Uit 1854 ongeveer dateert het portret van G. van den Broecke, luitenant-ter-zee bij de Belgische Marine (Antwerpen, Nationaal Scheepvaartmuseum). In 1848 waren er te Brussel dan weer meer klassieke onderwerpen te zien als ''Rede van Yarmouth – ochtendeffect bij optrekkende nevel'' en ''Windvlaag in volle zee''. Het jaar erop toonde Clays een ''Rede van Lagos – Portugal'' en een ''Rede van Leith nabij Edinburgh''. In 1849 voltooide hij een ''Slag van Debokké''.

===Gevestigde waarde===
Vanaf 1850 ongeveer was Clays een gevestigde naam als marineschilder. Tot dan toe had hij steeds overtuigd in de [[Romantiek (stroming)|romantische]]-[[Realisme (kunststroming)|realistische]] stijl van [[Louis Verboeckhoven]] en met enige reminiscenties naar de 17de-eeuwse Hollandse marineschilders gewerkt. Dat is zeer duidelijk te zien in zijn versies van de ''Louise-Marie'': realiteitszin gekoppeld aan geflatteerde kleurweergave en kunstmatige [[belichting]]. Zijn inzendingen naar het Brusselse salon 1851 waren ook nog in die stijl: ''Schepen worden zeilklaar gemaakt voor de Schotse kust'', ''Schepen in nadering van Engeland''. Zijn ''Schipbreuk op de kusten van de Shetlands'' werd door de staat aangekocht. Tijdens dit salon werd hem een gouden medaille toegekend. Van 1852 zijn er regelmatig Scheldegezichten in Clays’ oeuvre terug te vinden. Naast een ''Rede van Portsmouth'' en een ''Windvlaag op de banken voor de Vlaamse kust'', zag men in het Brusselse salon 1854 zo ook een ''Morgennevel aan de oevers van de Schelde''; en in 1855 te Antwerpen een ''Scheldemonding nabij Terneuzen'' naast een ''Voormiddag voor de kust van Boulogne''. Te Mechelen zag men hetzelfde jaar een ''Morgennevels over de kust van Portsmouth''. Omstreeks die tijd portretteerde hij P. F. Claeys (1810-1881), officier van de Koninklijke Belgische Marine. Het portret is te zien in het Nationaal Scheepvaartmuseum te Antwerpen. Net als zijn collega Louis Verboeckhoven legde Clays de aankomst van [[Victoria van het Verenigd Koninkrijk|koningin Victoria]] te Oostende op doek vast. Zo’n schilderij daterend uit 1857 maakte deel uit van de Koninklijke verzameling, net als een ''Windvlagen'' uit 1859.

Verder zijn er marines als ''De Schotse kust'' (Salon 1850, Brugge; twee werken met dezelfde titel), ''Avondeffect nabij Doel op de Schelde'' en ''Ochtendeffect – Rede van Vlissingen'' (alle twee in het Salon 1858-Antwerpen), ''Het Engelse schip Henry-Elisabeth de ondiepten voor de Vlaamse kust rakend''. ''De haven van Vlissingen'' en ''De havengeul te Nieuwpoort'' (1860), of nog: ''De Schelde te Lillo'', ''Boten geladen met hooi'' en ''Windstoot voor de Hollandse kust'' (alle drie in het Salon 1861-Antwerpen). Holland en [[Zeeland (provincie)|Zeeland]] gingen dus blijkbaar een grote rol spelen in Clays’ werken.

In 1856 behoorde Clays tot de stichtende leden van de [[Société Royale Belge des Aquarellistes]], een kunstenaarsvereniging die in de geest van de Britse "[[Royal Watercolour Society]]" (gesticht 1804) wilde werken.

===Stijlverandering===
De jaren zestig brachten een kentering in zijn kunst. Zijn marines evolueerden naar meer realiteitszin, met fris en helder [[coloriet]], ongekunstelde [[compositie (beeldende kunst)|compositieschema]]’s en met minder doorgedreven detailwerking. Die stijl lag beduidend dichter bij het [[impressionisme]]. Het gevolg was dat zijn werken elk marine-documentair belang verloren en alleen een [[esthetisch]]e waarde overhielden. Het publiek van de kunst[[amateur]]s volgde weldra en Clays overtrof al gauw zijn collega’s-marineschilders in roem. Uit die tijd en daarna dateren vele bekende en zeer gezochte werken: binnenschepen of kleine zeeschepen, meestal voor anker op stille waters, bij zon of bij grauw weer. Mettertijd ging hij dat type steeds herhalen, dit ter wille van de grote vraag.

Anno 1863 plaatste de Regering een bestelling bij Clays. Het doek, ''De kust van Oostende'' was te zien tijdens het salon 1863 te Brussel samen met andere werken: ''Windstilte voor de storm'', ''Neveleffecten op de Schelde'' (destijds verz. Georges ’t Kint de Roodebeke) en ''Frisse wind op de Hollandse kust''.

1863 was ook het jaar van de afkoop van de [[Scheldetol]] aan Nederland. Deze gebeurtenis ging gepaard met veel uitbundige feestelijkheden op de [[Schelde (rivier)|Schelde]] te Antwerpen. Schilderijen van Clays in het Nationaal Scheepvaartmuseum te Antwerpen en in het Museum van New-York getuigen nog steeds van de pompeuze massa-evenementen van [[1 augustus]] 1863.

Het schilderij ''De Rede van Antwerpen'' uit het Museum voor Schone Kunsten te Brussel kan als Clays’ [[meesterwerk]] doorgaan. Het is zijn meest gereproduceerde en daarom ook meest bekende werkstuk. Het doek in kwestie was voor het eerst te zien tijdens het Brusselse salon van 1869, samen met nog drie marines: ''Windstilte nabij Dordrecht'', ''Ingang van de haven van Zierikzee bij storm'' en ''Windstilte – ochtendeffect''.

In de vroege jaren zeventig liet Clays zich een grote woning bouwen gelegen in de Seutinstraat 27 te [[Schaarbeek]]. Het atelier puilde uit van de vele reisherinneringen, van de ontelbare schetsen en studies. De meester zelf bleef steevast doorwerken. Enorme kwantiteiten verlieten zijn atelier. De vraag naar zijn marines was groot, ook in het buitenland, tot in Amerika toe. Clays bleef een trouw salonexposant. Zijn schilderijen in de driejaarlijkse tentoonstelling 1890 te Brussel heetten: ''Het Handelsdok te Brussel'', ''Windstilte voor de storm'' en ''Bries voor de Hollandse kust''. Ook na 1890 had Clays nog niets van zijn werkkracht verloren: in 1891 stuurde hij nog vier marines naar de tentoonstelling te [[München]]: ''Open zee'', ''Kust in Zeeland'', ''Windstilte'', ''Windstilte in Zeeland''. Tijdens het Parijse salon 1893 was nog een ''Rede van Dordrecht'' te zien.

===Tentoonstellingen van Levende Meesters in Nederland===
Lange tijd stuurde Clays ook schilderijen naar de “[[Tentoonstelling van Levende Meesters|Tentoonstellingen van Levende Meesters]]” in Nederlandse steden :
*Amsterdam, 1841 : “Marine”
*Den Haag, 1841 : “Zeeslag”
*Utrecht, 1841 : “Woelige zee”
*De Haag, 1849 : “De rede van Lagos in de Algarven”
*Amsterdam, 1858 : “Strand te Lagos”, “De Schelde bij stil water en opkomende donderbui”
*Amsterdam, 1877 : Een Hollands zeegezicht bij stil weer, “Geen zuchtje” (verz. W.C.M. de Jonge van Ellemeet), “Troebel water” (zelfde verz.), “Loodsboot bij storm” (verz. P. Verloren van Themaat)

==Trivia==
*Een van de bekendste bezoekers aan het atelier van Clays was de Franse beeldhouwer David d’Angers : hij wijdt er enkele alineas aan in zijn “Carnets”.
*Clays was lid van de Koninklijke Academie van België, van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van Antwerpen, van de Academiën van New-York en Spanje. Hij was commandeur in de [[Leopoldsorde (België)|Leopoldsorde]], Commandeur in de [[orde van Carlos III]] van [[Spanje]], Officier in het [[Légion d’Honneur]] en Commandeur in de [[Huisridderorde van de Heilige Michaël]] van [[Beieren]]. Daarnaast kon hij op een indrukwekkend [[Palmares (lijst)|palmares]] bogen, o.a. medailles “eerste klasse” te Parijs in 1862 en 1878.
*Clays deed soms een beroep op zijn collega [[Charles Tschaggeny]] (1815-1894) om zijn marines te stofferen.
*In 1899 leverde hij nog zijn bijdrage aan de nog prille prentkaartindustrie met twee [[aquarel]]len van een pakketboot Oostende-Dover (heen- en terugreis voorstellende). Met aangepaste titels werden ze tot een reeks van 36 [[Lithografie|chromolithografisch]]e kaarten uitgebouwd. Clays stelde levendige interesse in de pakketboten Oostende-Dover: hij maakte tekeningen van de meeste schepen op die lijn en vermaakte zich ooit met het uit te rekenen hoeveel omwentelingen de scheepsraderen moesten maken om de afstand Oostende-Dover af te leggen.
* In [[Schaarbeek]] en in [[Zeebrugge]] is een straat naar hem vernoemd.

==Iconografie==
*Een portret in houtskool door [[Eugène Broerman]], afgebeeld in het album Célébrités nationales uit 1893 en een gegraveerd portret door G. Montenez.
*Het [[Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven|AMVC]] te Antwerpen bezit van Clays een portretfoto door Ghémar.

==Musea en openbare verzamelingen==
*Antwerpen, [[Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen|Koninklijk Museum voor Schone Kunsten]]
*Antwerpen, [[Nationaal Scheepvaartmuseum]]
*Brugge, [[Groeningemuseum]]
*Brugge, [[Stadhuis Brugge|Stadhuis]]
*Brussel, [[Belfius Collectie]] (ex-Gemeentekrediet)
*Brussel, [[Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België]]
*Brussel, Prentenkabinet (een rijke verzameling tekeningen en aquarellen)
*Gent, [[Museum voor Schone Kunsten (Gent)|Museum voor Schone Kunsten]]
*Hamburg
*Leicester
*Luik, [[Musee des Beaux-Arts de Liege|Musée des Beaux-Arts]]
*Luik, [[Grand Curtius]]
*Londen, [[Victoria and Albert Museum]]
*Londen, [[National Gallery (Londen)|National Gallery]]
*München
*New York
*Nieuwpoort
*Oostende, [[Mu.ZEE]] (uit voormalig Museum voor Schone Kunsten)
*Sheffield

{{Appendix|2=
* {{fr}} E. L. De Taeye, Les artistes belges contemporains, Brussel, 1894.
* {{fr}} G. Eekhoud, P. J. Clays, in La Gazette des Beaux-Arts, 1900.
* {{fr}} A. Berqueman, Avec P. J. Clays au littoral belge, Brussel, 1947.
* {{fr}} D. D’Angers, Carnets, 2, Paris, 1958, p. 372.
* {{nl}} H. Pauwels, Groeningemuseum, Brugge, 1960.
* {{fr}} E. Bénézit, Dictionnaire critique et documentaire des peintres (…), Paris, 1966.
* {{nl}} Schilderkunst in België ten tijde van Hendrik Leys (1815-1869) (tentoonstellingscatalogus), Antwerpen, 1969.
* {{fr}} J. De Launois, Une vieille famille bruxelloise : Les Van Mons, in : L’Intermédiaire des Généalogistes, 156, 1971, p. 368.
* {{fr}} J. De Launois en M. Berge, En marge de la généalogie Van Mons : Les Quételet, i: L’Intermédiaire des Généalogistes, 159, 1972, p. 156 ev.
* {{fr}} J. De Launois, Le peintre bruxellois Fernand Khnopff et son ascendance, in : L’Intermédiaire des Généalogistes, 165, 1973.
* {{fr}} J. de Launois, De Belgis Illustribus. Les 16 quartiers de Paul-Jean Clays (1817-1900), in : L’Intermédiaire des Généalogistes, 166, 1973, p. 250-252.
* {{fr}} De Ingres à Paul Delvaux (tentoonstellingscatalogus), Brussel, 1973.
* {{en}} C. M. Kauffmann, Victoria and Albert Museum. Catalogue of Foreign Paintings, II, 1800-1900, London, 1973.
* {{en}} The National Gallery, Illustrated General Catalogue, London, 1973.
* {{nl}} Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van Antwerpen, Catalogus schilderijen 19de en 20ste eeuw, Antwerpen, 1977.
* {{nl}} O. Vilain, Uitgevers van Oostendse prentkaarten, in: Ostendiana, III, Oostende, 1978.
* {{nl}} Het landschap in de Belgische kunst 1830-1914 (tentoonstellingscatalogus), Gent, 1980.
* {{nl}} 150 Jaar Belgische kunst in de verzameling van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België (tentoonstellingscatalogus), Brussel, 1980.
* {{nl}} N. Hostyn, Paul-Jean Clays, in : [[Nationaal Biografisch Woordenboek]], 9, Brussel, 1981.
* {{nl}} P. en V. Berko, Dictionnaire des peintres belges nés entre 1750 et 1875, Brussel, 1981.
* {{en}} W.G. Flippo, Lexicon of the Belgian Romantic Painters. Antwerpen, 1981.
* {{nl}} N. Hostyn, Schilders van de zee, in : Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, 1, 1984.
* {{nl}} P. & V. Berko, Marines van Belgische schilders geboren tussen 1750 en 1875, Brussel-Knokke, 1984.
* {{fr}} A. Herickx & J. Mambour, Catalogue du Musée des Beaux-Arts de Mons, Brussel, 1988;-
* [Gemeentekrediet van België] La collection – De verzameling, Brussel, 1988;-
* [[Guillaume Michiels]], De Brugse School, Brugge, 1990;
* {{fr}} Dictionnaire des Peintres belges du XIVe siècle à nos jours,<!--{{Q|21712440}}--> Brussel, 1994, 35;
* {{nl}} Paul Piron, De Belgische beeldende kunstenaars uit de 19de en 20ste eeuw, Brussel, 1999.
* {{nl}} W. & G. Pas, Biografisch Lexicon Plastische Kunst in België. Schilders-beeldhouwers grafici 1830-2000, Antwerpen, 2000.
* {{nl}} P.M.J.E. Jacobs, [[Beeldend Benelux]]. Biografisch handboek, Tilburg, 2000.
* {{fr}} W. & G. Pas, Dictionnaire biographique arts plastiques en Belgique. Peintres-sculpteurs-graveurs 1800-2002, Antwerpen, 2002 ;
* {{nl}} De romantiek in België (tentoonstellingscatalogus), Brussel (K.M.S.K. van België), 2005.
}}
{{Bibliografische informatie}}
{{Commonscat}}

{{DEFAULTSORT:Clays, Paul-Jean}}
[[Categorie:Kunstschilder van het realisme]]
[[Categorie:Kunstschilder van de romantiek]]
[[Categorie:Belgisch kunstschilder]]
[[Categorie:Brugse School]]