Brontekst bekijken van Recht

{{Zie artikel|Dit artikel gaat over het geheel van rechtsregels. Zie [[Recht (doorverwijspagina)]] voor andere betekenissen.}}
{{Zusterproject klein
| commons     = 
| commonscat  = Law
| wikiatlas   = 
| wikispecies = 
| wiktionary  = recht
| wikibooks   = 
| wikisource  = Hoofdportaal:Recht
| wikiquote   = Recht
| wikinews    = 
| wikinewscat = Recht
| wikivoyage  = 
}}
[[Bestand:Justice statue.jpg|right|thumb|[[Vrouwe Justitia]] is het [[symbool]] voor de [[rechtspraak]]]]
Het '''recht''' is een toestand die door sommige menselijke [[gedrag|handelingen]] verstoord of aangetast, en door andere gehandhaafd, tot stand gebracht of hersteld kan worden. [[Rechtsregel]]s dragen bij aan de ''rechtsorde'': de vestiging, handhaving of het herstel van het recht in een [[samenleving]]. Tegenwoordig verwijst 'recht' vaak naar het systeem van regels waarmee men de maatschappij ordent: de ''wetsorde''. In de wet staat wat geoorloofd is en wat niet. Soms geeft een wet ook voorschriften. Sommige rechtsregels zijn opgeschreven in [[wet]]ten. Het recht ligt steeds vervat (heeft zijn basis) in een [[rechtsbron]]. Het recht kan worden onderverdeeld in verschillende disciplines, 'rechtstakken' genoemd. Iedere rechtstak vormt een apart studieonderdeel binnen een [[universiteit|universitaire]] rechtenopleiding, maar met oog voor hun onderlinge samenhang.

== Inleiding ==
Het recht is vanouds van groot belang voor een samenleving en behoort tot de [[traditie|klassieke]] onderwerpen van [[wetenschap]]pelijke studie. De oudste tot dusver gevonden rechtsbron is de [[Ur-Nammu van Ur|codex van Ur-Nammu]], koning van [[Ur (Sumer)|Ur]] (2500 BC). De studie en de verklaring van het recht is het onderwerp van de [[rechtswetenschap]].

== Indelingen ==
De rechtswetenschap gebruikt een systeem van onderverdelingen, of ''[[classificatie]]s'', om zo vanuit het algemene rechtsbegrip de weg makkelijker te kunnen vinden naar een specifiek onderdeel van het recht. Zo zijn er indelingen naar de bron, naar [[staat (politiek)|land]], naar [[rechtssysteem]] (bijvoorbeeld [[continentaal]] of [[Code Napoléon|napoleontisch]] versus [[common law|Angelsaksisch]]), of naar onderwerp.
{|  
! <div style='text-align: left; direction: ltr; margin-left: 0em;'>
Classificatie naar de [[rechtsbron|bron]]:</div>
! <div style='text-align: left; direction: ltr; margin-left: 3em;'>
Classificatie naar [[Kenobject|onderwerp]]:</div>
|- 
|  style="padding-right: 3em;" |
* [[natuurrecht]]
* [[positief recht]]
* [[gewoonterecht]]
|  style="padding-left: 3em;" |
* [[burgerlijk recht]]
* [[staatsrecht]]
* [[bestuursrecht]]
* [[strafrecht]]
|}
enzovoort. Elk gebied kent vervolgens een verdere onderverdeling.

Via de verschillende [[hyperlink|links]] op deze pagina wordt getracht zo veel mogelijk onderdelen van het ''recht'' toegankelijk te maken.

De rechtswetenschap houdt zich niet alleen bezig met de bestudering van bestaande regels [[positief recht]], maar ook met verwante onderwerpen (metajuridische disciplines) als:
{{Kolommen lijst | breedte=18 | aantal=4 | compact=ja | inhoud=
* [[rechtsfilosofie]]
* [[rechtsgeschiedenis]]
* [[rechtspsychologie]]
* [[rechtssociologie]]
* [[rechtstheorie]]
}}

Verwant aan de [[rechtsgeleerdheid]] is het vakgebied van de [[criminologie]].

== Indelingen positief recht ==
Traditioneel wordt het nationale recht ingedeeld in [[publiekrecht]] en [[privaatrecht]]. Het privaatrecht regelt de verhoudingen tussen particulieren onderling. Het publiekrecht regelt het functioneren van de staat, de verhoudingen tussen particulieren en de staat op het moment dat de [[Staat (politiek)|staat]] gebruikmaakt van haar exclusieve bevoegdheden, en de verhoudingen tussen verschillende staatsorganen.

Tot het [[burgerlijk recht|privaatrecht]] behoren onder meer het [[burgerlijk recht]] en het [[handelsrecht]] (of ''commercieel'' recht).

Het grondwettelijk recht of [[staatsrecht]], het [[fiscaal recht]] of belastingrecht, het administratief recht of [[bestuursrecht]] en het [[strafrecht]] behoren tot het publiek recht.

Naast, en deels boven, het nationaal recht kent men ook nog het communautaire recht of [[Europees recht]] dat bestaat uit het ''primaire'' gemeenschapsrecht (verdragen) en het ''secundaire'' gemeenschapsrecht ([[Verordening (EG)|EG-verordeningen]] en [[Europese richtlijn|EG-richtlijnen]]).

Naast dit gemeenschapsrecht, en ook weer deels erboven, staat het [[internationaal recht]] dat vooral zijn oorsprong vindt in bilaterale dan wel multilaterale [[verdrag]]en tussen staten.

===Burgerlijk recht===
Het [[burgerlijk recht]] (ook wel het ''civiel'' of ''privaat''recht genoemd) regelt de rechtsverhoudingen tussen [[rechtssubject]]en, zoals natuurlijke personen en rechtspersonen. Deelgebieden van het burgerlijk recht zijn onder andere het [[personen- en familierecht]], het [[rechtspersoon|rechtspersonenrecht]] (waaronder het [[Vereniging (organisatie)|vereniging]]srecht en het [[vennootschapsrecht]]), het [[goederenrecht]] (waaronder het [[eigendom]]srecht en de daarvan afgeleide goederenrechtelijke rechten), het [[verbintenissenrecht]] (waaronder de bijzondere overeenkomsten zoals koop en huur), het [[aansprakelijkheid]]srecht en het [[erfrecht]].

Centraal in het burgerlijk recht staat het Burgerlijk Wetboek. In [[België (hoofdbetekenis)|België]] is het [[Burgerlijk Wetboek (België)|Burgerlijk Wetboek]] (afkorting: B.W.) geïnspireerd door de Code Civil of de Code Napoleon uit [[1804]]. In Nederland is dit het [[Burgerlijk Wetboek (Nederland)|(nieuw) Burgerlijk Wetboek]] waar [[Eduard Meijers]] de grondlegger van is. Dit wetboek is een structurele herziening van het oude Burgerlijk Wetboek, dat evenals het Belgische op de Code Civil gebaseerd was.

===Sociaal recht===
Het sociaal recht is de verzamelterm voor de regels die de sociale grondrechten verder uitwerken.
Het omvat de regels over de verhoudingen tussen werkgevers en werknemers (collectief en individueel [[arbeidsrecht]]) en de regels bedoeld die de sociale risico's door maatschappelijke solidariteit opvangen ([[sociaal zekerheidsrecht]] en de sociale vangnetten of sociale bijstand).

===Strafrecht===
In het strafrecht zijn de regels vastgelegd waaraan burgers zich moeten houden. Houdt iemand zich niet aan deze regels, dan pleegt hij volgens de wet een strafbaar feit. Bij een vermoeden van een strafbaar feit kan hij door het Openbaar Ministerie vervolgd worden en moet, wanneer het [[Openbaar Ministerie]] dat beslist, als [[verdachte]] voor de rechter verschijnen. Daarvoor wordt eerst een opsporingsonderzoek verricht door de [[politie]] of gespecialiseerde inspectiediensten. De keten van strafrecht, ofwel de strafrechtsketen, beschrijft de meest gebruikelijke procedure die wordt doorlopen wanneer iemand berecht wordt voor de door hem begane [[misdaad]].

In het strafrecht kan men twee takken onderscheiden: enerzijds het materieel strafrecht (dit is de beschrijving van strafbare gedragingen en hun straffen) en anderzijds het formeel strafrecht (dit zijn de procedures ter afdwinging van het materieel strafrecht). Het materieel strafrecht wordt in België geregeld door het Strafwetboek (afkorting: Sw.). Het formeel strafrecht wordt ook de strafvordering genoemd en wordt in België geregeld door het [[Wetboek van Strafvordering (België)|Wetboek van Strafvordering]] (afkorting: Sv.).

''In het artikel [[Strafrecht (Nederland)]] wordt de strafrechtsketen besproken.''

===Staatsrecht===
Het [[staatsrecht]] beschrijft de organisatie van de [[Staat (politiek)|staat]] in al zijn geledingen. Het omvat de regels die voorschrijven hoe de overheidsorganen samengesteld worden, op welke manier ze besluiten moeten nemen en tegenover wie ze verantwoording moeten afleggen.
De [[Staat (politiek)|staat]] wordt onderverdeeld in de [[wetgevende macht|wetgevende]], de [[uitvoerende macht|uitvoerende]] en de [[rechterlijke macht]].
Voorbeelden van overheidsorganen zijn het [[parlement]], de [[regering]] en de besturen van de [[gemeente (bestuur)|gemeente]]n, de [[provincie]]s en de [[waterschap]]pen.

In [[Belgisch recht|België]] ligt het staatsrecht vervat in de [[Grondwet]] (afkorting: Gw.).

===Bestuursrecht===
Het bestuursrecht of administratief recht regelt de verhoudingen tussen de [[overheid]] (de 'administratie') en de burgers. De overheid mag in beginsel alleen beslissingen over burgers of hun eigendommen nemen, wanneer de [[wet]] de overheid daartoe [[legitimiteit (politiek)|legitimeert]]. Burgers kunnen tegen [[beschikking]]en (schriftelijke besluiten met een [[rechtsgevolg]]) van de overheid opkomen bij de bestuurs[[rechter]]. Tegen feitelijk handelen van de overheid kan een [[burger]] opkomen bij de burgerlijke rechter.

===Procesrecht (in België soms gerechtelijk recht) ===
Het [[procesrecht]] regelt hoe een procedure voor een gerechtelijke instantie verloopt. Ieder rechtsgebied kent zijn eigen regels. Dat zijn zowel regels met betrekking tot de wijze waarop een procedure verloopt, als regels over hoe de rechterlijke instantie een procedure moet behandelen.

Het maakt het mogelijk dat materiële rechtsregels kunnen afgedwongen worden. Het omvat niet alleen regels inzake een geschil en een geding, maar ook regels inzake de 'rechtsvordering' van de rechtssubjecten, de 'rechterlijke organisatie', de 'rechtsmacht' en de 'bevoegdheid van de hoven en de rechtbanken', 'executie' en 'arbitrage'.

De organisatie van de rechtbanken wordt in België geregeld door het [[Gerechtelijk Wetboek]]. Het Gerechtelijk Wetboek regelt ook de procedures voor de burgerlijke rechtbanken en hoven. De procedures voor strafrechtbanken en -hoven in België wordt geregeld door het Wetboek van Strafvordering (afkorting: Sv.). Nederland kent het [[Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering]] het [[Wetboek van Strafvordering (Nederland)|Wetboek van Strafvordering]] en de [[Wet op de rechterlijke organisatie]]. Ook de [[Algemene wet bestuursrecht]] geeft regels van procesrecht.

===Belastingrecht===
Onder de term [[belastingrecht]] of fiscaal recht wordt verstaan het geheel aan regels over de heffing en de invordering van [[belasting (fiscaal)|belastingen]].

Sommige belastingen zoals de [[Omzetbelasting|btw]] en [[Douanewetgeving|invoerrechten]] worden door de belastingplichtige zelf berekend en betaald. De belastingplichtige wordt in dat geval ook wel de ''afdrachtplichtige'' genoemd. De heffing van andere belastingen is een zaak van de belastinginspecteur, die door middel van een aanslag vaststelt hoeveel belasting iemand verschuldigd is. De ontvanger draagt er zorg voor dat het verschuldigde geld ook daadwerkelijk wordt betaald. Aangezien belastingheffingen in de verhouding overheid-burger plaatsvinden, is belastingrecht in feite onderdeel van het bestuursrecht (of publiekrecht). Belastingrecht kent echter sterk afwijkende procesregels en heeft als discipline een heel ander karakter. Belastingjuristen moeten bijvoorbeeld naast juridische kennis ook economische en boekhoudkennis hebben.

===Milieurecht===
Het [[milieurecht]] is het geheel van rechtsregels die tot doel hebben het leef[[milieu]] te beschermen. Milieubescherming is verankerd in de [[grondwet]] en uitgewerkt in diverse specifieke [[wet]]ten.

== Functies van het recht ==
* normatieve functie: een uitdrukking van waarden en idealen.
* geschillenbeslechtende functie: een mechanisme om conflicten te beslechten.
* additionele functie: een manier om mensen de mogelijkheid te geven vooruit te lopen op het gedrag van anderen.
* instrumentele functie: een instrument om wenselijk geachte maatschappelijke doeleinden te realiseren, zoals een optimale verdeling van goederen.

== Aanverwante onderwerpen ==
''Zie ook: [[Wet]]''

===Algemeen===
{{Kolommen lijst | breedte=18 | aantal=4 | compact=ja | inhoud=
* [[Dwingend recht]] en [[regelend recht]]
* [[Jurisprudentie]]
* [[Lijst van rechterlijke uitspraken (Nederland)]]
* [[Rechtsgeleerdheid]]
* [[Rechtspersoon]]
* [[Soeverein]]
}}

===Rechtstakken===
Een aantal van onderstaande rechtstakken wordt soms als onderdeel van een andere rechtstak beschouwd, zo zijn in Nederland het [[familierecht]] en het arbeidsrecht onderdeel van het [[burgerlijk recht]].

'''Burgerlijk recht of civiel recht'''
{{Kolommen lijst | breedte=18 | aantal=4 | compact=ja | inhoud=
* [[Arbeidsrecht]]
* [[Familierecht]]
* [[Goederenrecht]]
* [[Handelsrecht]]
* [[Intellectueel eigendom]]srecht, o.a. [[auteursrecht]], [[naburige rechten]], [[databankenrecht]], [[octrooi]]recht en [[merkenrecht]] (zie ook [[licentie]])
* [[Jeugdrecht (België)]]
* [[Vennootschapsrecht]] of [[rechtspersoon|rechtspersonenrecht]]
* [[Verbintenissenrecht]]
* [[Verkeersrecht]]
}}

'''Publiekrecht'''
{{Kolommen lijst | breedte=18 | aantal=4 | compact=ja | inhoud=
* [[Belastingrecht]]
* [[Bestuursrecht]]
* [[Sociaal zekerheidsrecht]]
* [[Staatsrecht]]
* [[Strafrecht]] (zie ook [[criminologie]])
}}

===Het Nederlands rechtssysteem===
{{Kolommen lijst | breedte=18 | aantal=4 | compact=ja | inhoud=
* [[Nederlands recht]]
* [[Nederlandse Grondwet]]
* [[Nederlandse wet]]geving
** [[Civiel recht (Nederland)]]
** [[Strafrecht (Nederland)]]
** [[Bestuursrecht (Nederland)]]
* [[Rechterlijke macht]]
** [[Rechter]]
** [[Officier van justitie]]
}}

===Het Belgische rechtssysteem===
{{Kolommen lijst | breedte=18 | aantal=4 | compact=ja | inhoud=
* [[Belgisch recht]]
* [[Belgische Grondwet]]
* [[Gerechtelijk Wetboek]]
* [[Arbeidsrechtbank]]
* [[Grondwettelijk Hof (België)|Grondwettelijk Hof]]
* [[Hof van assisen]]
* [[Hof van Cassatie]]
* [[Jeugdrechtbank]]
* [[Politierechtbank]]
* [[Rechtbank van Eerste Aanleg]]
* [[Ondernemingsrechtbank]]
* [[Strafrecht (België)]]
* [[Strafuitvoeringsrechtbank]]
* [[Vredegerecht]]
}}

===Internationaal===
{{Kolommen lijst | breedte=18 | aantal=4 | compact=ja | inhoud=
* [[Europees recht]]
** [[Douanewetgeving]]
** [[Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen]]
* [[Internationaal recht]]
**[[Internationaal humanitair recht]]
**[[Internationaal strafrecht]]
* [[Rechten van de mens]]
** [[Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens]]
** [[Universele Verklaring van de Rechten van de Mens]]
* [[Rechtstellende actie]]
* [[Sharia]]
}}

{| width="85%"
|- style="vertical-align:top;"
|
===Rechtshulp===
*[[Advocaat (beroep)|Advocaat]]
*[[Juridisch adviseur]]
*[[Rechtshulp in Nederland]].
|
===Geschiedenis=== 
* [[Canoniek recht]]
* [[Romeins recht]]
* [[Stadsrechten]]
|}

===Belangrijke personen===
{{Kolommen lijst | breedte=18 | aantal=4 | compact=ja | inhoud=
* [[Socrates (filosoof)|Socrates]]
* [[Plato]] met zijn ''[[Wetten (Plato)|Wetten]]''
* [[Aristoteles]]
* [[Justinianus I|Keizer Justinianus]] met zijn [[Corpus Iuris Civilis]] (basis van veel [[burgerlijk recht]])
* [[Thomas van Aquino]] met zijn ''[[Summa Theologica]]'' (basis van het [[thomisme]])
* [[Hugo de Groot (rechtsgeleerde)|Hugo de Groot]] met zijn ''[[De iure belli ac pacis]]'' (basis van het moderne [[internationaal recht|volkenrecht]])
* [[Charles Montesquieu]] met zijn ''[[Over de geest van de wetten]]'' (basis van de [[scheiding der machten]])
}}

[[Categorie:Recht| ]]