Brontekst bekijken van Shrivijaya

{{Infobox historisch land
| Naam in Landstaal  = Srivijaya-rijk <br />''Kadatuan Sriwijaya'' <br />''{{lang|id|Kemaharajaan Sriwijaya}}''
| Status             = Rijk
| Voor1              = Sailendra
| Vlag_Voor1         = 
| Voor2              = Koninkrijk Taroemanagara
| Vlag_Voor2         = 
| Na1                = Sultanaat Malakka
| Vlag_Na1           = 
| Jaar van ontstaan  = 7e eeuw
| Jaar van afloop    = 13e eeuw
| Vlag               = 
| Vlagartikel        = 
| Wapen              = 
| Wapenartikel       = 
| Kaart              = Srivijayan Expansion.gif
| Kaartjaar          = 
| Hoofdstad          = [[Palembang]], [[Centraal Java]] (vroege periode), [[Talat Chaiya]] (regionale hoofdstad), [[Jambi (stad)|Jambi]] (late periode)
| Oppervlakte        = 
| Bevolking          = 
| Munteenheid        = 
| Talen              = [[Maleis]], [[Sanskriet]]
| Religie            = [[mahayana-boeddhisme]], [[hindoeïsme]]
| Regeringsvorm      = 
| Staatshoofd        = 
| Legislatuur        = 
| Dynastie           = 
}}
{{Zijbalk geschiedenis Indonesië}}
'''Shrivijaya''' (Indonesisch: Sriwijaya) was een [[Hindoeïsme|hindoeïstisch]]-[[Boeddhisme|boeddhistisch]] rijk op [[Sumatra]] in [[Indonesië]]. Aan het einde van de zevende eeuw breidde het rijk zich uit vanuit de hoofdstad dichtbij het huidige [[Palembang]] ([[Zuid-Sumatra]]) en verwierf het de controle over de nabijgelegen havens.

== Opkomst ==
De eerste verwijzing naar Shrivijaya dateert uit 671. De [[Chinese keizerrijk|Chinese]] monnik [[I-Tsing]] verbleef op weg naar [[India]] een half jaar in Palembang. In die tijd was Palembang een belangrijk boeddhistisch centrum voor onderwijs en handel. Volgens I-Tsing verbleven er in de stad meer dan duizend boeddhistische monniken en hij adviseerde andere Chinese monniken om tijdens hun doorreis naar India eerst Shrivijaya aan te doen om daar [[Sanskriet]] te leren.

De naam Shrivijaya komt uit het Sanskriet. Het is een samenstelling van twee woorden: ''śrī'' en ''vijaya''. ''Śrī'' betekent schitterend en ''vijaya'' overwinning.<ref>{{Citeer boek |titel=A Sanskrit-English Dictionary |achternaam=Monier-Williams |voornaam=Monier |taal=en |uitgever=Motilal Banarsidass, Delhi e.a. |datum=1970 |pagina=960, 1098}}</ref> Shrivijaya zou dan schitterende overwinning betekenen.

Bijna alle bekende verslagen over Shrivijaya zijn geschreven door buitenlandse bezoekers aan het koninkrijk. Waarschijnlijk had het rijk zelf ook [[palmbladmanuscript]]en (''lontar''), maar daarvan is niets bewaard gebleven. Wel zijn inscripties op stenen gevonden, de meeste uit de periode tussen 682 en 686. Deze inscripties bevatten geloften van trouw aan de koning en bedreigingen van goddelijke vergelding tegen rebellen tegen het rijk. Zelfs tot in zuidelijk [[Thailand]] zijn deze Shrivijayaanse inscripties gevonden. Waarschijnlijk omvatte het rijk op zijn hoogtepunt de kusten van Sumatra, het [[Maleisië|Maleisisch]] schiereiland Malakka en wellicht ook westelijk [[Borneo]].

De voertaal van het rijk was zeer waarschijnlijk een vorm van [[Maleis]]. De inscripties maken duidelijk dat in officieel verband ook [[Sanskriet]] werd gebruikt. In Shrivijaya werden gouden en zilveren munten geslagen.<ref>{{Citeer boek |titel='The Early Indonesian Economy', Ancient History |achternaam=Christie |voornaam=Jan |taal=en |uitgever=Serie Indonesian Heritage, Archipelago Press, Singapore |datum=1996 |pagina=98-99 |isbn=981-3018-32-1}}</ref> Het is daarom geen wonder dat de Indiase naam voor Sumatra Suvarnabumi of Suvarnadvipa is: goudland.<ref>{{Citeer boek |titel=The Indianized States of Southeast Asia |achternaam=Coedès |voornaam=Georges |taal=en |uitgever=East-West Center Press, Honolulu |datum=1968 |pagina=29}}</ref> 

Het rijk van Shrivijaya wordt wel een thalassocratie genoemd, een zeerijk, waarin een uitgekiend gebruik gemaakt werd van de ligging van de drie voornaamste steden, Shrivijaya zelf, [[Jambi (provincie)|Jambi]] en [[Kedah]]. Via deze en andere steden kregen de Shrivijayaanse koningen greep op de zeevaart en handel in Straat Malakka, destijds een hoofdader in de scheepvaart en handel tussen India en China. De lokale vorsten behielden in dit rijk hun autonomie binnen het geheel van een groter rijk dat regelde dat zij voldoende inkomsten uit de handel en zeevaart door Straat Malakka ontvingen. Tegelijkertijd stond dit grote rijk voor hen garant voor de toegang tot deze handel en beschermde het hen tegen mogelijke vijandelijke dreigingen van andere vorstendommen.<ref>{{Citeer boek |titel=Empire of the Winds: The Global Role of Asia's Great Archipelago |achternaam=Bowring |voornaam=Philip |taal=en |uitgever=I.B. Tauris, Londen |datum=2019 |pagina=60-61 |isbn=978-1-7883-1446-6}}</ref>  

== De band met het Javaanse Mataram ==
In het derde kwart van de achtste eeuw veroverde de Javaanse koning Panangkaran of Sanggramadhanañjaya, de zoon van de Javaanse koning Sañjaya, de stichter van de [[Koninkrijk Mataram|Mataram]]-dynastie, het rijk van Shrivijaya. Maar Panangkaran en zijn opvolgers tot en met Samaratungga worden in verschillende inscripties ook wel aangeduid als koningen, 'ornamenten', uit de Shailendra-dynastie. Zij regeerden over het hele rijk van Shrivijaya, inclusief het Javaanse deel. Bovendien hadden zij een voorkeur voor het boeddhisme. 

Lang werd ervan uitgegaan dat er twee rivaliserende dynastieën waren, de shivaïtische Sañjaya-dynastie en de boeddhistische Shailendra-dynastie.<ref>{{Citeer boek |titel=Selected Inscriptions from the 7th to the 9th Centuries AD |achternaam=De Casparis |voornaam=J.G. |taal=en |uitgever=Masa Baru, Bandung |datum=1956 |pagina=258-265}}</ref> Maar tegenwoordig raken steeds meer wetenschappers ervan overtuigd dat er sprake was van één dynastie. Het komt vaker voor dat een dynastie een andere religie aanneemt en vervolgens gewoon aan de macht blijft.<ref name=":0" /> Ook de 16de-eeuwse tekst ''Carita Parahyangan'', afkomstig uit Pasundan (West-Java), suggereert dit. Volgens dit geschrift zou koning Sañjaya zijn zoon en opvolger opdracht hebben gegeven zich tot het boeddhisme te bekeren, omdat de bevolking van het land angst had voor de eredienst voor Shiva.<ref>{{Citeer tijdschrift |achternaam=Sundberg |voornaam=Jeffrey R. |titel=The Old Sundanese Carita Parahyangan, King Warak and the Fracturing of the Javanese Polity, c. 803 A.D. |jaargang=published in 2011 |tijdschrift=From beyond the Eastern Horizon: Essays in Honour of Professor Lokesh Chandra, p. 150-151. |datum=2011 |taal=en}}</ref>
[[Bestand:Borobudur - Divyavadana - 086 N, The Landing of Hiru and foundation of Hiruka (detail 3) (11706466016).jpg|miniatuur|Afbeelding van een schip op de Borobudur. Zo zagen de schepen er zeer waarschijnlijk uit in de tijd van Shrivijaya (Foto: Anandajoti, 13 november 2013)|350x350px|links]]
Panangkaran stond bekend als de 'slachter van zijn vijanden'. Hij voerde vele oorlogen. Hij annexeerde ook het noordelijk deel van het Maleisische schiereiland (tegenwoordig Thailand).<ref name=":0" /> Daarnaast was hij een bouwer. Hij begon de bouw van de [[Borobudur]], de Candi Kalasan en een grote tempel voor de ''[[bodhisattva]]'' [[Manjushri|Mañjushri]], de Candi Sewu, bij Prambanan.<ref>{{Citeer boek |titel=The Indianized States of Southeast Asia |achternaam=Coedès |voornaam=Georges |taal=en |uitgever=East-West Center Press, Honolulu |datum=1968 |pagina=89}}</ref>

Over Panangkarans opvolger, Panaraban is weinig bekend. Wel werd tijdens zijn regering een militaire expeditie naar Champa en de Mekongdelta gestuurd en werden de vorsten daar tot vazallen van zijn koninkrijk gemaakt.<ref>{{Citeer boek |titel=The Indianized States of Southeast Asia |achternaam=Coedès |voornaam=Georges |taal=en |uitgever=East-West Center Press, Honolulu |datum=1968 |pagina=89-95}}</ref><ref name=":3" /> De koning na Panaraban, Samaratungga, was meer een vredevorst. Onder zijn bewind werd de Borobudur voltooid.<ref name=":0" /> In die tijd, aan het begin van de negende eeuw, verbleef [[Jayavarman II]], die later koning zou worden van het Khmer-rijk, op Java. Volgens de Franse geleerde Georges Coedès werd hij naar Indrapura in de Mekongdelta gezonden om daar gouverneur te worden van het grondgebied van Shrivijaya in die regio. In 802 liet Jayavarman II echter een brahmaanse priester een ritueel uitvoeren waarin hij zelf ''[[cakravartin]]'' (universeel heerser) en ''[[devaraja]]'' (God-koning) van het nieuwe Cambodjaanse rijk werd en zich losmaakte van Java.<ref>{{Citeer boek |titel=The Indianized States of Southeast Asia |achternaam=Coedès |voornaam=Georges |taal=en |uitgever=East-West Center Press, Honolulu |datum=1968 |pagina=97-98}}</ref><ref>Recenter onderzoek heeft vraagtekens gezet achter een verblijf van Jayavarman II op Java, omdat het Khmer woord ''chvea'', dat normaliter op Java duidt, volgens deze latere onderzoekers door Khmer-buurvolken van de Cham van Champa voor deze Cham werd gebruikt. Daarbij komt dat Jayavarman II zijn carrière begon in een stad in het oosten van het tegenwoordige Cambodja, een gebied dichtbij wat eens Champa was, zie Charles Higham, ''The Civilization of Angkor'' (Weidenfeld & Nicolson, Londen 2001), p. 56. Arlo Griffith heeft deze theorieën uitgebreid weerlegd in zijn artikel 'The Problem of the Ancient Name Java and the Role of Satyavarman in Southeast Asian International Relations around the Turn of the Ninth Century CE' (''Archipel'' 85/1 (2013), p. 43-81). Hij heeft aangetoond dat in de inscripties zowel in de Indonesische archipel als op het vasteland van Zuidoost-Azië met Java het eiland Java in de Indonesische archipel wordt bedoeld.</ref><ref name=":3">{{Citeer tijdschrift |achternaam=Griffiths |voornaam=Arlo |titel=The Problem of the Ancient Name Java and the Role of Satyavarman in Southeast Asian International Relations around the Turn of the Ninth Century CE |jaargang=85/1, p. 43-81 |tijdschrift=Archipel |datum=2013 |taal=en}}</ref>

Rond 850 kwam het tot een conflict tussen Balaputra, de zoon van Samaratungga – maar volgens anderen een broer van deze koning – en de dochter van Samaratungga, Pramodhawardhani, die ook Shri Kahulunan werd genoemd en getrouwd was met Rakai Pikatan. Balaputra vond dat hij meer recht op de troon had dan Rakai Pikatan, die anders dan hijzelf geen mannelijke nakomeling uit het geslacht van Sañjaya was. Rakai Pikatan verzamelde de lokale Javaanse edelen om zich heen en versloeg Balaputra, die vervolgens naar Sumatra vertrok. Dit leidde tot een opdeling van het grote rijk, waarbij Rakai Pikatan koning werd over het Javaanse deel en Balaputra over het Sumatraanse deel en andere gebieden aan de Straat van Malakka, zoals [[Kedah]].<ref name=":0">{{Citeer tijdschrift |achternaam=Zakharov |voornaam=Anton O. |titel=The Śailendras Reconsidered |jaargang=12 |tijdschrift=Nalanda-Sriwijaya Centre Working Papers |datum=augustus 2012 |taal=en}}</ref> Tijdens de regering van Rakai Pikatan werd begonnen met de aanleg van het grote hindoeïstische tempelcomplex bij Prambanan.<ref>{{Citeer boek |titel=Magical Prambanan |achternaam=Degroot (red.) |voornaam=Véronique |taal=en |uitgever=PT Taman Wisata Candi Borobudur, Prambanan & Ratu Baka, Prambanan e.a. |datum=2013 |pagina=19-22 |isbn=978-602-98279-1-0}}</ref> Ook na de splitsing bleef de invloed van Shrivijaya groot, aanvankelijk groter dan die van het voormalige rijksdeel op Java. De Sumatraanse tak van het koninklijk huis bleef de Shailendra's heten; de Javaanse tak tooide zich vanaf de tiende eeuw met de naam Mataram.<ref name=":0" />

Niet lang na deze splitsing viel Shrivijaya West-Java aan. Dit leidde er in 942 toe dat de staat Pasundan in West-Java een vazalstaat van Shrivijaya werd.<ref>{{Citeer boek |titel=The Indianized States of Southeast Asia |achternaam=Coedès |voornaam=Georges |taal=en |uitgever=East-West Center Press, Honolulu |datum=1968 |pagina=128}}</ref>

Rond 990 rustte de koning van Mataram, [[Dharmawangsa|Dharmawangsa Teguh]], een expeditie tegen Shrivajaya uit en deed hij een aanval op dit land. Het is goed mogelijk dat dit in 1016 tot een tegenaanval van Shrivijaya leidde, die Dharmawangsa Teguh zelfs zijn leven kostte,<ref>{{Citeer boek |titel=The Indianized States of Southeast Asia |achternaam=Coedès |voornaam=Georges |taal=en |uitgever=East-West Center Press, Honolulu |datum=1968 |pagina=130}}</ref> hoewel niet uitgesloten is dat Shrivijaya niet meer gedaan heeft dan een of meer van Dharmawangsa Teguhs vazallen tot een opstand aanzetten. In ieder geval viel het rijk van Mataram hierna uiteen.<ref>{{Citeer boek |titel=Geschiedenis van Indonesië |achternaam=De Graaf |voornaam=H.J. |taal=nl |uitgever=Uitgeverij W. van Hoeve, Den Haag e.a. |datum=1949 |pagina=49}}</ref><ref name=":2">{{Citeer boek |titel=The Indianized States of Southeast Asia |achternaam=Coedès |voornaam=Georges |taal=en |uitgever=East-West Center Press, Honolulu |datum=1968 |pagina=144}}</ref>

== Langzame ondergang ==
In 1025 werd Shrivijaya zelf getroffen door een vernietigende aanval vanuit het machtige [[Chola's|Chola]]-koninkrijk in India. Een inscriptie op een muur van een Indiase tempel in [[Thanjavur (stad)|Tanjore]], de hoofdstad van dit rijk, verhaalt van een Indiase [[Vloot|armada]] die de zeestraat doorvoer en de ene na de andere Shrivijayaanse haven onderwierp, waaronder ook de hoofdstad. De exacte reden voor de aanval is niet duidelijk, maar aannemelijk is dat de Indiase handelaren genoeg hadden van de hoge [[belasting (fiscaal)|belastingen]] die hen door het Shrivijaya-rijk werden opgelegd bij binnenreizen van het gebied.<ref name=":1">{{Citeer boek |titel=Geschiedenis van Indonesië |achternaam=De Graaf |voornaam=H.J. |taal=nl |uitgever=Uitgeverij W. van Hoeve, Den Haag e.a. |datum=1949 |pagina=50}}</ref><ref name=":2" /> Ondertussen waren in deze tijd de relaties met het belangrijkste koninkrijk op Java, dat van [[Airlangga]], heel goed. Airlangga bezegelde deze nieuwe verbondenheid door een huwelijk met een prinses uit de Shailendra-dynastie.<ref name=":1" />

In 1068 rustte de koning van het Chola-rijk opnieuw een militaire expeditie uit tegen Shrivijaya, maar in dit geval ging het zeer waarschijnlijk om een actie waarin de Chola-koning zijn collega-vorst bijstond in het onderdrukken van een opstand in Kedah.<ref>{{Citeer boek |titel=Mysore Gazetteer |achternaam=Lewis Rice |voornaam=Benjamin |taal=en |uitgever=B.R. Publishing Corporation, Delhi |datum=1930 |pagina=boek 2, deel 2, p. 1030-1033}}</ref> 

Niet lang daarna, in 1080, onderwierp een oude rivaal van het grote zeerijk, [[Melayu (Sumatra)|Malayu]] met zijn hoofdstad Jambi, Shrivijaya wel. Vanaf dat moment had Malayu de leiding in het koninkrijk en was Shrivijaya niet meer dan een vazalstaat. Gedurende de hele twaalfde en 13e eeuw heeft de nieuwe machthebber het oude Sumatraanse zeerijk zowel op politiek als op economisch gebied overheerst.<ref>{{Citeer boek |titel=The Indianized States of Southeast Asia |achternaam=Coedès |voornaam=Georges |taal=en |uitgever=East-West Center Press, Honolulu |datum=1968 |pagina=179}}</ref>

Maar in 1278 werd Malayu aangevallen door het [[Oost-Java]]anse [[koninkrijk Singhasari]]. Javaanse bronnen melden dat een Sumatraanse prinses naar Java werd meegenomen en daar trouwde met een Javaanse prins, mogelijk een prins van [[Koninkrijk Majapahit|Majapahit]]. Ze kregen een zoon, Adityavarman, die zich op Sumatra vestigde, eerst in Batang Hari in Malayu, het vaderland van zijn moeder, maar later in de hooglanden van [[Minangkabau|Minang]] ([[Padangse Bovenlanden]]) in [[West-Sumatra]]. Deze half-Sumatraanse, half-Javaanse prins liet, naast een gigantisch standbeeld van zichzelf als de boeddhistische godheid [[Mahakala|Bhairava]] staande op een stapel menselijke schedels, talloze inscripties na. Maar vele daarvan zijn niet gekopieerd of vertaald. Een van de redenen hiervan is dat de inscripties geschreven waren in een ongewone taal die Oud-[[Maleis]] combineert met ongrammaticaal [[Sanskriet]]. De laatste inscriptie dateert van 1374. Daarin wordt melding gemaakt van een kroonprins, Ananggavarman.<ref>{{Citeer boek |titel=Geschiedenis van Indonesië |achternaam=De Graaf |voornaam=H.J. |taal=nl |uitgever=Uitgeverij W. van Hoeve, Den Haag e.a. |datum=1949 |pagina=66-67}}</ref><ref>{{Citeer boek |titel=The Indianized States of Southeast Asia |achternaam=Coedès |voornaam=Georges |taal=en |uitgever=East-West Center Press, Honolulu |datum=1968 |pagina=232}}</ref>

In 1377, bijna honderd jaar na de aanval van Singhasari, voerde de vloot van [[Majapahit]], waar destijds [[Hayam Wuruk]] koning was, een aanval uit op Palembang. Deze vloot veroverde het kerngebied van Shrivijaya en dat vormde het definitieve einde van wat eeuwenlang zo'n machtig koninkrijk was geweest.<ref>{{Citeer boek |titel=Geschiedenis van Indonesië |achternaam=De Graaf |voornaam=H.J. |taal=nl |uitgever=Uitgeverij W. van Hoeve, Den Haag e.a. |datum=1949 |pagina=67}}</ref>

Ondertussen waren al aan het einde van de 13de eeuw vele delen van het rijk van Shrivijaya veroverd door andere rijken. Koninkrijken op Java veroverden de gebieden op Java en Siam veroverde delen die op Malakka lagen. Zo kwam er na meer dan zes eeuwen een einde aan het enige rijk in de geschiedenis dat gebieden had zowel op Sumatra als op het Maleisisch schiereiland.<ref>{{Citeer boek |titel=The Indianized States of Southeast Asia |achternaam=Coedès |voornaam=Georges |taal=en |uitgever=East-West Center Press |datum=1968 |pagina=204}}</ref>

== Lijst van koningen van Shrivijaya ==
Deze lijst is opgemaakt uit verschillende bronnen en helaas niet compleet. Een deel is gebaseerd op de Wanua Tengah III-inscriptie uit 908, die niet verder gaat dan Balitung, en enkele andere inscripties.<ref name=":22">{{Citeer boek |titel=Magical Prambanan |achternaam=Degroot (red.) |voornaam=Véronique |taal=en |uitgever=PT Taman Wisata Candi Borobudur, Prambanan & Ratu Baka, Prambanan e.a. |datum=2013 |pagina=19-20 |isbn=978-602-98279-1-0}}</ref> Andere informatie komt uit Georges Coedès' ''The Indianized States of Southeast Asia'' (1968).<ref>{{Citeer boek |titel=The Indianized States of Southeast Asia |achternaam=Coedès |voornaam=Georges |taal=en |uitgever=East-West Center Press, Honolulu |datum=1968 |pagina=83-84, 131-132, 141-146, 158}}</ref>

* Jayanasha (rond 690)
* Indravarman (rond 710)
* Rudravikrama of Rudravarman alias Liu-t'eng-wei-kung (rond 728 en 742)
* Dharmasetu (voor 775)
* Panangkaran alias Sanggramadhanañjaya (tot 784), begin Shailendra-dynastie
* Panaraban (784-803)
* Samaratungga alias Rake Warak Dyah Manara (803-827)
* Dyah Gula (827-828)
* Rakai Garung (828-846)
* Balaputra (846 en later)
* Udayadityavarman (rond 960)
* Culamanivarman (rond 1005)
* Maravijayotunggavarman (rond 1014)
* Sanggramavijayotunggavarman (rond 1025)
* Shri Deva (1028 en later, naam waarschijnlijk incompleet)

== Zie ook ==
* [[Palembang]]
* [[Majapahit]]

{{Appendix}}
[[Categorie:Geschiedenis van Sumatra]]
[[Categorie:Historisch land in Indonesië|Srivijana]]
[[Categorie:Historisch koninkrijk|Srivijana]]
[[Categorie:Zuid-Sumatra]]