Brontekst bekijken van Spoorlijn Meran - Mals

{| {{Prettytable-SP}}
{{SP-kop|Vinschgauspoorlijn}}
{{SP-data
| KAART= Karte Bahnstrecke Meran-Mals.png
| LENGTE= 59,8
| MIJ= Vinschgaubahn AG (1903-1906);<br />STA (2000-2004)
| OPEN= 1 juli 1906
| SLUIT= 9 juni 1990
| HEROPEND= 5 mei 2005
| STATUS= in gebruik
| ELEKTRA= nee
| SPOREN= 1
| SNELHEID= 70,<br />(enkele baanvakken: 100)
| VEILIG= treinbeïnvloeding
| DIENST= [[Societá Automobilistica Dolomiti]]
}}
{{SP-kop|Vinschgauspoorlijn}}
{{SP-tabel}}
{{SP|STR||verbinding met [[Bolzano (stad)|Bolzano-Bozen]]}}
{{SP|BHF||[[station Merano-Meran|Merano-Meran]]|''(302 m hoogte)''}}
{{SP|HST||[[station Lagundo-Algund|Lagundo-Algund]]|''(324 m hoogte)''}}
{{SP|hKRZWae|||brug over [[Adige|Etsch]]}}
{{SP|HST||[[station Marlengo-Marling|Marlengo-Marling]]|''(272 m hoogte)''}}
{{SP|TUNNEL2|||[[keertunnel]] Marling, 598 m lang}}
{{SP|TUNNEL2|||Jozefsberg, 582 m lang}}
{{SP|TUNNEL2|||lawinekering, 80 m lang}}
{{SP|TUNNEL2|||tunnel Töll, 684 m lang}}
{{SP|HST||[[station Tel-Töll|Tel-Töll]]|''(510 m hoogte)''}}
{{SP|eHST||Töll Brücke|''(510 m hoogte)''}}
{{SP|HST||[[station Rablà-Rabland|Rablà-Rabland]]|''(515 m hoogte)''}}
{{SP|HST||[[station Plaus|Plaus]]|''(521 m hoogte)''}}
{{SP|HST||[[station Naturno-Naturns|Naturno-Naturns]]|''(535 m hoogte)''}}
{{SP|HST||[[station Schnalstal|Senales-Schnalstal]]|''(553 m hoogte)''}}
{{SP|HST||[[station Stava-Staben|Stava-Staben]]|''(554 m hoogte)''}}
{{SP|HST||[[station Ciardes-Tschars|Ciardes-Tschars]]|''(561 m hoogte)''}}
{{SP|HST||[[station Castelbello-Kastelbell|Castelbello-Kastelbell]]|''(588 m hoogte)''}}
{{SP|HST||[[station Laces-Latsch|Laces-Latsch]]|''(633 m hoogte)''}}
{{SP|HST||[[station Coldrano-Martello Goldrain-Martell|Coldrano-Martello Goldrain-Martell]]|''(662 m hoogte)''}}
{{SP|hKRZWae|||brug over [[Adige|Etsch]] bij [[Göflan]]}}
{{SP|TUNNEL2|||bovengrondse tunnel}}
{{SP|HST||[[station Silandro-Schlanders|Silandro-Schlanders]]|''(745 m hoogte)''}}
{{SP|HST||[[station Lasa-Laas|Lasa-Laas]]|''(867 m hoogte)''|[[Spoor marmergroeve Laas]]}}
{{SP|HST||[[station Oris-Eyrs|Oris-Eyrs]]|''(875 m hoogte)''}}
{{SP|HST||[[station Spondigna-Spondinig|Spondigna-Spondinig]]|''(886 m hoogte)''}}
{{SP|HST||[[station Sluderno-Schluderns|Sluderno-Schluderns]]|''(919 m hoogte)''}}
{{SP|KHSTe||[[station Malles-Mals|Malles-Mals]]|''(998 m hoogte)''}}
{{SP|exSTR||aansluiting op de [[Reschenscheideck-spoorlijn]]}}
|}
|}
De '''[[spoorlijn]] tussen [[Meran]] (''Merano'') en [[Mals]] (''Malles Venosta'')''', ook wel '''Vintzgouwspoorlijn''' (Duits: ''Vinschgaubahn'' of ''Vinschgerbahn''; Italiaans: ''Ferrovia della Val Venosta'') genoemd in [[Zuid-Tirol]] ([[Italië]]). Deze [[normaalspoor]]lijn is in 1906 door het dal van de Etsch (''[[Adige]]'') aangelegd en ontsloot zo de regio [[Vintzgouw]] (''Vinschau'', ''Val Venosta''). Na een onderbreking van 15 jaar is de treindienst in 2005 hervat.

==Geschiedenis==
De geschiedenis van de Vintzgouwspoorlijn begint in de 19e eeuw, toen Zuid-Tirol deel uitmaakte van [[Oostenrijk-Hongarije]]. De [[Vintzgouw]] lag helemaal in het westen, tegen [[Zwitserland]] en [[Italië]] aan. Dit verklaart waarom de eerste initiatieven uit het buitenland kwamen. Uiteindelijk bleek telkens lokale betrokkenheid de voornaamste succesfactor te zijn.

===Voorgeschiedenis===
Al in 1830 streefden zakenlui naar betere westelijke verbindingen voor [[Venetië (stad)|Venetië]] door een route die via het dal van de Etsch en over de [[Reschenpas]] zou moeten lopen. Dit idee werd 15 jaar later weer opgepakt toen het ging om een zo kort mogelijke route voor postverkeer tussen [[Londen]] en de [[Brits-Indië|Britse kroonkolonie India]].

In 1895 kwamen uit Zwitserland beter onderbouwde voorstellen om het oosten van dit land beter te ontsluiten met een spoorlijn over de [[Ofenpas]], die dan ook weer door de Vinschgau verbinding met Meran, [[Bozen (stad)|Bozen]] (''Bolzano'') en Venetië zou moeten geven. Voor dit plan bestond in het gebied zelf veel steun, waardoor de aanvankelijke aarzelingen bij de centrale overheid in Wenen voor een deel werden overwonnen. Die beloofde financieel bij te dragen aan het traject van Meran tot Mals, als de eigenaars van de lijn Bozen-Meran, ook mee zou doen. Op 7 juli 1903 werd [[Concessie (vergunning)|concessie]] verleend aan de "Vinschgaubahn AG".

===Aanleg===
Het toen 60,4&nbsp;km lange traject werd binnen twee en een half jaar aangelegd. Dit verliep niet zonder problemen. Technisch vormde het overwinnen van aanzienlijke hoogteverschillen een hele opgave. Op sociaal gebied bleek de samenwerking tussen arbeiders met verschillende talen en nationaliteiten tot conflicten te leiden. [[Bureaucratie]] was soms ook een hinderpaal. Toen in mei 1904 met de tweede tunnel bij [[Töll]] begonnen moest worden, waren er maar 3 arbeiders beschikbaar, want er was nog geen definitieve goedkeuring uit Wenen. Die kwam pas in november.

Op 1 juli 1906 opende [[aartshertog]] [[Eugen von Österreich-Teschen]] de spoorlijn met een feestelijke eerste rit van Meran naar Mals. Het station was daar bewust wat meer in het dal, op enige afstand van de [[bebouwde kom]] aangelegd. Het was de bedoeling van de Oostenrijkse overheid om de lijn in een volgende fase over [[Reschen]] naar [[Landeck (stad)|Landeck]] door te trekken ([[Reschenscheideck-spoorlijn]]), om zo westelijk van de [[Brennerpas]] nog een noord-zuidverbinding door de [[Alpen]] te maken met een aansluiting op de [[Arlbergspoorlijn]].

===Beginjaren===
De spoorlijn bleek een belangrijke impuls voor de welvaart in Vinschgau. Het in [[Laas (Italië)|Laas]] gewonnen [[marmer]] en het op bergweiden gehouden vee konden nu gemakkelijker en in een veel groter gebied afzet vinden. Dit gold nog sterker voor bederfelijke waar als vruchten: dankzij de spoorlijn konden boeren het gunstige klimaat benutten voor [[fruitteelt]] op grote schaal ([[Appel (vrucht)|appels]], [[abrikoos|abrikozen]]). De spoorlijn bracht rijke toeristen die het [[Ortler]]gebergte wilden zien naar [[Spondinig]]. Ook andere toeristische bestemmingen in het dal als [[Glurns]] en Mals waren nu beter bereikbaar.<ref>{{de}} {{Aut|J. Rampold}} (1997) ''Vinschgau. Landschaft, Geschichte und Gegenwart am Oberlauf der Etsch''. Bozen: Athesia. p. 40, 94 ISBN 88-7014-165-9
</ref>

De [[Österreichische Bundesbahnen#Geschiedenis|Kaiserlich-königliche österreichische Staatsbahnen]] lieten dagelijks vier treinen in 2 uur en 40 minuten van Meran naar Mals rijden en in 2 uur en 20 minuten terug. Hierbij stond het volgende materieel ter beschikking.

{| class="wikitable" width="50%"
! Soort || Aantal || Opmerkingen
|-
|[[Locomotief (spoorwegmaterieel)|Locomotief]]||9||Eén hiervan staat nu in het Italiaanse Spoorwegmuseum van Pietrarsa in [[Napels (stad)|Napels]].<ref>{{en}}{{de}} [http://www.dampflok.at/index2.html?/392.htm Website over Oostenrijkse stoomlocomotieven]</ref>
|-
|[[Goederenwagon]]||13||Dit waren open wagens
|-
|[[Postrijtuig]]||2||
|-
|[[Bagagerijtuig]]||3||
|-
|[[Spoorwegrijtuig|Passagiersrijtuig]] 1e klas||2||
|-
|Passagiersrijtuig 3e klas||5||Rijtuigen 2e klas ontbraken
|}

Ondanks een eerste begin bij Landeck kwam de doortrekking niet tot stand. Hoewel vooral Meran uit toeristisch oogpunt veel belang had bij een verbinding met [[St. Moritz]], kwam er ook geen aansluiting met het [[Rhätische Bahn|spoor in Zwitserland]]. De Vinschgaubahn bleef een doodlopende weg.

Ook de natuurlijke omstandigheden bemoeilijkten de exploitatie.
Al in het eerste jaar ontspoorde er een locomotief bij [[Goldrain]] als gevolg van een [[overstroming]]. In 1912 werd de Jozeftunnel door een [[aardverschuiving]] geblokkeerd. De herstelkosten brachten de Vinschgaubahn AG diep in de rode cijfers.

In de [[Eerste Wereldoorlog]] lag de frontlijn tussen Italië en Oostenrijk in het Ortlergebergte. De Vinschgaubahn werd toen gebruikt voor verplaatsing en bevoorrading van de Oostenrijkse troepen. Dit maakte doortrekking naar Landeck ook weer actueel, maar na het einde van de oorlog lag dit weer helemaal anders. Aan het einde van de [[Tweede Wereldoorlog]] herhaalde deze gang van zaken zich nog eens.<ref>{{de}} [http://www.dervinschger.it/artikel.phtml?id_artikel=2848&seite=3 Artikel in Der Vinscher 11 maart 2004]</ref>

===Italiaanse spoorwegen===
[[Bestand:Gr740.ogg|thumb|250px|Een D445 en Gruppo 740 met kolenwagen trekken een bagagewagen en vier Centoporte passagierswagons voort]]
Na afloop van de Eerste Wereldoorlog wordt Zuid-Tirol bij Italië gevoegd. Daarmee kwam de exploitatie van de spoorlijn in handen van de [[Ferrovie dello Stato|Italiaanse spoorwegen]] (''FS''). Deze gingen al spoedig gebruikmaken van modernere locomotieven met een veel groter vermogen en Centoporte passagiersrijtuigen. De spoorlijn had opnieuw militaire betekenis, nu bij het opzetten van een verdedigingslinie langs de nieuwe grens met Oostenrijk. In 1930 wordt zowel in Meran als Mals de "wende(gleis)stern", een [[keerdriehoek]] met 5 in plaats van 3 hoeken groter gemaakt.

Vanaf de winter 1936/1937 reden op de Vinschgaubahn [[motorrijtuig|dieselmotorrijtuigen]] van het type de ALn (''Autolocomotrice Leggera a nafta''). Deze waren in die tijd zeer modern, en werden bekend onder de naam ''Littorina''. In 1975 werden zij door een nieuw type opgevolgd, de Aln 668. De reis vanuit Mals naar Meran duurde hiermee nog maar anderhalf uur. De laatste Littorina die op de Vinschgaubahn reed, staat in het spoorwegmuseum in [[Triëst (stad)|Triëst]].

Al vanaf 1961 waren er geruchten dat de Italiaanse spoorwegen de treindienst wilden beëindigen. De [[auto]] en de [[vrachtauto]] gingen een steeds grotere rol spelen. Minder reizigers leidden tot minder treinen en andersom. Er was onvoldoende geld voor achterstallig onderhoud aan het tracé. Daardoor werd de dienstregeling ook minder betrouwbaar. Het spoorwegbedrijf ondernam niets om de negatieve spiraal te doorbreken. Uiteindelijk werd de treindienst in 1989 vervangen door een buslijn van de SAD (Südtiroler Automobildienst/''Società Autotrasporti Dolomiti''). Er reden daarna nog wel treinen voor bijzondere gelegenheden, maar in 1992 werd het traject definitief afgesloten.
{{Clearright}}

===Heropening===
[[Bestand:Vinschgaubahn 04.jpg|thumbnail|right|200px|De nieuwe lijn]]
Bij de bevolking was er veel verzet tegen de sluiting van de spoorlijn. De provinciebestuurders van Zuid-Tirol werden benaderd met de leus "Kein Zug, keine Stimmen". Het tegengaan van ongewenste groei van het wegverkeer en bevordering van toerisme wogen ten slotte zwaarder dan de financiële bezwaren en plannen om de grond van de spoorlijn en stations een andere bestemming te geven. Met één stem meerderheid besloot de commissie Verkeer van de provincie dat de spoorlijn weer in gebruik moest worden genomen.

De bijzondere status van Zuid-Tirol als autonome provincie maakte dat afgestoten spoorlijnen in dit gebied aan het provinciebestuur moesten worden overgedragen. Maar een juridische complicatie was dat na de Eerste Wereldoorlog de overgang naar de Italiaanse spoorwegen nooit in details geregeld was. De oorspronkelijke concessie van de Vinschaubahn AG had een looptijd van 90 jaar, zodat pas in 1993 de weg vrij kwam voor overdracht. Op 3 maart 1999 werden de laatste overdrachtsdocumenten ondertekend, waarna de provincie eigenaar van het tracé werd. Die gaf het bedrijf STA (Südtiroler Transportstructuren AG) de opdracht om de nog uit 1905 daterende [[Bovenbouw (spoorwegen)|bovenbouw]] op het hele tracé ingrijpend te renoveren. De treindiensten worden uitgevoerd door de [[SAD Nahverkehr|SAD Nahverkehr AG]] (Italiaans: SAD Trasporto Locale spa).

Er werden eigentijdse [[Motorrijtuig|dieseltreinen]] aangeschaft. Op 5 mei 2005 werd de Vinscherbahn feestelijk heropend voor personenvervoer. Al in 2006 kon de miljoenste reiziger worden verwelkomd. Het succes van de heropening leidde tot nieuwe pleidooien om de lijn alsnog door te trekken naar Oostenrijk en Zwitserland, maar ook tot heropening van andere trajecten die de Italiaanse spoorwegen eerder hadden afgesloten.

De Landesregierung der Autonomen Provinz Bozen besloten op 16 december 2014 de Vinscherbahn te elektrificeren.<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20141219081429/http://www.bahnonline.ch/wp/81552/vinschger-bahn-wird-elektrifiziert-leiser-gruener-dichterer-fahrplan.htm Vinschger Bahn wird elektrifiziert: Leiser, grüner, dichterer Fahrplan]</ref>

== Tracé ==
Het [[ballastbed]], de [[Dwarsligger (spoor)|dwarsliggers]] en de [[Rail (spoorwegen)|spoorstaven]] zijn in de periode 2000-2004 compleet vervangen, waarbij Y-vormige stalen dwarsliggers en [[Rail (spoorwegen)#Montage|gelaste spoorstaven]] zijn gebruikt. Dit moet ook onder de lastige natuurlijke omstandigheden de kwaliteit van de verbinding waarborgen. Alle bruggen en twee van de drie spoortunnels werden hersteld, 54 van de 85 spoorwegovergangen afgesloten of door 13 nieuwe tunneltjes vervangen, terwijl de 31 overgebleven spoorwegovergangen 76 spoorbomen kregen die door de verkeersleiding vanuit Meran bediend worden.<ref>{{it}} [https://web.archive.org/web/20070929211101/http://www.gwegh.it/jsp/livesite/DisplayNews.jsp?NewsId=Conferma Bericht op site leverancier spoorbomen]</ref>
De hele lijn is met automatische [[treinbeïnvloeding]] beveiligd die voldoet aan [[Safety Integrity Level|SIL 4]]. Het beheer van de infrastructuur is opgedragen aan SBA (Südtiroler Bahnanlagen) GmbH.

=== Ongeval ===
[[Bestand:Vinschgau railway accident.JPG|thumbnail|left|150px|''ATR 100-007 op 12 april 2010 tussen Latsch en Kastelbell'']]
Bij treinstel ATR 100 007 als trein R 108 op 12 april 2010 tussen [[Latsch]] en [[Kastelbell]] richting [[Merano]] vond om 9:02 uur een treinramp plaats waarbij 28 gewonden vielen en 9 mensen om het leven kwamen. Het ongeluk was het gevolg van een aardverschuiving, aldus reddingswerkers. Er werden tijdens het ongeluk enkele bomen geraakt door een aardverschuiving. Deze bomen wisten ook te voorkomen dat de trein in de rivier onder het spoor terechtkwam.<ref>{{it}} [http://www.ansa.it/web/notizie/rubriche/cronaca/2010/04/12/visualizza_new.html_1761648808.html Doden bij treinramp Italië]</ref>
Op 2 juni 2010 werd de treindienst weer opgenomen.<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20140413132614/http://www.stol.it/Artikel/Chronik-im-Ueberblick/Lokal/Vinschger-Bahn-faehrt-wieder-auf-der-gesamten-Strecke/%28language%29/ger-DE Vinschger Bahn fährt wieder auf der gesamten Strecke]</ref>

== Electrificatie ==
In april 2014 verklaarde de Zuid-Tiroolse Provincieraad Florian Mussner dat met ongeveer 2 miljoen passagiers per jaar de capaciteiten van de dieseltreinstellen zijn bereikt, vooral in de spits en het toeristenseizoen, en daarom zo vroeg mogelijk een vroege elektrificatie van de Vinschgau-spoorweg hebben geclassificeerd.

Tijdens de bouwwerkzaamheden in 2018 en 2019 zijn afsluitingen gepland. De elektrificatiewerkzaamheden moeten volgens planning in 2020 voltooid zijn.

==Stationsgebouwen==
Het ontwerp voor de oorspronkelijke [[Spoorwegstation#Stationsarchitectuur|stationsgebouwen]] is in 1904 vastgesteld door [[Konstantin Ritter von Chabert]], die als ingenieur van het Oostenrijk-Hongaarse ministerie voor Spoorwegen optrad als hoofdarchitect van de Vinschgaubahn. Uitgangspunt was de standaard van de toenmalige Oostenrijkse spoorwegen: een stationshalletje van gestuct metselwerk met een puntdak, vakwerkgevels en een houten voorportaal. De vormgeving sloot aan bij de statige "Heimatschutzarchitektur" van veel in die tijd gebouwde woningen, met hier en daar wat [[jugendstil]]. Ook het rood en groen geschilderde houtwerk draagt bij de eenvormige uitstraling.

Er zijn verschillende typen stationsgebouwen te onderscheiden:
#De eenvoudigste versie heeft één verdieping. Voorbeelden staan in [[Algund]], [[Marling]], [[Naturns]], [[Kastelbell]], [[Goldrain]], [[Eyrs]] en Mals.
#Combinaties van een stationsgebouw met een woonhuis dat twee verdiepingen heeft zijn te vinden in Töll, [[Schnalstal]]/[[Staben]], [[Latsch]], [[Schlanders]], Laas en [[Schluderns]]/Glurns.
#In Spondinig werd met het oog op rijke toeristen gezorgd voor een grotere ontvangsthal en een wat deftiger voorportaal.

De oorspronkelijke gebouwen zijn ondanks verwaarlozing allemaal intact gebleven. Zij zijn voor de heropening van het spoor in 2005 eveneens in oude luister hersteld en hebben de status van [[monument (erfgoed)|monument]] gekregen. In Mals is ook de zeldzame "keervijfhoek" gerestaureerd. De Vinschgaubahn is daarmee zowel een modern vervoersbedrijf als een uitgestrekt monument van spoorwegcultuur.
[[Bestand:Vinschgaubahn 01.jpg|thumbnail|left|150px|Station Mals]]

==Treindienst==
De treindienst wordt uitgevoerd door de SAD, die hiervoor gebruikmaakt van twaalf [[SAD ATR 100|GTW 2/6]] gelede motorrijtuigen met lage vloer van de Zwitserse fabrikant [[Stadler Rail]]. De diesel-elektrische aandrijving heeft een vermogen van 600&nbsp;kW en een theoretische maximumsnelheid van 140&nbsp;km/u.<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20070927215304/http://www.gtw.ch/gtw/normalspur/sta_vinschgerbahn.php Website GTW]</ref>

De coupés met brede vensters voor het uitzicht, zijn volledig 2e klasse en tellen 104 zitplaatsen. Aan boord zijn een toilet en een kaartjesautomaat te vinden. Er is ook ruimte om [[fiets]]en mee te nemen. Het is op veel stations mogelijk om fietsen te huren en die weer bij een ander station langs de lijn in te leveren.

Voorjaar 2005 werd begonnen met een uurdienst als stoptrein. In het najaar werd dit op werkdagen uitgebreid met sneltreinen in 2-uursdienst, die alleen bij de grotere stations tussen Schlanders en Meran stoppen. Hiervan rijdt sinds december 2006 een aantal rechtstreeks door tot Bozen. De SAD heeft de dienstregeling van de bus tussen Meran en Mals aanvankelijk niet gewijzigd. Het is wel de bedoeling de treinverbinding zo goed te maken dat die buslijn uiteindelijk kan worden afgeschaft. De reisduur is ongeveer 1:22 uur met de stoptrein en 1:09 uur met de sneltrein.

==Externe links==
* {{de}} {{it}} [https://web.archive.org/web/20150811135406/http://www.vinschgauerbahn.it/ Website van de Vinscherbahn]
* {{de}} {{it}} [http://www.sad.it/ Actueel beeld treinverloop]

{{Appendix|2=
{{References}}
* {{de}} {{Aut|Marseiler, S.}} (2006) ''100 Jahre Vinschgerbahn. 1906-2006'' Bozen: Autonome Provinz Bozen - Südtirol
}}
{{Navigatie SAD Nahverkehr}}
{{Navigatie spoorwegmaatschappijen Europa}}
{{Coor title dms|46|41|02|N|10|32|57|E|type:landmark_region:AT-7}}

[[Categorie:Spoorlijn in Italië|Meran - Mals]]
[[Categorie:Bouwwerk in Zuid-Tirol]]
[[Categorie:Spoorlijn Meran - Mals|*]]