Brontekst bekijken van Vrede van Cateau-Cambrésis

[[Bestand:Cateau-Cambresis.jpg|miniatuur|250px|De vrede van Cateau-Cambrésis of de symbolische verzoening tussen Frankrijk en Spanje ([[Palazzo Pubblico (Siena)]]).]]
Met de '''Vrede van Cateau-Cambrésis''' wordt verwezen naar twee vredesverdragen die in maart en april [[1559]] werden gesloten. Het eerste verdrag van 2 april 1559 sloot vrede tussen [[Koninkrijk Engeland|Engeland]] en [[Koninkrijk Frankrijk|Frankrijk]]. Het tweede en belangrijkste werd gesloten tussen Frankrijk en [[Spaanse Rijk|Spanje]] op 3 april 1559 en maakte een einde aan de al tientallen jaren slepende [[Italiaanse Oorlogen]], die vooral gingen om de [[hegemonie]] in [[Apennijns Schiereiland|Italië]]. Beide mogendheden waren uitgeput en koning [[Filips II van Spanje]] en koning [[Hendrik II van Frankrijk]] zagen in dat zij als katholieke vorsten met het in die tijd opkomende [[protestantisme]] een reden te meer hadden om vrede te sluiten.{{bron?|De motieven voor de vredesluiting zijn omstreden.|2022|07|05}}

De vredesverdragen werden getekend in het stadje [[Le Cateau-Cambrésis]] in het [[Kamerijk en het Kamerijkse|sticht Kamerijk]], behorend tot het [[Heilige Roomse Rijk]].

== Tussen Engeland en Frankrijk ==
{{Wikisource klein|taal=en|Treaty of Cateau-Cambrésis (England and France)}}
Het eerste verdrag, dat bij het tweede nog eens werd bezegeld, werd gesloten tussen Frankrijk en Engeland op 12 maart. Hierbij werd bepaald dat [[Calais]], dat in [[1558]] veroverd was door Frankrijk, Frans mocht blijven tegen een vergoeding van 500.000 [[écu]]. Daarmee was de territoriale band tussen Engeland en het continent voor het eerst sinds [[1066]] geheel verbroken. Dit zou zo blijven tot het [[huis Hannover]] op de Britse troon zou komen in 1714. Engeland was een onwillige bondgenoot geweest van Spanje in deze oorlog; Filips II was met de Engelse koningin [[Maria I van Engeland|Maria Tudor]] getrouwd om dit bondgenootschap voor elkaar te kunnen krijgen. Toen Maria in 1558 stierf, was haar opvolgster [[Elizabeth I van Engeland]] er veel aan gelegen om er een eind aan te maken.

== Tussen Spanje en Frankrijk ==
=== Territoriale veranderingen ===
{{Wikisource klein|taal=fr|Traité du Cateau-Cambrésis (France et Espagne)}}
[[Bestand:Itàlia - Fin dei Guèrras d'Itàlia (1559).png|thumb|Kaart van Italië in 1559 na de Verdragen van Cateau-Cambrésis]]
Het tweede verdrag bepaalde onder meer dat Frankrijk moest afzien van vrijwel alle aanspraken op Italiaans gebied. Het Franse strategische doel van deze oorlogen, het doorbreken van de Habsburgse omsingeling, werd dus niet bereikt. Daarom werd [[Filips II van Spanje]] de ware overwinnaar; bovendien verwierf hij een leidende positie in Italië.<ref>Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993–2002) s.v. "Cateau-Cambrésis, Vrede van". Microsoft Corporation/Het Spectrum.</ref>

*Hendrik II van Frankrijk zag af van zijn erfelijke aanspraak op het [[Hertogdom Milaan]]<ref name="Britannica">{{Cite web |url=https://www.britannica.com/event/Peace-of-Cateau-Cambresis |title=Peace of Cateau-Cambrésis |author=Editors of Encyclopaedia Britannica |work=Encyclopaedia Britannica |date=27 maart 2019 |accessdate=25 september 2019}}</ref> en erkende de Spaanse heerschappij over Milaan, het [[Koninkrijk Napels]],<ref name="Setton"/> het [[Koninkrijk Sicilië]] en het [[Koninkrijk Sardinië]].<ref>{{Cite book |last=Sarti |first=Roland |date=2004 |title=Italy: A Reference Guide from the Renaissance to the Present |url=https://books.google.com/books?id=xhoLorFC1iwC&pg=PA189 |location=New York |publisher=Facts on File, Inc. |page=189 |isbn=9780816074747 |accessdate=27 september 2019}}</ref>
*Frankrijk stond het eiland [[Corsica]] af aan de [[Republiek Genua]] (Spaanse bondgenoot).<ref name="Britannica"/>
*Frankrijk gaf het [[Hertogdom Savoye]]–[[Piëmont]] terug aan [[Emanuel Filibert van Savoye (1528-1580)|Emanuel Filibert van Savoye]] (Spaanse bondgenoot).<ref name="Britannica"/>
*Frankrijk behield vijf forten in Noord-Italië, inclusief [[Turijn (stad)|Turijn]], [[Saluzzo (stad)|Saluzzo]] en [[Pinerolo]] (Pignerol).<ref name="Britannica"/>{{sfn|Visconti|2003|pp=299–300}}
*Frankrijk behield de [[Trois-Évêchés]]: de drie [[prinsbisdom]]men [[prinsbisdom Toul|Toul]], [[prinsbisdom Metz|Metz]] en [[prinsbisdom Verdun|Verdun]] (veroverd op de Habsburgse [[keizer Karel V]] (ook koning van Spanje) tijdens de [[Vorstenopstand]] in 1552).<ref name="Britannica"/>
*Frankrijk behield [[Calais]] (veroverd op Engeland (Spaanse bondgenoot) in 1558).<ref name="Britannica"/>
*Frankrijk behield [[Saint-Quentin (Aisne)|Saint Quentin]], [[Ham (Somme)|Ham]], [[Le Catelet]] en andere plaatsen in Noord-Frankrijk die Spanje tijdens de oorlog had bezet.<ref name="Setton">Setton, Kenneth M. [https://books.google.com/books?id=SrUNi2m_qZAC&pg=PA708 ''The Papacy and the Levant (1204–1571)''] (American Philosophical Society, 1984), p. 708–709.</ref>
*Het [[Hertogdom Florence]] (Spaanse bondgenoot) annexeerde de [[Republiek Siena]] (Franse bondgenoot) om later het [[Groothertogdom Toscane|Hertogdom Toscane]] te vormen.<ref name="Setton"/>
*Het [[Markgraafschap Montferrat]] werd teruggegeven aan [[Guglielmo I Gonzaga]], de hertog van [[hertogdom Mantua|Mantua]] (Spaanse bondgenoot).<ref name="Setton"/>

Naast afspraken over Italië werd in dit verdrag voor het eerst in circa 600 jaar de westgrens van het [[Heilige Roomse Rijk]] verlegd. Tot dan toe was de grens altijd de [[Schelde (rivier)|Schelde]] geweest. Dit resulteerde erin dat het [[graafschap Vlaanderen]] uit twee bestuurlijk en politiek gescheiden delen bestond. Het ene deel, [[Kroon-Vlaanderen]], lag in het koninkrijk Frankrijk. Het andere deel, [[Rijks-Vlaanderen]], lag in het Heilige Roomse Rijk. In feite waren de Habsburgers voor al de gebieden ten westen van de Schelde [[vazal]] van de [[Franse koning]]. De grens werd nu verlegd naar het zuiden.{{bron?|Was dit niet al vastgelegd bij de Damesvrede van Kamerijk in 1529?|2019|09|25}}

=== Huwelijken en nasleep ===
Ter bekrachtiging van het verdrag werd Hendriks dochter [[Elisabeth van Valois]] aan Filips II, die net weduwnaar was geworden, uitgehuwelijkt. Een zuster van Hendrik, [[Margaretha van Valois (1523-1574)|Margaretha van Valois]], gravin van Berry, werd uitgehuwelijkt aan hertog [[Emanuel Filibert van Savoye (1528-1580)|Emanuel Filibert van Savoye]], een andere voormalige bondgenoot van Spanje.

Ter opluistering van het verdrag werd er op 30 juni 1559 een [[steekspel]] georganiseerd, waaraan Hendrik II persoonlijk meedeed. Hij kreeg daarbij een lans in een van zijn ogen, waaraan hij enkele dagen (10 juli 1559) later op veertigjarige leeftijd overleed. De daaruit resulterende politieke instabiliteit (zijn weduwe [[Catharina de' Medici]] moest als regentes optreden) droeg bij aan het uitbreken van de [[Hugenotenoorlogen]], die Frankrijk tientallen jaren zouden teisteren. Op den duur gingen Spanje en Engeland zich daar ook mee bemoeien, om godsdienstige redenen.

Het verdrag maakte voor meer dan een eeuw een einde aan de Frans-Spaanse rivaliteit in Italië, maar zorgde niet voor volledige vrede tussen Frankrijk en Spanje. Merkwaardig genoeg betekende het einde van de Italiaanse Oorlogen ook het begin van relatieve culturele stagnatie van Italië, dat in de voorafgaande twee of drie eeuwen zo toonaangevend was geweest in de beeldende kunsten.

=== Religie ===
==== Vermeende katholieke alliantie ====
Sommige historici hebben beweerd dat alle ondertekenaars van het verdrag 'hun land van ketterij moesten zuiveren'; met andere woorden, al hun onderdanen moesten met geweld worden teruggebracht tot het katholicisme. Visconti (2003) beweerde bijvoorbeeld dat toen [[Emanuel Filibert van Savoye (1528-1580)]] door [[Spaanse Rijk|Spanje]] onder druk werd gezet om deze verplichting uit te voeren, het Edict van Nice (15 februari 1560) afkondigde, waarbij het protestantisme werd verboden op straffe van een hoge boete, slavernij of verbanning, die al snel leidde tot een gewapende opstand door de protestantse [[Waldenzen]] in zijn domein die zou duren tot juli 1561.{{sfn|Visconti|2003|pp=299–300}} Moderne historici zijn het echter niet eens over de primaire motieven van Filips II van Spanje en in het bijzonder Hendrik II van Frankrijk om dit vredesverdrag te sluiten.{{sfn|Williams|2011|p=627}} Omdat Hendrik II het [[Parlement van Parijs]] had verteld dat de strijd tegen ketterij al zijn kracht vergde en dat hij dus vrede moest sluiten met Spanje, betoogde Lucien Romier (1910) dat – naast de grote financiële problemen – 'het religieuze motief van Hendrik een zwaar, zo niet beslissend, gewicht had'.{{sfn|Babel|2021|p=875}} Volgens Rainer Babel (2021) was dit 'een oordeel dat later onderzoek, met enkele nuances in detail, heeft dit niet weerlegd', maar hij voegde eraan toe dat Bertrand Haan (2010) een 'afwijkende interpretatie' had die deze consensus in twijfel trok.{{sfn|Babel|2021|p=875}} Haan (2010) betoogde dat financiën belangrijker waren dan binnenlandse religieuze onenigheid; het feit dat deze laatste prominent aanwezig waren in de jaren 1560 in zowel Frankrijk als Spanje, kan historici op een dwaalspoor hebben gebracht bij het benadrukken van de rol van religie in het verdrag van 1559.{{sfn|Williams|2011|p=627}} Megan Williams (2011) vatte het samen: 'Integendeel stelt Haan dat het niet het verdrag zelf was, maar de daaropvolgende rechtvaardigingen ervan, die de Franse religieuze strijd aanwakkerden. Volgens hem was de prioriteit van het verdrag niet een katholieke alliantie om ketterij uit te roeien, maar de bevestiging van de eer en vriendschap van de ondertekenaars, ingezegend door een reeks dynastieke huwelijken.'{{sfn|Williams|2011|p=627–628}} Volgens Haan is er geen bewijs van een katholieke alliantie tussen Frankrijk en Spanje om het protestantisme uit te roeien, hoewel sommige tijdgenoten op het tweede artikel van het verdrag hebben gewezen om te beweren dat een dergelijke overeenkomst bestond: 'Het tweede artikel drukt de wens uit om een oecumenisch concilie bijeen te roepen. Mensen, de tijdgenoten voorop, hebben geconcludeerd dat de overeenkomst de oprichting van een eenheidsfront van Filips II en Hendrik II tegen het protestantisme bezegelde, zowel in hun staten als in Europa. Uit de analyse van de voortgang van de gesprekken blijkt dat dit niet het geval was.'{{sfn|Haan|2010|p=171–189}}

[[Paus Pius V]] verhief de Florentijnse hertog [[Cosimo I de' Medici]] tot [[Groothertogdom Toscane|Groothertog van Toscane]] in 1569, wat werd bevestigd door de keizer, hoewel Filips II van Spanje dit afkeurde.{{sfn|Mallett|Shaw|2014|p=298}} Hoewel de diplomatieke rol van het pausdom tijdens de Europese godsdienstoorlogen toenam, speelden pausen en pauselijke legaten geen rol bij de onderhandelingen over de belangrijkste wapenstilstanden en verdragen tussen de Habsburgse en Valois-vorsten tijdens deze oorlogen.{{sfn|Mallett|Shaw|2014|p=297}}

==== Apologie van Oranje ====
[[Willem van Oranje]] was een vertrouweling geweest van [[keizer Karel V]] en speelde onder diens opvolger Filips II aanvankelijk nog een belangrijke rol. Hij maakte deel uit van de Spaanse onderhandelingsdelegatie, naast zijn latere aartsvijanden, de [[Fernando Álvarez de Toledo|hertog van Alva]] en de [[kardinaal van Granvelle]]. Willem van Oranje reisde met Hendrik II als een van de gijzelaars mee naar Parijs om garant te staan voor de uitvoering van de vredesbepalingen. Volgens de ''[[Apologie van Willem van Oranje]]'', die hij 21 jaar later publiceerde, hoorde Oranje de Franse koning zeggen dat nu de vrede was gesloten zowel Frankrijk als Spanje het calvinistenprobleem konden oplossen: ze moesten allemaal gedood worden. De koning zou hebben gezegd 'dat de Hertog van Alva middelen behandelde om alle verdachten van de Religie uit te roeien in Frankrijk, in dit Land [de Nederlanden] en in de gehele Christenheid...'{{sfn|Haan|2010|p=171–189}} Omdat hij dit jaren voor zich heeft gehouden werd Willem van Oranje 'de Zwijger' genoemd.<ref>Nederland, H. v. d. Horst, Prometheus, Bert Bakker, Amsterdam, 2013, p. 129</ref> Sommige geschiedkundigen betwijfelen de historiciteit van deze ontmoeting sterk. Klink (1997) stelde dat de argumenten voor ontkenning niet sterk zijn.{{sfn|Klink|1997|p=89–94}} Bertrand Haan (2010) beargumenteerde daarentegen dat 'de authenticiteit van deze bewering niet kan worden bepaald'; hoewel Alva naderhand zou handelen op een manier die overeenkomstig was met zo'n plan om alle protestanten uit te roeien, leek Hendrik II hier niets mee te doen. Het kan ook slechts een manier van Oranje zijn geweest 'om Alva's reputatie zwart te maken en meer algemeen de onverzoenlijke en tirannieke neigingen de Spaanse regering als geheel aan de kaak te stellen.'{{sfn|Haan|2010|p=171–189}}

== Externe links ==
* [https://en.wikisource.org/wiki/Treaty_of_Cateau-Cambr%C3%A9sis_(England_and_France) Moderne Engelse ingekorte versie van het Verdrag van Cateau-Cambrésis tussen Engeland en Frankrijk volgens Joseph Stevenson (1863)]
* [https://la.wikisource.org/wiki/Tractatus_Pacis_Castelli_Cameracensis_(Anglia_et_Francia) Originele Latijnse versie van het Verdrag van Cateau-Cambrésis tussen Engeland en Frankrijk volgens Frédéric Léonard (1693)]
* [https://books.openedition.org/cvz/642 Originele Franstalige tekst van het Verdrag van Cateau-Cambrésis tussen Spanje en Frankrijk volgens Bertrand Haan (2010)]
* [https://www.ieg-friedensvertraege.de/treaty/1559%20%20IV%203%20%20Friedensvertrag%20von%20Cateau%20-%20Cambr%C3%20%A9sis/t-374-1-de.html?h=1&amp;comment=677 Fotokopieën van het Frans-Spaanse Verdrag van Cateau-Cambrésis in de originele Spaanse tekst] – ieg-friedensvertraege.de Leibniz Instituut voor Europese Geschiedenis
{{Appendix|1=alles|2=
== Referenties ==
{{References|2=30em}}

== Bibliografie ==
* {{cite book |last=Babel |first=Rainer |url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9783110591316-042/html |chapter=42. Der Frieden von Cateau-Cambrésis 1559 |title=Handbuch Frieden im Europa der Frühen Neuzeit / Handbook of Peace in Early Modern Europe |date=2021 |pages=857–876|doi=10.1515/9783110591316-042 |isbn=9783110591316 |s2cid=234558650 }}
* {{cite book|last=Haan|first=Bertrand|url=https://books.openedition.org/cvz/642 |title=Une paix pour l'éternité. La négociation du traité du Cateau-Cambrésis|publisher=Casa de Velázquez|year=2010|isbn=978-8490961308|lang=FR}}
* {{Cite book |last=Klink |first=Hubrecht |date=1997 |title=Opstand, politiek en religie bij Willem van Oranje. Een thematische biografie. |location=Heerenveen |publisher=J.J. Groen en Zoon |pages=392 |isbn=9050308708}}
* {{cite book|last=Mallett|first=Michael|coauthors=Christine Shaw|url=https://books.google.com/books?id=KnnJAwAAQBAJ |title=The Italian Wars 1494–1559: War, State and Society in Early Modern Europe|publisher=Pearson Education|year=2014|isbn=978-0582057586}}
* {{Cite book |last=Visconti |first=Joseph |date=2003 |title=The Waldensian Way to God|publisher=Xulon Press |pages=299–300 |isbn=978-1591607922}}
* {{Cite journal |last=Williams |first=Megan |date=2011 |title=Review of: Bertrand Haan, Une paix pour l'éternité: La négociation du traité du Cateau-Cambrésis |url=https://pure.rug.nl/ws/portalfiles/portal/62387895/Review_Bertrand_Haan_._Une_paix_pour_l_ternit_.pdf |journal=Renaissance Quarterly |publisher=The Renaissance Society of America |volume=64 |issue=2 |pages=626–628 |doi=10.1086/661851 |s2cid=164326263 |access-date=4 juli 2022}}
}}

[[Categorie:Vredesverdrag|Cateau]]
[[Categorie:Geschiedenis van Frankrijk]]
[[Categorie:Geschiedenis van Vlaanderen]]
[[Categorie:Le Cateau-Cambrésis]]
[[Categorie:Verdrag in de 16e eeuw|Cat]]
[[Categorie:1559]]