Brontekst bekijken van Wereldtaal

Een '''wereldtaal''' is in zijn algemeenheid een [[taal]] die in grote delen van de [[Wereld (Aarde)|wereld]] als communicatiemiddel wordt gebruikt.

== Belangrijkste kenmerken ==
Een wereldtaal heeft meestal de volgende kenmerken:
* Het gebruik ervan strekt zich (ver) uit voorbij [[aardrijkskunde|geografische]] grenzen.
* Het gebruik ervan is ook frequent buiten wat als het eigenlijke [[taalgebied]] van de betrokken taal wordt beschouwd.
* De taal is een officiële taal in een of meer staten waar zij niemands [[moedertaal]] is.
* Internationale organisaties maken gebruik van de taal als officiële taal.
* Het aantal sprekers is relatief groot, in vergelijking met dat van andere talen.
* Onder die sprekers bevindt zich een aanzienlijk deel dat de wereldtaal als [[tweede taal]] bezigt.
* De wereldtaal fungeert als internationaal communicatiemiddel.
Niet al deze eigenschappen zijn van toepassing op iedere wereldtaal. Daarbij komt dat het vaak een statuskwestie voor een taal is om tot de wereldtalen te behoren.

Een overweging die ''niet'' in aanmerking komt om een taal als wereldtaal te beschouwen, is haar veronderstelde geschiktheid. Soms wordt het fungeren van een taal als wereldtaal verklaard op taalkundig onhoudbare gronden, zoals haar interne logica, haar schoonheid, haar gebruiksgemak of andere karakteristieken. Talen zijn niet aldus te vergelijken, doordat de taalkundige instrumenten daartoe ontbreken.<ref name="crystal">David Crystal, ''The Cambridge Encyclopedia of the English Language'', 2003<sup>2</sup>, Ch. 7: "World English"</ref> Veeleer moet een verklaring worden gezocht in historische, [[demografie|demografische]] en [[economie|economische]] oorzaken.

De wereldtalen die binnen de [[Verenigde Naties]] als zodanig gebruikt worden, zijn Arabisch, Chinees, Engels, Frans, Russisch en Spaans.

== [[Arabisch]] ==
[[Bestand:Detailed SVG map of the Arabophone world.svg|thumb|upright=2|Wereldkaart met Arabischsprekende gebieden]]

=== Status ===
Het [[Arabisch]] wordt door ongeveer 300 miljoen mensen als moedertaal en door ongeveer 250 miljoen mensen als tweede taal gesproken.<ref>http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=SA</ref> Het is een officiële taal in 25 landen in [[Noord-Afrika]] en het [[Midden-Oosten]]. Daarnaast wordt de taal gesproken door immigranten in vooral Europa.

Arabisch bestaat echter uit veel verschillende varianten, zoals het [[Marokkaans-Arabisch]] en het [[Egyptisch-Arabisch]], die onderling vaak moeilijk verstaanbaar zijn.

=== [[Officiële taal]] in ===
{|
| {{DZ}} || {{YE}} || {{QA}}
|-
| {{BH}} || {{JO}} || {{SA}}
|-
| {{KM}} || {{KW}} || {{SD}}
|-
| {{DJ}} || {{LB}} || {{SO}}
|-
| {{EG}} || {{LY}} || {{SY}}
|-
| {{ER}} || {{MR}} || {{TD}}
|-
| {{GM}} || {{MA}} || {{TN}}
|-
| {{IQ}} || {{OM}} || {{AE}}
|-
| {{IL}} || {{PS}} || {{EH}}
|}

=== Internationaal gebruik ===
* {{Vlag Afrikaanse Unie}}
* {{Vlag Arabische Liga}}
* {{OIS}}
* {{CCASG}}
* {{UN}}
* {{UAM}}
{{Clearboth}}

== [[Mandarijn (taal)|Chinees]] ==
[[Bestand:Detailed SVG map of the Sinophone world.svg|thumb|upright=2|Wereldkaart met Mandarijnsprekende gebieden]]

=== Status ===
Het [[Chinese talen|Chinees]] bestaat uit een aantal varianten, waarvan het [[Mandarijn (taal)|Mandarijn]] de meest gesproken is. Zo'n 885 miljoen mensen hebben Mandarijn als moedertaal en in totaal wordt het door ongeveer 1,3 miljard mensen gesproken. Het [[Hanzi|Chinese schrift]] is niet aan één dialect gebonden.

[[Klassiek Chinees]] was eeuwenlang de (geschreven) lingua franca in Oost-Azië en door de grote economische rol van [[Volksrepubliek China]] wordt met name het Mandarijn internationaal steeds belangrijker. Een opmerkelijke factor is het explosief groeiende aantal mensen dat Chinees leert in het buitenland.

=== [[Officiële taal]] in ===
{|
|{{CN}}<ref>{{Citeer web |url=http://www.gov.cn/english/laws/2005-09/19/content_64906.htm |titel=Gearchiveerde kopie |bezochtdatum=9 augustus 2010 |archiefdatum=24 juli 2013 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20130724204951/http://www.gov.cn/english/laws/2005-09/19/content_64906.htm |dodeurl=ja }}</ref> (inclusief [[Hongkong]]<ref>http://en.wikisource.org/wiki/Hong_Kong_Basic_Law</ref> en [[Macau]]<ref>http://en.wikisource.org/wiki/Macau_Basic_Law</ref>)
|-
|{{SG}}<ref>https://web.archive.org/web/20110511191457/http://statutes.agc.gov.sg/non_version/cgi-bin/cgi_getdata.pl?actno=1997-REVED-RSI&doctitle=REPUBLIC%20OF%20SINGAPORE%20INDEPENDENCE%20ACT%0A&date=latest&method=whole</ref>
|-
|{{TW}}<ref>https://archive.today/20100803010351/http://www.gio.gov.tw/taiwan-website/5-gp/yearbook/ch02.html</ref>
|}

=== Internationaal gebruik ===
*[[Shanghai-samenwerkingsorganisatie]]
* {{UN}}
{{Clearboth}}

== [[Duits]] ==
[[Bestand:Legal statuses of German in the world.svg|thumb|upright=2|Wereldkaart met Duitssprekende gebieden]]

=== Status ===
Het [[Duits]] kende lange tijd geen standaardvorm, maar wordt al sinds de middeleeuwen gebruikt in een aanzienlijk gebied in Midden-Europa: het huidige Duitsland, de Alpenlanden en de aangrenzende gebieden. Het Duits wordt vandaag de dag door zo'n 100 miljoen mensen als moedertaal gesproken. Vooral vanaf de negentiende eeuw kreeg het Duits een steeds grotere betekenis. De Duitse gebieden in Europa werden militair en economisch steeds belangrijker en veel Duitsers trokken naar de [[Verenigde Staten]]. Duitsland had weliswaar relatief weinig eigen koloniën, maar Duitsers waren erg actief in koloniën van andere Europese mogendheden, vooral die van Nederland en Engeland. Het Duits werd een [[lingua franca]] in [[Oost-Europa]], met name in Polen, Rusland en Tsjecho-Slowakije, maar ook op de Balkan. Verder is er nog een Duitstalige minderheid in [[Namibië]], het vroegere [[Zuidwest-Afrika]].

=== [[Officiële taal]] in ===
{|
| {{BE}} || {{LI}} || {{AT}}
|-
| {{DE}} || {{LU}} || {{CH}}
|-
| {{IT}} ([[Zuid-Tirol]])
|}

=== Internationaal gebruik ===
Officieel in de [[Europese Unie]].

== [[Engels]] ==
[[Bestand:Detailed SVG map of the Anglophone world.svg|thumb|upright=2|Engels
{{Legenda|#004288|officiële, de facto officiële of nationale taal}}
{{Legenda|#79C1FF|officiële maar geen primaire taal}}]]
Tot het laatste kwart van de 16e eeuw was het Engels een eilandtaal, slechts gesproken door zo'n vijf tot zeven miljoen moedertaalsprekers.<ref name="crystal" /> Rond het jaar 2000 was het aantal moedertaalsprekers geëxplodeerd en bedroeg ruim 300 miljoen.<ref>http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=eng</ref> Daarnaast spreken nog vele miljoenen het Engels als tweede taal en, als men moedertaalsprekers en tweedetaalsprekers bij elkaar optelt, kent deze taal de meeste gebruikers ter wereld.

Voor de expansie zijn twee oorzaken te noemen. De eerste is de machtsuitbreiding van het Britse rijk, die een aanvang nam met kolonisatie aan het begin van de 17e eeuw, met name die van Amerika. De tweede reden is het gebruik van het Engels in de [[Verenigde Staten]]; dat land groeide immers uit tot de grootste economische macht ter wereld.<ref name="crystal" />

De meest kwantificeerbare reden om het Engels als wereldtaal aan te merken, is gelegen in de grote mate van verspreiding ervan:
*De taal is dominant – of heeft zelfs een officiële status – [[Lijst van landen waar Engels een officiële taal is|in zo'n 75 gebieden]], van [[Anguilla (eiland)|Anguilla]] tot [[Zimbabwe]]. Per gebied varieert het aantal sprekers zeer sterk, van 278 miljoen in de Verenigde Staten tot vierduizend in [[Montserrat (eiland)|Montserrat]]. In de Verenigde Staten spreekt een minderheid deze taal als tweede taal (ruim 25 miljoen van de totale 278 miljoen). In [[India]] is het omgekeerd; naast 350 duizend eerstetaalsprekers van het Engels zijn er 200 miljoen tweedetaalsprekers. Het Engels is er een van de officiële talen. Daarin staat dit land niet alleen; ook in bijvoorbeeld [[Kenia]] is het Engels een nationale taal.<ref name="crystal" />
*De taal wordt in alle werelddelen intensief gebruikt, met name in [[Noord-Amerika]], [[Australië (continent)|Australië]] en [[Europa (werelddeel)|Europa]], maar ook in [[Afrika]] en [[Azië]]. Zij is daarnaast vertegenwoordigd op tal van oceaaneilanden.<ref name="crystal" />

Er zijn tal van andere redenen om het Engels als wereldtaal aan te merken. Het is de internationale taal van de wetenschap, van de automatisering, van de luchtvaart en van internationale organisaties. Toerisme en reclame maken veelvuldig gebruik van deze taal.<ref name="crystal" />

De brede geografische verspreiding, het contact met andere talen en het gebruik ervan door tweedetaalsprekers hebben gezorgd voor aanzienlijke taalvariaties. Wellicht het bekendst daarvan is het verschil in uitspraak, woordenschat en grammatica tussen het Amerikaans- en het Brits-Engels, maar er bestaan talloze andere ''Englishes'', vaak met [[porte-manteau]]namen aangegeven (één voorbeeld uit vele is [[Singlish]] voor "Singapore English").

== [[Frans]] ==
[[Bestand:Detailed SVG map of the Francophone world.svg|thumb|upright=2|Wereldkaart met Franssprekende gebieden]]

=== Status ===
Frans is een officiële taal in [[Lijst van landen waar Frans een officiële taal is|29 landen in Europa, Afrika, Amerika en Oceanië]], in de overzeese gebiedsdelen van Frankrijk, [[Puducherry (unieterritorium)|Puducherry]] in India, [[Valle d'Aosta]] in Italië en op de [[Kanaaleilanden]]. Daarnaast wordt het veel gesproken in Noord-Afrika, het Midden-Oosten en in de Amerikaanse staten [[Louisiana (staat)|Louisiana]] en [[Maine]].

=== Internationaal gebruik ===
Frans is een van de officiële talen van onder andere de [[Verenigde Naties]], de [[Europese Unie]], de [[NAVO]], de [[WEU]], de [[WTO]], de [[OSCE]], de [[NAFTA]] het [[Rode kruis]], [[Artsen zonder grenzen]], het [[Internationaal Olympisch Comité|IOC]] en vele andere internationale organisaties.

Frans is de voertaal bij diplomatieke betrekkingen en bij de [[posterijen]], [[telefonie]] en [[telegrafie]].
{{Clearboth}}

== [[Latijn]] ==
Latijn was vanouds de wereldtaal in de [[wetenschap]] en de [[Rooms-Katholieke kerk]].

== [[Portugees]] ==
[[Bestand:Detailed SVG map of the Lusophone world.svg|thumb|upright=2|Wereldkaart met Portugeessprekende gebieden]]
{{Clearboth}}

== [[Russisch]] ==
[[Bestand:Detailed SVG map of the Russophone world.svg|thumb|upright=2|Wereldkaart met Russischsprekende gebieden]]
Het Russisch is een officiële taal in vier landen: [[Rusland]], [[Kazachstan]], [[Kirgizië]] en [[Wit-Rusland]]. In de laatste drie landen moet het die status wel delen met respectievelijk het [[Kazachs]], het [[Kirgizisch]] en het [[Wit-Russisch]]. Behalve deze vier landen is het Russisch de belangrijkste vreemde taal in de meeste [[Centraal-Azië|Centraal-Aziatische]] en [[Oost-Europa|Oost-Europese]] landen, en ook in de [[Kaukasus (gebied)|Kaukasus]]. In sommige van die landen wonen grote Russische minderheden, met name in [[Estland]], [[Letland]], [[Moldavië (land)|Moldavië]] en [[Oekraïne]]. Ook in [[Israël]] is er een aanzienlijke Russischtalige minderheid.

=== [[Officiële taal]] in ===
{|
|{{KZ}} || {{BY}}
|-
|{{KG}} || {{RU}}
|}

=== Internationaal gebruik ===
* [[Euraziatische Economische Gemeenschap]]
* [[Gemenebest van Onafhankelijke Staten]]
* [[Internationale Organisatie voor Standaardisatie]]
* [[Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa]]
* [[Shanghai-samenwerkingsorganisatie]]
* {{SGRB}}
* {{UN}}
{{Clearboth}}

== [[Spaans]] ==
[[Bestand:Detailed SVG map of the Hispanophone world.svg|thumb|upright=2|Wereldkaart met Spaanssprekende gebieden]]

=== [[Officiële taal]] in ===
{|
| {{AR}} || {{EC}} || {{PA}}
|-
| {{BO}} || {{SV}} || {{PY}}
|-
| {{CL}} || {{GQ}} || {{PE}}
|-
| {{CO}} || {{GT}} || {{ES}}
|-
| {{CR}} || {{HN}} || {{UY}}
|-
| {{CU}} || {{MX}} || {{VE}}
|-
| {{DO}} || {{NI}} ||
|}
{{Zie ook|Zie ook de [[lijst van landen waar Spaans een officiële taal is]].}}
{{Clearboth}}

== Verwante begrippen ==
* Een [[lingua franca]] is een taal die in een bepaald gebied wordt gebruikt om taalverschillen te overbruggen. Ook niet-moedertaalsprekers gebruiken haar voor communicatiedoeleinden. Aangezien een lingua franca aan een beperkte regio (bijvoorbeeld [[Zuidoost-Azië]]) gebonden kan zijn, is zij niet noodzakelijkerwijs een wereldtaal.
* Een [[voertaal]] is niet meer dan de taal die men besloten heeft voor een bepaald doel te gebruiken. Het kan om officiële, nationale doeleinden gaan, maar ook om besprekingen of onderhandelingen, bij een handelsgesprek of om welke reden dan ook. Voor de voertaal kan een wereldtaal worden gekozen, maar dat hoeft niet; een taal die in een bepaalde situatie als voertaal wordt gebruikt, is dus niet per definitie een wereldtaal.
*Een [[tweede taal]] is een taal die men beheerst, maar niet als moedertaal. Een wereldtaal fungeert vaak als tweede taal; zo beheersen veel moedertaalsprekers van het Nederlands daarnaast in meerdere of mindere mate een wereldtaal, het Engels. Maar het omgekeerde is niet het geval: lang niet iedere tweede taal is een wereldtaal.
* Een [[pidgin (taal)|pidgin]] is een soort lingua franca, die ontstaat door contact tussen sprekers van verschillende talen. Maar een pidgin heeft als kenmerk dat niemand het als [[moedertaal]] spreekt. Het kan zich wel ontwikkelen tot de moedertaal van latere generaties, en dan heet het een [[creooltaal]]. Wereldtalen hebben door hun dominante rol per definitie tot veel taalcontact geleid, en geven daardoor vaak aanleiding tot het ontstaan van talloze regionale pidgins en creooltalen, en vormen er zelfs de basis voor.<ref>John R. Rickford, "Pidgins and Creoles", in: William J. Frawley, ''International Encyclopedia of Linguistics'', 2003<sup>2</sup></ref>
* Een [[kunsttaal]] is een kunstmatige internationale taal die ontworpen is om mensen uit verschillende culturen in staat te stellen met elkaar te communiceren. Het bekendste voorbeeld van zo'n taal is het [[Esperanto]].

{{Appendix}}

[[Categorie:Wereldtaal| ]]