Brontekst bekijken van Zurna

[[File:BOUTKA2.jpg|thumb|260px|Musician playing the zurna.]] De '''zurna''' is een dubbelrietblaasinstrument dat wordt bespeeld in centraal [[Eurazië]], [[Zuidwest-Azië|West-Azië]] en delen van [[Noord-Afrika]]. Het wordt meestal begeleid door een [[Tupan|davul]] (basdrum) in [[Armeniërs|Armeense]], [[Anatolische Plaat|Anatolische]] en [[Assyrische kunst|Assyrische]] volksmuziek. 

== Kenmerken en geschiedenis ==
[[File:Τζιάκα-1473.wav|thumb|Geluidsbestand van kaba zurna uit Serres, Griekenland.]]
[[Image:Zourna.jpg|right|200px|thumb|Een verscheidenheid aan zurna uit het Museum van Griekse volksmuziekinstrumenten.]]
De zurna is, net als de [[duduk]] en [[kaval]], een houtblazersinstrument dat wordt gebruikt om volksmuziek te spelen.

De zurna is gemaakt van het langzaam groeiende en hardhout van fruitbomen zoals [[Pruim (vrucht)|pruim]] of [[abrikoos]] (''[[Prunus armeniaca]]''). Er zijn verschillende soorten zurna's. De meest typische is de Armeense zurna. De langste (en laagste toon) is de kaba zurna, gebruikt in [[Bulgarije]], de kortste (en hoogste toon), die van bot kan worden gemaakt, is de zurna die wordt gespeeld in Messolonghi en andere dorpen in de regio [[Etoloakarnania|Aetolia-Acarnania]] in [[Griekenland]].

De zurna, een verwant van de [[Hobo (muziekinstrument)|hobo]], wordt bijna overal gevonden waar het gewone riet groeit, omdat het een kort cilindrisch riet gebruikt dat aan het ene uiteinde is vastgemaakt aan een kegelvormige koperen buis en aan het andere uiteinde is afgeplat tot een smalle spleet als bron van het geluid.

Het vereist hoge druk om überhaupt een toon te geven en als dat het geval is, is het bijna constant luid, hoog, scherp en doordringend.
De behoefte aan hoge druk maakt het geschikt om te spelen zonder te stoppen met behulp van [[circulaire ademhaling]]. Een kleine speenachtige schijf waarop de lippen kunnen leunen, helpt de lipspieren die de lucht onder hoge druk vasthouden, rusten en herstellen tijdens lange non-stop speelsessies.

De combinatie van constant volume en non-stop spelen maakt de zurna ongeschikt om het ritme te benadrukken. Het is daarom bijna altijd gespeeld samen met grote drums die zowel het ritme als de lagere frequenties leveren die verder weg reiken dan het luide, hoge geluid van de zurna.

Het heeft een cilindrische boring en een beker die uitkomt in een parabolische bocht, dus aangepast om het geluid recht vooruit te weerkaatsen. Vanwege het luide en zeer gerichte geluid en de begeleiding door grote trommels, wordt het van oudsher buiten gespeeld, tijdens feestelijke evenementen zoals bruiloften en openbare vieringen. Het is ook gebruikt om menigten te verzamelen om officiële aankondigingen te doen. Dit gebruik van de zurna als teken van de heersende macht ontwikkelde zich tot [[Janitsaren|Janissary]] bands en uiteindelijk tot militaire muziek.

Zeven gaten aan de voorkant en één duimgat bieden een bereik van meer dan één octaaf, inclusief enige transpositie.

Het is vergelijkbaar met de mizmar. Zurna's worden gebruikt in de volksmuziek van veel landen en regio's, vooral in [[Armenië]], [[Iran]], [[Algerije]], [[Azerbeidzjan]], [[Centraal-Azië]], [[Irak]], [[Syrië]], [[Turkije]], [[Griekenland]], [[Bulgarije]], [[Noord-Macedonië]],  De [[Maghreb]], [[Albanië]], [[Servië]], [[Bosnië (gebied)|Bosnië]] en de andere [[Kaukasus (gebied)|Kaukasische landen]], en hebben zich nu verspreid over [[India]], [[China]], [[Korea]] en [[Oost-Europa]]. In de Slavische naties van de Balkan wordt het typisch '''zurla''' genoemd ([[wikt:зурла|зурла]]).

De zurna is hoogstwaarschijnlijk de directe voorloper van de [[Europa (werelddeel)|Europese]] ''[[shawm]]'', en is verwant aan de [[China|Chinese]] ''suona'' die tegenwoordig nog steeds worden gebruikt bij bruiloften, tempel- en begrafenismuziek.<ref>{{Cite web |url=http://arts.cultural-china.com/en/94Arts11121.html |title=Suona -- Achtogige aap met de slechte rap - Chinese cultuur |archive-url=https://web.archive.org/web/20120525221649/http://arts.cultural-china.com/en/ |archive-date=2012-05-25 |access- datum=2012-11-10 |url-status=dead |bezochtdatum=2023-06-24 |dodeurl=ja }}</ref> De Japanse ''charumera'', of ''charamera'', traditioneel geassocieerd met rondtrekkende noedelverkopers, is een kleine zurna, de naam is afgeleid van de [[Portugese cultuur|Portugese]] ''[[Cherimoya|chirimoya]] ''. Weinig of geen noedelverkopers zetten deze traditie voort, en degenen die dat wel doen, gebruiken een luidspreker die een opgenomen charumera afspeelt.

Een zurna werd gebruikt door frontman Stu Mackenzie in [[King Gizzard & The Lizard Wizard]]'s 9e studioalbum, Flying Microtonal Banana.

== Folklore ==
Turkse overlevering zegt dat [[Adam]], die uit klei was gevormd, geen ziel had. Er wordt gezegd dat alleen het melodieuze tuiduk-spel van [[Aartsengel Gabriël]] Adam leven kon inblazen. Volgens een [[Turkmenen|Turkmeense]] [[Legende (volksverhaal)|legende]] speelde de duivel de hoofdrol in de tuiduk-uitvinding (let op de term ″duivelopeningen", ''şeytan delikleri'', in het Turks voor de kleine openingen op de klok).

== Etymologie en terminologie ==
[[File:Turkish_musican_play_with_zurna.jpg|koppeling=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Turkish_musican_play_with_zurna.jpg|rechts|miniatuur|355x355px]]
Een [[volksetymologie]] legt uit dat de naam is afgeleid van [[Perzisch]] "{{lang|fa|[[wikt:سرنای|سرنای]]}}" (''surnāy''), samengesteld uit "{{ lang|fa|[[wikt:سور|سور]]}}" (''sūr'') betekent "banket, feest", en {{lang|fa|[[wikt:نای|نای]]}} (' 'nāy'') betekent "riet, pijp". De term wordt getuigd in de oudste [[Turkse volkeren|Turkse]] archieven, als "''suruna''" in de 12e en 13e eeuw Codex Cumanicus (CCM fol. 45a). Zurna is ook voorgesteld als een mogelijke lening van [[Proto-Indo-Europees|Proto-Armeens]] ([[Hettitisch]] of [[Luwisch]]) in de [[Armeens|Armeense taal]], waar Arm. զուռնա ''zuṙna'' wordt vergeleken met [[Luwiërs|Luwische]] ''zurni'' "hoorn".<ref>{{Cite journal|date=July 1991|title=The Survival of Ancient Anatolian and Mesopotamische Vocabulary tot heden|journal=Journal of Nabije Oostenstudies|volume=50|issue=3|pages=203–207|doi=10.1086/373501|s2cid=162282522|issn=0022-2968}}</ref>

== Zie ook ==
* Pku
* Zhaleika
* [[Duduk]]
* [[Nien]]
* Sorna
* Rhaita
* Suona
* Kangling
* Sopila
* Piffero

== Referenties ==
{{Reflist}}

== Externe links ==
* [http://www.duduk.com/Arm-music-ins/Zurna/Info-Zurna/index.html ''Armenian Zurna''], Duduk.com
*[https://web.archive.org/web/20070928221805/http://musicalconfrontations.com/MC5/wlc/mcb/cul/mim/mfl/mtm/foc/JNS/jns0000000002.htm ''Janitschareninstrumente und Europa'']. Memo G. Schachiner, MusicalConfrontations.com
*[https://web.archive.org/web/20040603210322/http://www.fromnorway.net/yaylas/zurna/zurna_faq.htm  ''Zurna FAQ'' by Satilmis Yayla, 1996 Oslo, Norway. Archived at Wayback Machine]
* [https://web.archive.org/web/20050912133009/http://www.fromnorway.net/yaylas/zurna/zurna_faq.htm Zurna FAQ]

[[Categorie:Turks muziekinstrument]]
[[Categorie:Azerbeidzjaans muziekinstrument]]
[[Categorie:Dubbelriet]]
[[Categorie:Volksinstrument]]